Panorama: Zoti Pollo, pas votimit unanim ndryshimet në Kushtetutë e tani me debatet për ligjet organike si e vlerësoni reformën në drejtësi dhe a ju duket se politikisht PD ka dalë e humbur nga ky proces ku PS kishte nismën e avantazhin?
GP: Ti marrin gjërat me rradhë. Unë jam i kënaqur që u miratuan amendimet kushtetuese dhe kam besim se po ashtu do të miratohet së afërmi edhe legjislacioni që rrjedh prej tyre. Askush nuk mund të argumentojë bindshëm se arkitektura e re e sistemit të drejtësisë është a priori më e mirë se ajo që kishim që nga viti 1998. Përkundrazi ka një shqetësim se kjo e reja është disi e komplikuar. Por fakti se sistemi i vjetër, cilatdo qofshin shkaqet, kishte degraduar keq e justifikon ndryshimin radikal. Pra ndryshimi do të jetë një e shkundur shëndetprurëse. Po kështu përfshirja në proces, në një masë të arsyeshme, e komunitetit ndërkombëtar, më saktë atij euroatlantik, është nje kontribut i zbatimit korrekt të parimeve të reformës dhe i forcimit të besimit në institucionet e reja.
P: Por PS po del e fituar politikisht?
GP: Ju thatë se reforma në drejtësi ishte nismë e PS. Nuk është kështu! Në programin e qeverisë Rama, faqet 18-19, shihni dhe websitin e Keshillit të Ministrave, koncepti i tyre është se “Suksesi i reformave në drejtësi varet në një shkallë të lartë nga bashkëveprimi mes disa institucioneve të pavarura, duke përfshirë Presidentin e Republikës, Këshillin e Lartë të Drejtësisë dhe Ministrinë e Drejtësisë” si dhe amendimi e përmirësimi i disa ligjeve ekzistuese (ironike pasi të tre këta institucione PS i përjashtoi nga hartimi i reformës). E vetmja ide konkrete e PS ishte Byroja Kombëtare e Hetimit. E konceptuar si organ policor që i rrëmbente prokurorisë kompetencën hetimore Byroja u rrëzua nga Gjykata Kushtetuese dhe u tret nga Komisioni Venecias. Kujtimi i saj vlen vetëm si dëshmi e cektësisë së ideve rilindiste.
P: Po e kujt ishte nisma? Nuk më duket u mor nga opozita!
GP: Reforma të tilla në gjyqësor janë kryer në dekadën e fundit pothuaj në të gjithë vendet ish komuniste të Evropës Juglindore me insistimin e angazhimin e madh të BE e ShBA. Sepse vendet anëtare të NATOs apo kandidatë të BE duhet të kenë një shtet ligjor funksionues që nuk kontrollohet nga oligarkët siç vërejtën jo shumë kohë më parë personalitete të Perëndimit si p.sh. Sekretari i Shtetit Kerry, Presidenti i PPE Daul etj. Duhet të kenë një gjyqësor të aftë për të mbyllur deriçkat e plasaritjet që hap kriminaliteti e korrupsioni i organizuar ku mund të depërtojnë edhe fuqi jo miqësore ndaj Evropës e bashkimit të saj. Prandaj i duhet ti jemi mirënjohës Providencës që shqiptarët i vendosi buzë detit Adriatik dhe jo atij Kaspik.
Për sa i përket rolit opozitës do të thoja se nisma për reformë në drejtësi ishte një vazhdim, jo thjesht si kronologji por edhe si parim, i nismës për dekriminalizim. Kjo e fundit me markën ekskluzive të PD.
P: Por PD nuk mori pjesë në Komisionin e Posaçëm parlamentar dhe kur ka marrë pjesë më së shumti ka kundërshtuar. Ndërkohë drejtuesit tuaj pretendojnë edhe rol udhëheqës. Si e shpjegoni?
GP: Pyetje me vend që meriton një shpjegim të plotë. Por të sqaroj së pari diçka. Në asnje vend europian, thashë europian e jo detyrimisht vetëm në BE, nuk mund të imagjinohet se mund të ndryshohet kushtetuta pa akordin e opozitës. Edi Rama që në fillim na e tha hapur e disa herë në Kuvend se reformën, dmth amendimin e kushtetutës do ta bënte edhe pa opozitën sipas tij nazelie. Fatkeqsisht atij i bënë jehonë edhe nja dy zëra diplomatikë në Tiranë duke dëshmuar së bashku deficite ne formimin demokratik dhe në atë aritmetik.
P: Vendet europiane kanë secili mënyrën e vet për rishikimin e kushtetutës….
GP: Po. Por secili bazohet në parimin e konsensusit. Rasti i fundit që kujtoj nga Evropa është Italia e fundviteve 90 me lider mazhorance z. D’Alema e kryeopozitar z. Berlusconi. Ata ngritën një komision parlamentar të posaçëm, që u njoh si bicamerale, me numra të barabartë për të dy palët. Vetëm kaq kërkoi opozita kur u ngrit Komisioni i Posaçëm në nentor 2014 dhe deri diku ja arriti ne gusht të vitit të shkuar.
P: Po, por atëhere koncepti i reformës ishte qartësuar dhe amendimet ishin shkruar. Pra PD gjeti faktin e kryer.
GP: Se çfarë bëri PD me këtë fakt të kryer është parë e thënë deri ditën e votimit para njëjave e gjysëm. . Megjithatë qendron vërejtja se po të ishe përfshirë opozita që në fillim të procesit, me deputetët e ekspertët e saj do ta kishte më të lehtë ti pengonte deformimet se sa e pati për ti korrigjuar ato. Këtu ka vend për introspeksion, sidomos po të kemi parasysh edhe se çfarë ndodhi me reformën territoriale. Dilema e zakonshme midis qendrimit parimor dhe atij pragmatist. Nuk ka përgjigje të kollajshme.
P: Po roli i PD pas pjesëmarrjes në Komision?
GP: Javët e fundit është diskutuar shumë që anëtarët e institucioneve të vetingut të mos caktoheshin de facto nga PS siç ishte propozimi zyrtar I para gjashtë javësh i Komisionit, dmth. i PS, por të kishte ballancë mes forcave politike çka në fund edhe u arrit. Në projektin e shtatorit 2015 jo vetëm shqiptarët e vetingut por edhe Vëzhguesit Ndërkombëtarë do të emëroheshin nga Edi Rama Kryetar i Qeverisë dhe i Partisë Socialiste. Me ka mbetur në kujtesë pergjigja e një eksperti të PS (Ekspertë të Nivelit të Lartë u quajtën) kur u pyet për këtë anomali gjatë një bisede televizive. “Po çfarë do të thoshit ju po të vinim Presidentin?” u shpjegua ai. Ky detaj e plot si ky e bënë projektin e PS për ndryshimin e kushtetutës një tentativë monstruoze për kapjen e sistemit. Përpjekja konstante e Partisë Demokratike e pastaj tentativat intermitente të LSI-së dhe roli sipëror i Venecias ishin shpëtimtarë.
P: Megjithatë ekspertët europianë e amerikanë dhe ambasadorët e përkrahën këtë propozim, madje e quajtën “our proposal”. Ç’ mund të thoni për ketë?
GP: Fatkeqsisht kështu është dhe unë nuk e di mirë se çfarë lipset të them. Kam parë shënimet e një mbledhjeje ku një diplomat shprehej se nuk e kishte lexuar projektin por kishte besim të plotë tek ekspertët nga vendi i tij dhe prandaj mendonte se duhej votuar sa më parë. Për këta të fundit jam shprehur në maj në mbledhjen e grupit parlamentar me vizitorë të rëndësishëm. Nuk mendoj se u kapën apo ishin të që sefte të njëanshëm si vendasit e nivelit të lartë. Do të skartoja neglizhencën madje edhe inkompetencën për të lënë naivitetin; në kuptimin e moskuptimit të natyrës të demokracive të reja post-totalitare ku formulat e thjeshta të demokracive të konsoliduara nuk funksionojnë. Megjithatë pas rrëzimit të këtij projekti në dhjetor nga Venecia nuk pati as skuzim, as reflektim madje as shpjegim. Madje vazhdoi avazi i vjetër i njëanshmërisë. Kuptohet që kjo nuk e ndihmoi proçesin. Po të shtojmë këtu edhe Tiranën e thashethemeve, e joshjes dhe miklimit deri tek manipulimi e instrumentalizimi e plotësojmë kuadrin. Këtu duhet pranuar që Edi Rama ka qenë i sukseshëm.
P: Basha është kritikuar deri ditën e fundit nga Donald Lu por edhe nga zonja Vlahutin se në mënyrë të përsëritur me kërkesa surprizë e ka penguar proçesin.
GP: Keqkuptimet e sajuara në Tiranë Lulzim Basha i zgjidhi me sukses në kontakt direkt me Brukselin e Washingtonin. Te gjitha kërkesat e PD u plotësuan përfshi vendet e rezervuara (edhe pse nuk u quajtën kështu në substancë janë pikërisht kështu) në organet e vetingut e në dy këshillat e prokurorisë/gjyqësorit si dhe roli vetëm konsultativ i Vëzhguesve Ndëkombëtarë. Edhe pse dëgjuam pak ditë para 21 korrikut se këto propozime qënkeshin të papranueshme për aksh qeveri, 24 orë pas miratimit të tyre në Kuvend aksh qeveri e plot qeveri të tjera partnere e përshëndetën votimin unanim.
P: Gazetat shkruan për ju se nuk votuat për Vëzhguesit Ndërkombëtarë?
GP: I kam votuar pro të gjitha nenet si dhe ligjin në tërësi. Kompromisi duhej respektuar. Pacta sunt servanda i këshillonim dikur socialistët në opozitë. Ndoshta sistemi elektronik a diçka tjetër nuk ka funksionuar në votimin ritmik.
P: Ju dhe Ilir Meta kritikuat sms-të e ambasadës amerikane. Ç’ patët?
GP: Vota e deputetit përcaktohet në trekëndeshin interesi i zonës zgjedhore-linja e partisë-bindja vetjake. Këtë e kemi mësuar nga leximi I Letrave të Federalistit të Etërve Themelues të Amerikës e nga traktate të iluministëve europianë. Të shtosh kërcënimin si kënd të katërt është fyese. Të kërcënosh me masa që rezervohen për terroristët e kriminelët është e papranueshme. Por edhe e padobishme e kontraproduktive. Nuk ishte mjet që realizon qëllimin siç edhe e tregoi akordi i të enjtes pasdite e votimi i të premtes pagdhirë. Duke reaguar ndoshta mbrojta dinjitetin e atyre që nuk mundnin a nuk donin të flisnin.
P: Rama i përmendi shpesh opozitës presionin popullor për reformën në drejtësi. Ai e të tjerë cituan sondazhe ku mbi 96% e të pyeturve deklarohen pro reformës në drejtësi. A mendoni se qendrimet e PD ishin kundër rrymës së përgjithshme?
GP: Nuk më habisin gjetjet e sondazheve. Nësë gjithe klasa politike plus partnerët ndërkombëtarë e media do të angazhoheshin publikisht e intensivisht edhe për një reformë që do të (premtonte se) eliminonte keqfunksionimin e qeverisë apo të bashkive përsëri sondazhistët do të gjenin numra të tillë që të kujtojnë Frontin Demokratik. E thënë më thjeshtë është e kollajshme të gjenerosh përkrahje popullore me thirrje për mirësinë, begatinë e lumturinë. Për fat të keq jeta reale e politika brenda saj nuk është kaq sempliste. PD u përpoq, deri në minutën e fundit, që ajo ç’ka do të vendosej të kishte në të ardhmen si pasojë atë që shpresohej.
P: Deputetët e supozuar antireformë jane kritikuar si arrogantë ndaj popullit, të pandjeshëm ndaj shoqërisë, mospërfillës ndaj opinionit e të fokusuar te interesat e veta si dhe me vetura të shtrenjta? Me kë e kishin?
GP: Nuk e di. Por më ngjajnë si dy pika uji me tezat e fushatës pro Brexit që fajësonin elitat politiko-burokratike në Londër e Bruksel.
P: Edhe shoqëria civile doli në protestë me thirrjen “votoni reformën”. U duk se e kishin më shumë me ju se më qeverinë.
GP: Patëm një dialog në Kuvend me disa prej tyre dhe me sa folën aty u paraqitën më pluralë seç ju janë dukur në TV. Munda të bisedoj edhe me disa prej tyre.
Së pari të jemi kujdesshëm me termin shoqëri civile. Shqipëria sot e dje ka OJF që jetojnë me projekte përgjithësisht te financuara nga taksapaguesit përmes agjencive qeveritare.
Së dyti sllogani “votoni reformën” është i pakuptimtë. Deputetët votojnë projektligje, të cilat janë të shkruara dhe kanë kuptim konkret. Mbi to realizohet reforma. Dhe kur ka dy versione për një çështje në ligj është më e dobishme të debatosh mbi avantazhet/dizavantazhet e secilit version dhe është politikisht më e ndershme të pozicionohesh qartë pro njerit apo tjetrit sesa të fshihesh mbas apeleve patetike apo ta mjegullosh duke thënë jam për pro propozimit N apo formulës H. P.sh. Emërimet në organet që krijohen rishtas do ti bëjë (1) vetëm qeveria apo (2) edhe qeveria edhe opozita? Vëzhguesit Ndërkombëtare (1) do ta bejnë vetingun vetë e vetëm, me firmë e me vulë apo (2) do të monitorojnë e japin këshillë me peshë institucioneve shqiptare që bëjnë vetingun. Skualifikimi i kandidatëve do të bëhet (1) pa prova, pa transparencë e pa apelim apo (2) me prova, me transparencë, me apelim. Këto ishin çështjet e debatuara e dilemat përkatëse. PD duhet të jetë krenare që për këto çështje jo vetëm mori që herët pozicionin e drejtë e të duhur por edhe që arriti ta imponojë atë.
P: Në grupin parlamentar tuajin pati debati e kundërshtime madje edhe deklarime të votës pro reformës. Çfarë impakti patën këto në PD?
GP: Debati në mes deputetëve demokratë ka patur rëndësi edhe përtej grupit. Këto ndryshime kushtetuese fatkeqsisht janë përgatitur si gjysëm fshehtas nga një komision që mblidhej pa mediat e që procesverbalet nuk i botonte në websitin e Kuvendit si të tjerët dhe ku çdo p/ligj që hidhej në tryezë nuk mund të sigurohej nga 130 deputetët e tjerë (jo anëtare te komisionit) edhe kur këta i kërkonin. Diçka si kabal mesjetar më shumë se komision parlamentar. Prandaj tezat e reformës e vetë amendimet nuk arritën të debatohen gjerësisht në publik, gjë që i jep legjitimitetin demokratik çdo mase legjislative. Debatet në grupin e PD, shtjellimet e elabourara sidomos nga deputetët me përvojë të gjatë shtetërore, jo vetëm ndihmuan në formulimin e qendrimit të PD e të përfaqsueseve opozitarë në Komision por, edhe më e rëndësishme, përmes mediave ngjallën nje debat që e përfshiu publikun duke e bërë të interesuar e të angazhuar në përmbajtjen e ndryshimeve kushtetuese. Nje nga efektet e këtij debati ishte që amendimet jetime jashtë reformës në drejtësi, të padobishme e të parakohshme, se fundmi u hoqën nga paketa që u soll në plenare. Gjithashtu grupi ishte unanim në perkrahjen e qendrimeve për çështjet që përmenda më parë.
P: Po ata deputetë që vërejtën se rezistenca e PD do t’i shkaktonte asaj kosto të brendshme e të jashtëme dhe deklaruan votën pro.
Çdo betejë ka kosto pavarsisht se mbyllet me fitore a disfatë. Për fatin e mirë të PD e të shtetit ligjor kjo betejë u mbyll me fitore. Ndërsa deklarimi publik i votës pro “reformës” pikërisht në momente kritike të vendimmarrjes mendoj se i dobësoi pozitat e negociatorëve të PD e deputetëve të opozitës në Komision. Z. Xhafa në anën tjetër të tryezës e kishte kollaj tu thoshte mos na kërkoni kaq shume se dy-tre vota i morëm e tre-katër do ti marrim dhe e miratojmë edhe pa ju. Fatmirësisht, siç e dimë tashmë, në fundore nuk e dhanë këtë efekt negativ.
P: Por zoti Rama thotë shpesh se i kishte 94 vota e lart për ta votuar pa konsensusin e PD zyrtare.
PD: Ajo që më ka mbetur në kujtesë nga kryeministri ishte deklarata e tij plot patos në 13 qershor se po qe se përfshihej opozita në organet e vetingut “reforma kurrë mos u bëftë!” Opozita u përfshi siç e kërkoi PD dhe kjo u votua nga 140 deputetë përfshi dhe Ramën vetë. Kijeni këtë parasysh kur të gjykoni llafet e tij.
P: A shihni qeveri teknike?
PD: Kjo është një pyetje për koalicionin; opozita nuk ka çtë thotë më shumë se ka thënë. Por gjëja e mirë tani është që mund të debatojmë papunësinë e kriminalitetin, arsimin e shëndetësinë më në fund tani që zhurmatarët e reformës do të bien në qetësi.
