Më shumë për TVSH dhe biznesin e vogël dhe të madh (pjesa e dytë)

Nga Kasem Seferi* 

Dukuria e “moslëshimit” dhe/ose “mospranimit” të faturës tatimore me TVSH është ndikuar dhe ndikohet, kryesisht, nga fshehja e qëllimshme e rrjedhës së dokumentacionit që përdoret për qëllime tatimore nga ana e tatimpaguesve të regjistruar për qëllime të Taksës (në fakt tatimit) mbi Biznesin e Vogël, duke rritur riskun tatimor për tatimpaguesit e regjistruar për qëllime të TVSH – së, që detyrohen të lëshojnë fatura me TVSH për të gjitha shitjet (furnizimet) që bëjnë për tatimpaguesit e regjistruar për qëllime të Taksës (tatimit) mbi Biznesin e Vogël.

Ky risk i madh tatimor kërkon një vlerësim serioz të veçantë, me qëllim që të shmanget, ose të zvogëlohet, ose të mbulohet nga ana e administratës tatimore, së cilës deri më sot i është ofruar vetëm alternativa e kontrollit të kryqëzuar të të gjitha faturave të shitjes që tatimpaguesit e regjistruar për qëllime të TVSH – së lëshojnë për shitjet që ata bëjnë për tatimpaguesit e Taksës (tatimit) mbi Biznesin e Vogël.

Tashmë këto lloj faturash, që korespondojnë me faturat e blerjes të tatimpaguesve të regjistruar për qëllime të Taksës mbi Biznesin e Vogël, të administruara nga drejtoritë rajonale të tatimeve.

Në këtë skenar:

• së pari, një punë e tillë është jo vetëm e pamundur, por siç është vërtetuar nga praktika e viteve të fundit, përveç një kostoje shumë të lartë, ka katandisur në një sipërmarrje pa kuptim.

Për të kuptuar më mirë realitetin ia vlen të mos harrojmë faktet që vijojnë:

• moslëshimin e faturave tatimore me TVSH; lëshimin e faturave të fallsifikuara me NIPT – et e tatimpaguesve të tjerë;
• lëshimin e faturave ku nuk shënohet fare NIPT – i;
• lëshimin e faturave false me çmime të manipuluara;
• rregjistrimin për qëllime të TVSH – së të tatimpaguesve fantazëm me synimin e vetëm për t’u pajisur me fatura me TVSH për t’i lëshuar ato për qëllime të kreditimit të pamerituar të TVSH – së dhe për t’u zhdukur më pas;
• mospajisjen e tatimpaguesit me arkë regjistruese, ose me çdo pajisje tjetër elektronike që në mënyrë automatike të komanduar lëshon kupon tatimor; dhe moslëshimin e kuponit tatimor, ose të dëftesës tatimore, ose të faturës së thjeshtë tatimore.

Veprimet e mësipërme, që shoqërohen nga dukuria e pagesave me para në dorë nga njëri xhep në tjetrin, bëjnë, kësisoj, të mundur që tatimpaguesit të bëjnë veprimet të tilla mashtruese si:

• paraqitja e të dhënave të pabesueshme;
• paraqitja e të dhënave jo të plota, si rezultat i mbajtjes së tyre në mënyrë të varfër, ose mbajtjen e tyre në dy (ndoshta më shumë) mënyrave të regjistrimit, ose në mënyrë të falsifikuar;
• mosdhënia e shpjegimeve në përputhje me kërkesat e legjislacionit tatimor përsa i përket paqartësive, ose çështjeve që dyshohen;
• bërja e deklaratave false, ose të paqëndrueshme, me qëllim që t’i çorientojë organet tatimore;
• arkëtimi i faturave të shitjes në llogaritë e bankave të huaja ku nuk ka ndonjë qëllim biznesi;
• mosruajtja, ose mosllogaritja e të gjitha faturave, ose të të ardhurave; kryerja e veprimtarive ekonomike të padeklaruara; mosregjistrimi i aseteve (aktiveve) me vlerë, ose rregjistrimi i tyre bërë në emër dhe për përfitim të personave të tjerë;
• mbajtja e një listë – pagese për nëpunës fiktivë, ose të padukshëm;
• mosbërja e pagesave për kontributet e sigurimeve shoqërore dhe shëndetsore të të punësuarve;
• shfrytëzimi i skemave të rreme për të paguar nëpunës, ose të punësuar jashtë vendit me qëllim që të shmanget nga pagimi i detyrimeve;
• detyrimi i konsumatorëve për t’i paguar blerjet e tyre vetëm me para në dorë, veçanërisht në monedhë të huaj;
• tejkalimi i shpenzimeve të deklaruara për kreditime, ose privilegje, ose përfitime për TVSH;
• paraqitja e shpenzimeve të mëdha personale, me pretendimin se janë shpenzime për qëllimet e biznesit; lënia jashtë të një, ose të disa nga burimet e të ardhurave;
• mbajtja e depozitave në para, ose të të ardhurave nga burime të panjohura dhe pa dokumente të verifikueshme.

Veprimet e mësipërme nuk i bën dhe as nuk mund të bëhen nga tatimpaguesit e Taksës (tatimit) mbi Biznesin e Vlgël, por nga tatimpaguesit e mëdhenj dhe me gjasë nga tatimpaguesit mesëm.

Në këtë dukuri ndërthuret edhe veprimtarita e asaj pjese të administratës tatimore që ”përligjet” si abuzim që rrjedh nga mosnjohja sa dhe si duhet e legjislacionit tatimor, nga “pakujdesia” e veprimeve administrative dhe “interpretimi individual i boshllëqeve” të legjislacionit tatimor, rregullave dhe praktikave zyrtare që e shoqërojnë atë, ndoshta edhe më tej nga abuzimi i qëllimshëm i zyrtarëve tatimorë për të bërë pazar me tatimpaguesin në lidhje me detyrimet tatimore, interesat dhe gjobat e vlerësuara.

Në të tilla rrethana si ndershmëria e tatimpaguesve ashtu dhe ajo e zyrtarëve tatimorë është parë shihet dhe do të shihet gjithnjë me dyshim, mbasi ka shumë pak kontroll mbi zyrtarët tatimorë, shumë pak informacion përsa i përket asaj se çfarë ndodh dhe, kuptohet, kjo nuk është një punë e lehtë për t’u bërë.

Siç mund të vihet re qartë, prapa shmangies, evazionit dhe mashtrimit tatimor, qëndron një lloj lakmie për të fituar, por edhe padije, mungesë informacioni, kompleksitet i legjislacionit, mungesë rregullash, ose udhëzimesh standarte, të cilat do të ndihmonin për zbatimin siç duhet të legjislacionit tatimor.

Në ligjin nr.8438, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat”, mospasqyrimi i saktë i të ardhurave dhe shpenzimeve për veprimtarinë ekonomike (duke moslëshuar fatura tatimore në shitje) me efekt në rezultatin financiar dhe falsifikimi i të dhënave dhe i dokumentacionit për të ardhurat (duke manipuluar me çmimet e shitjes) dhe shpenzimet (duke marrë fatura të falsifikuara, ose me vlerë më të madhe se sa shpenzimi i kryer në të vërtetë), përveç pagimit të shumës së detyrimit të tatimit, dënohen me pagimin e një shume të barabartë me shumën e detyrimit tatimor.

Edhe kjo dukuri nuk është në “fushën e veprimit” të tatimpaguesve të Taksës (tatimit) mbi Biznesion e Vogël, por e tatimpaguesve të mëdhenje dhe të mesëm.

Fatura tatimore është mjeti kryesor i tatimpaguesit për të bërë shmangien, evazionin dhe mashtrimin tatimor, në hapsirën e paraqitur në skemën e mëposhtme.

Drejtimi i kontrollit të faturës së shitjeve për TVSH

(Shih skemen me poshte)

	Tatimpaguesit e Biznesit të Vogël

Duke e shqyrtuar me kujdes skemëm e mësipërme, në rastin më të mirë, për të kontrolluar të gjitha faturat fiskale, administratës tatimore do t’i duhej një numër shumë i madh zyrtarësh tatimorë në rrjedhën e panumërt të faturave të shitjeve dhe të blerjeve gjë që, pa diskutim, do të sillte një kosto të paparë dhe, natyrisht, një rezultat fare të pallogaritshëm në raport me koston e një administrate kaq të madhe.

P.S. Në këto dy dekada dhe më shumë është provuar dështimi i kësaj mënyre menaxhimi.

Në këto kushte drejtimi i kontrollit do të duhej të kthehej sipas skemës (së dytë) më poshtë, mbasi risku më i madh për shmnagie, evazion dhe mashtrim tatimor është abuzimi i llojeve të ndryshme (të përshkruara më lart) me faturën tatimore të TVSH – së, që lëshohet (ose nuk lëshohet) për qëllime të TVSH – së, tatimit mbi fitimin dhe Taksën vendore për Biznesin e Vogël.

Drejtimi i kontrollit të faturës së shitjeve për TVSH

Shih skemen me poshte)

	Tatimpaguesit e Biznesit të Vogël

Fakti që një masë e madhe tatimpaguesish nuk e lëshojnë/pranojnë furnizimin/blerjen me faturë fiskale nga njëra anë dhe mospajisjen e konsumatorit/blerësit në mënyrë masive me faturë tatimore me TVSH nga shitësit e mallrave dhe ofruesit e shërbimeve,  vërteton, nga ana tjetër se legjislacioni tatimor në fuqi nuk ia ka arritur qëllimit.

Duke mos pasur ndonjë rezultat konkret për aq kohë sa nuk dihet se sa është vlera në Lek e gjobave të mbledhura nga shkeljet e legjislacionit tatimor në lidhje me shkeljet e moslëshimit të faturës tatimore me TVSH kundrejt totalit të të ardhurave, si dhe faktit se sa janë rritur këto të fundit nga efektet ndëshkuese të gjobave.

Të dhënat vërtetojnë se vlera e gjobave kundrejt totalit të të ardhurave tatimore të mbledhura është në kufij të pakonsiderueshëm.

Natyrisht, ndryshimi i kahes së kontrollit të faturave tatimore sipas skemës së dytë (paraqitur më lart) duhet shoqëruar me një ndryshim ligjor, atë të së drejtës që duhet të ketë administrata tatimore për të korigjuar qarkullimin (xhiron) deri në një masë të pranueshme për ata tatimpagues që nuk përmbushin kërkesat e legjislacionin tatimor në lidhje me faturën tatimore për qëllime të TVSH.

Kësisoj lëshimi/pranimi i faturës tatimore për qëllime të TVSH – së nga një nxitës në rritjen e riskut tatimor do të kalojë në një nxitës në zvogëlimin e riskut tatimor, pa harruar thjeshtimin dhe unifikimin e gjobave (fare kot dhe pa rezultat) të legjislacionit tatimor.

Në këtë mënyrë, kërkohet (sikundër FMN e ka konsumuar disa herë me rekomandimet e saj) vendosja e një kufiri regjistrimi të lartë për qëllime të TVSH – së dhe lehtësimi i pjesës më të madhe të ndërmarrjeve mikro dhe të vogla nga nevoja për të zbatuar rregullat e TVSH – së si një opsion i drejtëpërdrejtë për të adresuar interesat e biznesit të vogël.

Një strategji e tillë e bën madje më tërheqës legjislacuionin tatimor kur konsiderohet fakti se kontributi i biznesit të vogël kundrejt totalit të të ardhurave të përgjithshme tatimore (veçanërisht TVSH – së) priret të jetë minimal.

Në të vërtetë, në Shqipëri është vërtetuar më shumë se një herë se kostot e kombinuara të administrimit dhe të përmbushjes së kërkesave të legjislacionit për TVSH për tatimpaguesit mikro dhe të vegjël e kanë kaluar shumën e TVSH – së së mbledhur.

Ja si është e vërteta sipas FMN – së.

Madhësia                     Përpjestimi i tatimpaguesve                Përpjestimi i kontributit të

e tatimpaguesit                          të regjistruar                                     të ardhurave

________________________________________________________________________

 

Tatimpagues të

mëdhenj                                     > 1 për qind                                       70 + për qind

Tatimpagues të

mesëm                                    5 – 25 për qind                                  10 – 25 për qind

 

Tatimpagues të

vegjël                                    70 – 95 për qind                                   0 – 10 për qind

________________________________________________________________________

Burimi: FMN

 

Nga se shkaktohet shmangia dhe evazioni i TVSH – së?

 

Faturat me TVSH sigurojnë një provë të mirë për kontroll.

TVSH mblidhet në të ghithë transaksionet që janë subjekt i TVSH – së.

TVSH për importet mblidhet në doganë si taksë doganore.

Barra e provës për kreditimin e TVSH – së është mbi tatimpaguesin.

Kontrolli kryq i faturave të blerjes dhe shitjes me TVSH, madje me përzgjedhje, ndihmon për marrjen e masave shtrënguese për të ardhurat nga TVSH.

Baza e TVSH – së mund të zgjerohet me kalimin e kohës me anë të mbulimit të më shumë çështjeve.

Metoda e faturës me TVSH shërben si nxitës për sistemin e vetëdeklarimit që prej çastit që blerësi duhet të ngulë këmbë të marrë një faturë me TVSH.

Megjithëatë, disa nga metodat që përdoren për të evaduar TVSH – në janë:

Zvogëlimi i shitjeve që vetëdeklarohen.

Fryrja e kërkesave për kreditimin/rimbursimin e TVSH – së të paguar në blerje.

Kërkesa për kreditimin/rimbursimin e TVSH – së paguar në blerje për shitje të tatueshme të përjashtuara duke përdorur skema të ndryshme.

Tatimpaguesi i regjistruar për TVSH e mbledhe TVSH – në por nuk e derdh në llogarinë e buxhetit të shtetit.

Kërkesa për kreditimin/rimbursimin e TVSH – së të Paguar në blerjen e mallrave/shërbimeve shitjet e tatueshme të të cilave nuk kreditohen (blerjet personale).

Lëshimi i faturave me TVSH nga persona të paregjistruar për TVSH, ose tatimpagues fantazmë të regjistruar për TVSH vetëm për të lëshuar fatura false.

Shitja e mallrave të destinuara për eksport në tregun e brendshëm duke kërkuar kreditimin/rimbursimin e TVSH – së të paguar në blerje për prodhimin e tyre.

Përvoja botërore dhe ajo e vendit ka treguar se faktorët që ndikojnë në zbatimin e ligjit për TVSH janë si vijon:

Përqindja e lartë e TVSH – së është nxitës më i madh për tatimpaguesin që ta evadojë pagesën për TVSH dhe të ulë nivelin e përmbushjes së kërkesave të legjislacionit për TVSH.

Sa më i madh numri i përqindjeve të TVSH – së aq më shumë mundësi për evazion, më e vështirë për ta kontrolluar TVSH – në dhe për pasojë nivel më i ulët i përmbushjes së kërkesave të ligjit për TVSH.

Sa më të mëdha të jenë shpenzimet për administrimin e TVSH – së nga administrata tatimore aq më efektiv do të sistemi TVSH – së, si dhe do të rritet përmbushja e kërkesave të ligjit për TVSH.

Sa më shumë përvojë profesionale për administrimin e TVSH – së aq më efektiv do të jetë sistemi TVSH dhe do të rritet niveli i përmbushjes së kërkesave të ligjit për TVSH.

Për sa pasqyrohet më sipër, nuk ka aspak lidhje me veprimet e tatimpaguesve të Taksës (tatimit) mbi biznesin e Vogël.

Përfshirja e tyre në skemën e TVSH – së, për ata që kanë lexuar, punuar dhe përfituar nga përvoja botërore, është, thjesht, një veprim (jo pikturë) infantil/e (ose foshnjor).

Kasem Seferi – ekonomist