Nga Çerçiz Loloçi
10 tetori i çdo viti shoqërohet gjithmonë me një lloj ankthi për një ngjarje ndërkombëtare në botën e magjishme të librit. Ky i sivjetmi ishte edhe më i veçantë pas skandalit seksual dy vjet më parë që solli tronditjen e akademisë suedeze, vendimin e saj për të mos dhënë Nobelin për letërsi në 2018 dhe dhënen e dy çmimeve të tillë një vit më pas. Falë interesimit të përbotshëm, ceremoninë e njoftimit të fituesve mund ta ndjekësh drejtpërdrejt nga mijëra media, por edhe nga rrjetet sociale që janë profilizuar edhe si agjenci lajmesh. Kështu ndodhi edhe ditën e sotme dhe pikërish në 11.00 (me orën suedeze dhe në 13.00 me orën shqiptare) u njoftuan fituesit: novelistja dhe aktivistja politike polake Olga Tokarczuk dhe shkrimtari kontravers austriak me origjinë sllovene nga nëna, Peter Handke.
Në mediat më të mëdha ndërkombëtare thuhej se ishte selektuar një listë me pesë autorë dhe konkretisht shkrimtarja polake Olga Tokarczuk, shkrimtari kenian Ngugi Wa Thiong’o, shkrimtari shqiptar Ismail Kadare, shkrimtarja amerikane Joyce Carol Oates dhe shkrimtari japonez Harukii Murakami, ndërsa në listën e gjatë ndodhej gjithashtu edhe austriako-slloveni Peter Handke. Në vlerësimin e tij nga akademia thuhej: Çmimi Nobel në Letërsinë 2019 iu dha Peter Handke “për një punë me ndikim që me zgjuarsi gjuhësore ka eksploruar periferinë dhe specifikën e përvojës njerëzore”.
Natyrisht se kjo është një zgjedhje e akademisë, por është një fyerje për civilizimin botëror, për vlerat thelbësore perëndimore dhe jo vetëm që një prej fituesve të letërsisë të jetë njëherësh përkrahës i regjimit genocidial të Millosheviçit, jo thjesht me praninë dhe fjalimin e tij në gjuhën serbe në vitin 2006 në ceremonialin e varrimit të diktatorit të dënuar në shkallë planetare, por edhe me një varg tekstesh pro tij dhe kundër bombardimeve të NATO-s në Beograd.
Pikërisht këtë shqetësim ka shprehur kohë më parë një organ mjaft serioz si BalkanInsaght[1], gjatë zhvillimit të festivalit të filmit të Sarajevës, ku komuniteti i artistëve kishte shprehur rezerva për praninë në këtë eveniment të Peter Handke dhe Emir Kusturica, si përkrahës pa rezerva të regjimit diktatorial të Millosheviçit. Për ndjenjat e tij proJugasllavisë, Pro Milosheviçit e ka pyetur edhe gazeta e njohur New York Times[2], ku autori thotë ndër të tjera:
NYT: Si një nga romancierët dhe dramaturgët më të nderuar në Evropë, si keni arritur të krijoni një zemërim të tillë dhe të zemëroni kaq shumë nga lexuesit tuaj të devotshëm?
Handke: Unë mendoj se ndodhi sepse mora pjesë në varrosjen e Sllobodan Millosheviçit në qytetin e tij të lindjes, Pozarevac, në Serbi.
NYT: Po, ju folët në funeralin e tij në Mars. Pse do të merrni pjesë në funeralin e një njeriu që vdiq, ndërsa ishte në gjyq për krime lufte?
Handke: Unë mendoj se ai ishte një njeri mjaft tragjik. Jo një hero, por një qenie njerëzore tragjike. Por unë jam shkrimtar dhe jo gjykatës. Unë jam një dashnor i Jugosllavisë – jo aq shumë i Serbisë, por i Jugosllavisë – dhe kam dashur të shoqëroj rënien e vendit tim të preferuar në Evropë dhe kjo është një nga arsyet për të qenë në funeral.
NYT: Pse je zhvendosur kaq shumë nga ish-Jugosllavia?
Handke: Unë jam austriak, por nëna ime ishte sllovene. Vëllai i saj u bë partizan i Jugosllavisë midis dy luftërave botërore, dhe kur Hitleri aneksoi Austrinë – xhaxhai im ishte austriak – u detyrua të hynte në ushtrinë naziste. Ai vdiq në Rusi shumë kohë më parë. Ky ishte edhe fillimi i proës sime, tregimet që nëna ime rrëfeu për vëllain e saj të vdekur. Filloi shumë herët për mua kur isha fëmijë.
Po në këtë intervistë mësojmë se afëria e tij me Millosheviçin, kur dënohej nga gjithë bota perëndimore, ka detyruar Francën të anulojë shfaqjen e një komedie të planifikuar ‘Voyage to the Sonorous Land, or the Art of Asking” dhe Gjermania të mos i akordojë çmimin “Henrik Hajne” në vlerën e 63 mijë dollarëve.
Jo më pak kritik ka qenë edhe media britanike The Guardian[3] fill pas dhënies së çmimit për slloveno-austriakun. Në këtë shkrim, ndërsa vlerësohet autorja polake, mjaft e njohur në lindje po edhe në botën britanike si fituese edhe e “Man Booker…”, ajo citon ambasadoren e Kosovës në SHBA, Vlora Çitakun që kundërshton ashpër çmimin për peter handke dhe e quan vendimin “skandaloz … një vendim prekës dhe i turpshëm”. Gazeta britanike shton se dramaturgu dhe romancieri austriak, i cili ka origjinë sllovene në anën e nënës, foli në funeralin e vitit 2006 të kriminelit të luftës serbe Slobodan Milosheviç, duke deklaruar “Unë nuk e di të vërtetën. Por unë shoh. Unë dëgjoj. Unë ndiej. Më kujtohet. Kjo është arsyeja pse unë jam këtu sot, afër Jugosllavisë, afër Serbisë, pranë Sllobodan Milosheviç. Fitimi i tij me çmimin ndërkombëtar ‘Henrik Ibsen’ i vitit 2014 u prit me protesta masive në Oslo.
Gazeta thotë se autori ka dalë hapur kundër dhënies së Nobelit të letërsisë kur është shprehur në gazetën austriake ‘Die Presse’ se ajo e kanonizon letërsinë. Sekretari i përhershëm i Akademisë Suedeze Mats Malm tha që të dy laureatët ishin informuar për fitoren e tyre. Handke ishte në shtëpi dhe Tokarczuk ndodhej në një turne leximi në Gjermani dhe duhej të tërhiqte makinën e saj në anë të rrugës kur ajo mori telefonatën.
Justifikimi i Akademisë se kanë qenë në dijeni për qëndrimet progenocidiste të autorit, e bëjnë përgjegjëse atë për vlerësimin e pamerituar dhe është një fyerje për krimet që u bënë nga Millosheviçi në të gjitha republikat e ish-Jugosllavisë, por sidomos në Bosnje-Hercegovinë dhe Kosovë. Duke cituar reagimin e drejtë që ka bërë Akademia e Shkencave dhe Arteve të Kosovës, heqja e këtij çmimi që përdhos vlerat e civilizimit do të ishte edhe ndjesa më e mirë.
[1] https://balkaninsight.com/2011/07/28/film-director-comments-on-milosevic-sympathiser/
[2] https://www.nytimes.com/2006/07/02/magazine/02ëëln_q4.html
[3] https://www.theguardian.com/books/2019/oct/10/nobel-prizes-in-literature-olga-tokarczuk-peter-handke-2019-2018
