Nga Entela Kasi Safeti
Evropa si një koncept gjeopolitik më së shumti është një entitet unik i një kontinenti sa antik po aq edhe modern, e në të dy rastet shfaqet si atdheu i kombeve. Ky atdhe i kombeve përgjithmonë i tronditur në historinë e qytetërimit njihet për konservatorizmin dhe pasurinë e kulturës jo vetëm letrare por të arteve në tërësinë e tyre.
Si atdheu i letërsisë, teatrit, pikturës, skulpturës, muzikës klasike, kryeqendrat e Evropës në kombet e saj dhe historitë e tyre, por edhe si qendër e politikes kjo Evropë vazhdimisht e tronditur ka shënjuar në historinë e saj anët e errëta dhe të ndritura të njerëzimit.
Nga historia e shkrimeve të hershme, kur njerëzimi në pllaka blate shkruante dëshminë e vet kulturologjike, me epe të lashta dhe kode, Evropa do të ketë qenë atje, e me të po ashtu edhe shqiptarët e vjetër, stërgjyshërit paraardhës të shqiptarëve të sotëm.
Në këtë histori të errët dhe të ndritur janë edhe shqiptarët e hershëm me qytetërimin e tyre. Historianët dhe arkeologët, antropologjia e zbulimit të kulturave paraardhëse dhe pararendëse sjellin dëshmi dhe fakte të cilat na provojnë fuqinë dhe rëndësinë e Evropës.
Gjuha e tyre e vjetër, krejtësisht e veçantë në familjet e gjuhëve, ku vetmia e saj në kuptimin familjes degës dhe trungut është një e vetme në pemën e gjuhëve. Si një e vetme, në përkatësinë e një populli të vetëm dëshmon për një komb i cili është i vetëm dhe që nuk ka kushërinj të afërt apo të largët me popujt të cilët janë të afruar me gjuhën që ata flasin.
Duke qenë të tillë, popujt e së njëjtës gjuhë i takojnë një kombi sepse të gjithë e pranojnë se gjuha është një tregues i themelit të etnisë. Me etni tërësisht të vetmuar, shqiptarët e vjetër, me një gjuhë tërësisht unike, të larguar nga gjuhët rrotull të kombeve dhe popujve në kufi të tyre, dëshmojnë edhe përkatësinë e tyre në një etni të vetme kombëtare pa të afërm.
Të vetëm në Ballkan, i cili në historinë e tij është quajtur Gadishulli Ilirik, shqiptarët e sotëm pasardhës së Ilirëve kanë qenë banorët e hershëm të gadishullit. Si banorë autoktonë të gadishullit, ata mbetën banorë autoktonë edhe kur gadishulli u emërtua Ballkan në hartat moderne të Evropës.
Modernizmi apo ndryshimi i emrave solli paralel edhe ndryshimin e njëpasnjëshëm të kufijve të Evropës. Ndryshimi i njëpasnjëshëm dhe i shpeshtë i kufijve të Evropës është një tjetër tregues i kokëfortësisë së saj për mos pranuar lehtësisht vetveten. Kjo vetvete evropiane ende edhe sot mbetet e ndarë në shtete që i takojnë BE së sotme dhe shtete jashtë BE. Duke pasur parasysh që kjo Evropë mbetet e ndarë me vetveten ndërtohet pyetja me të cilën janë marrë shpesh historianët, politologët, dhe antropologët: ku fillojë dhe ku mbarojnë kufijtë e Evropës?
Çështja e kufijve të Evropës në pranimin e vetvetes, është një çështje tepër delikate në historinë e qytetërimit Evropian. Të paktën duke filluar nga kalendari modern që ne njohim në numërimin e vitit që shënjon religjionin e krishterë të dëshmuar në dhiatën e re, në fillimet e historisë së krishterimit Evropa ndërtoi katedralen e Shën Pjetrit, dhe Roma u bë një kryeqendër e të krishterëve për Evropën. Kjo kryeqendër katolike e krishterë, e cila kishte pranuar dhe rendin hierarkik të kishës katolike, kishte pranuar të kishte në krye të saj Papën e Kishës Romane. Shqiptarët e vjetër përballë Romës po ashtu pranuan këtë religjion që selinë e kishte përballë tyre, jo vetëm për arsye gjeografike.
Në historinë e krishterimit Evropa e lindjes, u rendit nën Kostandinopojë, një qendër e krishterë e Bizantit, me seli në Stambollin e sotëm. Rënia e Kostandinopojës dhe ardhja e perandorisë otomane solli në qendër të Turqisë Evropiane religjionin islam. Kufijtë e Evropës në aspektet e religjionit të saj e kufizojnë Evropën me vetveten në kuptimin e kontinentit, i cili në historinë e tij të qytetërimit përballet me luftë për kontrollin e Evropës.
Perandoritë e saj në ngritje dhe ulje deri në rënie gjithmonë kanë lënë pas ndryshimin e njëpasnjëshëm të kufijve të kombeve të Evropës. Letërsia evropiane mbetet një dëshmi fantastike e kronikave të saj nga antikiteti i saj në kohët moderne.
Homeri bëhet dëshmitari i parë i një lufte të Evropës me vetveten luftë kjo që fillon nga Mesdheu i gadishullit të famshëm prej të cilit janë shënjuar luftërat botërore e para dhe e dyta brenda disa dhjetëra viteve. Pas Homerit,tragjik ët dëshmuan fatalitetin që vinte dhe vendosje nga pushteti absolut i një zoti kontrollues ndaj të cilit banorët e Evropës ishin të pazot!
Në letërsinë romake të perandorisë romake pas rënies së qytetërimit antik të Ballkanit, të tjera vepra letërsie dëshmojnë kronikën e Evropës. Virgjili si ndër të parët dhe më tutje poetët dhe filozofët që do të bëheshin pjesë e kulturës latine, dhe gjuhës në të cilën ata shkruan.
Pavarësisht ata do të ishin njëkohësisht të ndëshkuar. Eskili dhe Ovidi janë dy rastet e dëshmuara nga kronikat e historisë dhe nga historia e letërsisë botërore. Duke mbetur në fushën e letërsisë duke u përqendruar në periudhën e reformës së kishës katolike dhe lindjen e perandorisë osmane, Evropa shënjoi dhe lëvizjen e shkrimit të gjuhëve kombëtare. Gjuhët kombëtare filluan me çastin kur Martin Luter filloi përkthimin e biblës në gjuhën gjermane. Paralel me këtë Buzuku do të sillte Mesharin i cili ende dhe sot mbahet si dokumenti i parë i një vepre në gjuhën shqipe. Kjo periudhë e cila i paraprin rilindjen evropiane do të sillte fillimin e veprës së kombeve.
Dante do të zgjidhte të folmen e firoentinasve për të shkruar Komedinë Hyjnore, dhe Fiorentinasit do të ishin krenarë që do të mbeteshin baza dhe shtrati i gjuhës italiane. Ndërkohë që shkrimtarët bëhen edhe themeluesit e gjuhëve të shkruara të kombeve të tyre, Evropa vazhdon të mbetet atdheu i letërsisë. Duke u bërë atdheu i letërsisë Evropa bëhet edhe dëshmi e kronikës së historisë së saj të mijëvjeçarëve të saj, me uljet ngritjet, tronditjen dhe ndërgjegjen e saj.
Ndërgjegjja e Evropës mbetet përgjithmonë në veprat letrare të kontinentit i cili në kuptimin politik është përgjithmonë delikat dhe i tronditur, ndërsa në kuptimin e entitetit të tërësisë evropiane është përgjithmonë një rast unik i jashtëzakonshëm.
Letërsia që do të krijohej në Evropë, nga Mesdheu në veri të saj dhe nga lindja në perëndim do të mbetej një pasuri e jashtëzakonshme për kulturën e Evropës. Në të gjitha kohët shkrimtarët e Evropës do të sillnin përveç personazheve të përjetshëm të pasurisë së letërsisë botërore edhe Evropën e përjetshme me mjedisin e saj historik.
Artet dhe punët e letërsisë së cilat duhet të mbeten të paprekura nga politika shpesh kanë rënë në zgripin dhe rrjetën e politikës. Të rrallë janë ata krijues që kanë mbetur apolitikë në historinë e Evropës, dhe fare të rrallë ata që kanë mundur të jenë të çliruar prej rregullave të sistemeve politike të Evropës në historinë e saj.
