TË DHËNA PËR POETEN RITA PETRO

Autore e 5 vëllimeve poetike; e përkthyer dhe e botuar në frëngjisht nga Edmond Tupja, Ardian Marashi, Luan Rama, në gjermanisht nga H. J. Lanksch, në anglisht nga R. Elsie dhe Ukë Buçpapaj.
Fituese e çmimit Onufri per poezinë “Më jepni bekimin tuaj” Në Festivalin Poetik të Verës (1999); fituese e çmimit për “Karrierën poetike dhe kontributin e dhënë për emancipimin e shoqëris딝, nga akademikët Ali Aliu dhe Jorgo Bulo (2014); e përfaqësuar në disa antologji botërore me autorë bashkëkohorë; e ftuar në disa festivale poetike brenda dhe jashtë vendit. Disa poezi të saj ilustrohen dhe paraqiten në një galeri arti në Paris.

Mendimi kritik për poetikën e Rita Petros

Pa mbushur ende një vit nga botimi, libri “Vrima” botohet në Francë me përkthim të Luan Ramës nga shtëpia botuese prestigjioze “L’Harmattan”.
(Vlerësim nga bordi i L’Harmattan):

Il s’agit d’un recueil d’une belle force d’écriture où la violence recouvre le sens profond de vie qui est le sien. Une très grande sensualité imprègne le recueil avec une part d’érotisme toujours abordé avec précaution par le langage. “L’origine”: titre qui accueille l’ensemble des poèmes recouvre bien la philosophie du recueil. Celle-ci en effet interroge par la réitération de l’expérience amoureuse toujours vierge, le sens réel de l’instant qui commence et achève simultanément la demeure de vivre par tous les feux de l’existence.).

Botuesi francez e ka vlerësuar këtë libër si “një vepër poetike me një forcë të bukur të të shkruarit, ku dhuna zbulon kuptimin ekzistencial të jetës që qëndron brenda saj. Me një ndjeshmëri shumë të madhe përshkruhet thelbi i pranisë së erotizmit të ofruar gjithmonë me një gjuhë të zgjedhur e mjaft të kujdesshme poetike…”. “Origjina, një libër mbi burimin e jetës, dashurinë, frymën… lexojmë këtë libër dhe ja tek na shfaqet Courbet me tablotë e tij prej mishi dhe zjarri….”.

Për këtë libër janë shkruar deri tani mjaft artikuj apo analiza studimore nga studiues e pedagogë, gazetarë e shkrimtarë. Rita ka qenë e ftuar në auditorë universitarë të Tiranës, Prishtinës e Tetovës, si dhe në disa mjedise shkollore. Gjithashtu, ajo është prononcuar për filozofinë e saj poetike në disa emisione mediatike profesionale në fushën e librit.

Një nga bashkëpunimet e saj më të suksesshme si poete me regjisorin Arian Sukniqi ishte baleti modern “Penetrimi i shpirtrave” i ndërtuar mbi libretin e librit “Vrima”, një realizim i panjohur më parë në skenën shqiptare, ku u harmonizua aq bukur gjuha e poezisë me performancën e balerinëve.

Mendime të disa pedagogëve dhe studiuesve të Universitetit të Tiranës, Prishtinës dhe Tetovës për librin VRIMA:

L. Sula
Vlen të theksojmë se epërsia femërore, që ka qenë gjithmonë premtim i shtypur, sipëria sensuale e mëmësore e femrës si shpërthim vullkani apo fuqi tërmeti, që përcillen me ndjeshmëri të re poetike e shoqërore, shënojnë leximin më emancipues të vëllimit poetik Vrima. Emancipues është ky vëllim dhe në fitimin e lirive të reja artistike të pathëna më parë në letërsinë tonë.

Z. Rrahmani
Libri i fundit i Ritës mban titull metaforik “Vrima” duke shënuar kështu një qasje ta quaj postmoderne (por që në thelb është realiste, në mos natyraliste). Vrima në këtë rast është ajo pika e fillimit ose ajo pika ku ngulet kompasi kur e vizatojmë një rreth, është qendra e seksualitetit femëror që kthehet në një optikë mbi gjërat me të cilat një femër, ndeshet dhe jeton në jetën e saj.

S. Salihu
Në librin Vrima dashuria “vëlla ”“ motër” nuk është vetëm dashuri njerëzore, incestuoze, që mund të zbërthehet nëpërmjet psikanalizës, por edhe mitike e biblike. Kjo dashuri na kujton “Këngën e Këngëve”, që i përshkruhet Solomonit dhe e gjejmë si pjesën më të bukur të Biblës. Më pas e hasim te Lasgush Poradeci, ku termi “motër” është e dashura. Nga ky këndvështrim mund të themi se në leximin e parë ne shohim vetëm një pjesë ajsbergu. Në thellësi është diçka më shumë, më e mistershme, më hijesore, më flatore…

D. Frangu
Në librat e Ritës erosi evulon nga vargu në varg, merr forcë nga faqja në faqe dhe krijon imazhe vizuale pa kompleks përmes leksikut shpesh anatomik dhe të drejtpërdrejtë. Në asnjë rast autorja nuk rrëshqet në banalitet, në irritim dhe nuk bën shkarje motivimi, nuk hesht as kur do të heshtnin të gjithë, erosi i saj sulmon pahiri dhe spontanisht. Artistikja e saj është e madhe sa pangopshmëria me dashuri. Ajo është erosi vet.

F. Maloku
Për studiuesin dhe pedagogun e letërsisë Flamur Maloku figura e Vrimës në modelin e përzgjedhur të jetës bëhet figurë e brendësisë jetësore. Shkurt, nga kjo figurë e përzgjedhur, poezia e Rita Petros jep modelin universal, pra dhembjen universale, e cila në shenjë formohet e strukturohet nga një tërësi e veçantë poetike postmoderne. Gjithçka personalizohet e neutralizohet në poetikën e shkrimit. Kujtimet neutralizohen së bashku me empirinë, duke e formuar e ruajtur gjithnjë kosmogonin, për t’u mbarështuar në gjuhën poetike. Me atë çka ka krijuar, Rita Petro ka sjellë një model të femrës së lirë në shprehje të përjetimit në poezi, të femrës inteligjente në nuhatje të gjërave, që nuk bërtet rrugëve, por që guxon dhe provon të hedhë një hap më shumë se të tjerat, duke sfiduar çdo mentalitet dhe çdo sfidë në jetën tonë plot paragjykime.

A. Aliu
…në letërisnë shqipe Rita Petro vjen gati si një zë “përjashta” që nuk ia përcakton dot saktë as kohën, as shkollën, as brezin…

Koment i L. Rames për Vrimen…
“VRIMA” Ka të kuqe në këtë libër/ ka të zezë-të zezë /sy të mbyllur që shohin botën/ thirrja e Gojës dhe e verdha e Vermerit/ si një copëz diell që zhduket…/ Rembrandi fle, Delakrua gjithashtu fle/ Da Vinci nuk zgjohet më/ ndërsa ti, ti shëtit nëpër erë e dehur nga dashuria /duke kërkuar burimet e këtij lumi ku lahet ende Sylamit.

Mendime të disa gazetarëve:

R. Reci
Poetja tenton te preke thellesite tona erotike,shpirterore,fizike,mendore,te prekshme e te paprekshme , duke bere nje prerje elegante si nje mjeshtre e vertete e aktit te krijimit, konkretisht të aktit të ngjizjes…

B. Andoni
“kur je i përpirë edhe më (nga libri), kupton se po lexon veten dhe reaksionet kimike që të kanë pllakosur dhe ty dhe lexon gjëra që i ke kaluar dhe vetë pa mundur t’i shprehësh…”

R. Xhaxhiu
Kush ka shpirt e shijon, ndricohet, zbukurohet dhe tjetersohet nga poezia e Ritës.Te tjeret, ata qe nuk arrijne dot kimine e trupave prej prekjes, dritherimes, jane fatkeqe.Por une besoj se Rita nuk shkruan per fatkeqet… Te shijosh librin e Ritës duhet te kesh ndjerë e shijuar deri në fund misterin e thellesise së nje vrime e cila ne nje rast eshte Vezuv e ne nje rast tjeter Etna…..

VLERËSIME KRITIKE PËR POETIKËN E RITA PETROS

Vlerësime nga A. Marashi

Disi e tërhequr nga loja e të mëdhenjve të poezisë shqipe që shqepen duke dhënë intervista, Rita Petro duket se e sodit pa kurrëfarë xhelozie suksesin mediatik të kolegëve në shtojcat letrare, në festivalet e poezisë apo në ekranin televiziv. Këta s’lodhen së dëshmuari, tregojnë çfarë dinë, përmendin emra të vdekurish të shquar e të gjallësh, interesantë si vetja e tyre. Për Rita Petron poezia nuk shtrohet në termat problematikë të angazhimit të vjetër dhe as të estetikave moderne; për të poezia ka vetëm një zanafillë, lirinë, dhe vetëm një synim, pasionin. E lirë dhe pasionante është Rita Petro në jetë, e tillë edhe poezia e saj; një rast ky atipik për letrat shqipe, kur thelbi I poezisë së një autori përputhet me thelbin e qenies së tij. Dhe rezultati është aq I perceptueshëm, sa efekti I tij gati të tremb: Rita Petro u jep shpirt pasioneve që net ë shumtit nuk guxojmë t’I rrokim as me mendje! Nxitohemi nëse këtë tip poezie e quajmë provokim, e tillë ajo mund të jetë veç për të nëmurit me autocensurë. Kurse për shpirtrat e lirë ajo është një festë shqisash dhe një gosti vizionesh paradoksale. Një poezi e cila për më tepër ka vetinë të jetë e saktë dhe të qëllojë pothuaj gjithmonë në shenjë. Poezi emancipuese, e dëshirueshme për të gjithë ata që ndihen në harmoni me substancën e vet dhe që e dinë se në punë pasioni e ndjenjash fjala nuk vret, por çliron.

Muzafer Xhaxhiu (Poetesha që rebelon me “Shijen e instinktit”)

…Është kjo një poezi në shumëçka eliptike, e pashprehur deri në fund, por që e plotësojmë ne si lexues, kur thërrasim së brendshmi instenktet tona që vijnë e zgjohen nga subkoeshienca. Atëhere e kuptojmë rebelimin e ndjenjave të poeteshës dhe guximin e saj tejet të sinqertë për të sfiduar një moral të trishtuar e hipokrit, të ngritur mbi paragjykime që bien ndesh me përpjekjet për emancipimin e ndjenjave të lira e të natyrshme njerëzore.

Erotizmi nuk është thjeshjt një dukuri intime e personale; ai le hapësirë e rezonancë filozofike dhe etike e sociale, sepse në qendër të shqetësimeve të poezisë së Rita Filipit, është njeriu me botën e tij shpirtërore me virtytet dhe mëkatet e tij, me idealizmin dhe voluptuozitetin e tij.

Në këtë kuptim është mjaft realiste në strukturën e saj të brendshme, romantike në shprehjen e një dashurie transparente, jetëdhënëse dhe moderne kur hyn në zonat e nënvetëdijes.

Ali Aliu (Zemërimi dhe melankolia e një poezie)
Duhet pranuar: Rita Filipi del me fizionomi pak a shumë të formuar në teknikë shkrimi, në poetikë dhe fare e mëvetësishme si vizion, si filozofi jetësore, kuadër ky, brenda të cilit shquhet sidomos mprehtësia e të vërejturit. Në të dy pikat pra, poetika dhe vizioni ajo veçon edhe nga poetët e talentuar të dekadës që kaloi dhe vjen gati si zë “përjashta”…nuk ia përcakton dot saktë as kohën, as shkollën, as brezin…

Dialogun lirik, të sajuar nga brenda e zhvillon pa parapërgatitje, pa hyrje, pa krijuar doemos atmosferë; vërehet prirja për përfundime sentenciale, për objektivizim të pamjeve, të vegimeve, të figurave të fokusuar pastër, aq sa ato vijnë te lexuesi kthjelltësisht vizuale e tingullore. Vargu vjen i sigurt në vetvete, i shkarkuar pretendimesh pa mbulesë, fiton më peshë, duke reflektuar ngjyrim emocional dhe kënaqësi estetike. Është i pranishëm ndjeshëm intertekstualiteti dialogjik, si strukturë dhe si frymë e furishme që sfidon zona pleksjesh paradoksale, të mjgulluara. Në këtë strukturim poetik vërehet po ashtu, prirja për njësim të shtegut intuitiv dhe atij të përvojës me rrezatim emocial dhe arsyeje, melankolie dhe optimizmi. Është një poezi që të nxit që t’i rikthehesh, edhe pse transparente, ku sensi i revoltës dhe i pikëllimit, nuk kanë shijë të hidhur. Vihet re gjakimi pas fjalës, verbit që sfidon enigma, që gjakon të shpërthejë tavane limituese…

Visar Zhiti

Rita Filipi është epikuriane. Pra ajo filozofon, jo për t’i komplikuar gjërat por për t’i thjeshtuar ato. Ajo jo vetëm i njeh por i ndjeh limitet pa kapërcyer kurrë në pesimizëm, pa u bërë snobe, dhe as përpiqet të ngjajë e ditur. Rita Filipi ka dinakërinë e pafajshme të gruas së pambrojtur që kërkon të mbrohet veç me nuditetin e vet. Kështu, e çveshur nga të gjitha, (siç thotë në një poezi të saj) nga rrobat dhe nga e shtirura, nga unaza dhe ambicjet e vockla, nga tualeti dhe hipokrizia, ajo futet me bukuri të lakuriqtë “me pakëz ndrojtje” në dhomën gjysmë të errët por magjepsëse të poezisë, ku zë fill harmonia njerëzore dhe e ruan tërësisht të pastër shpirtin femëror larg atyre poeteve që përpiqen “të vjedhin” emrin mashkullor të poetit. Prandaj poezia e Rita Filipit është humane, aspak xheloze dhe njëkohësisht një urim permanet që “mëngjezi të vijë në formën e shëmbëllimit të saj”.

Nga diskutimet në përurimin e librit “Shija e instiktit”(1998):

Xh. Spahiu

Sinqeriteti është vlerë, premis, është fjala e parë dhe e fundit në art dhe është aftësia e kësaj poeteje që këtë ndjenjë arrin ta formësojë dhe ta artikulojë në poezi. Me këtë sinqeritet ajo arrin të sfidojë hipokrizinë dhe moralin e shtirur të shoqërisë duke pranuar ato gjëra të cilat njerëzit e kanë të vështirë t’ia pranojnë edhe vetvetes.

Y. Çiraku

Poezia e Ritës është si kthim në një klithmë. Kjo poezi karakterizohet nga lakonizmi si një vlerë estetike dhe nga ritmika herë e përmbajtur dhe herë e rrëmbyer që buron vetvetiu në fjalë dhe në tinguj. Në poezitë e saj të cilësuara hermetike, ka zbulime të nënvetëdijes, të cilat ajo i derdh në vargje delikate dhe elegante që nxjerrin thelbin e një individi që shqetësohet nga ekzistenca natyrale.

S. Çapaliku

Poezia e Rita Filipit, i referohet sa një njohjeje intuitive aq edhe një njohjeje racionale. Kjo njohje racionale përpiqet që ta çlirojë gjuhën nga disa norma morale.

Gj. Zheji

Gjithçka luhet në një sfond filozofik shumë të thellë. Poezia e Ritës trazohet nga shqetësimet sa shoqërore aq edhe individuale dhe gjithnjë me një theks filozofik. Libri i saj me poezi e afirmon Filipin si një poete trasgresive, që kërkon me insistim të përbysë disa rregulla. Dhe është interesant fakti që në Shqipëri poezinë e dashurisë po e krijojnë dhe e lëvrojnë më shumë gratë. Por, Rita Filipi sjell një prurje fare të veçantë në këtë drejtim. Më parë se poezi erotike, poezia e Ritës do të quhej poezi filozofike.

K. Kodra

Modernja në këtë poezi ka mundur, pra të shprehet në një formë të qartë. Dhe poezia e Ritës, është po aq një poezi mendimi se sa ndjenje.

Se poezia e sotme synon ndaj mendimit, po këtu fshihet edhe rreziku i thatësisë racionale dhe intelektualizmit.
Poezitë e Rita Filipit i kanë shpëtuar këtij rreziku.

B. London

Nëse poezie shqiptare mund të ndahet në një kategori të tillë që të quhet poezi e lëvruar me femrat dhe meshkujt, Rita Filipi padyshim do të renditej midis dy-tri emrave më të spikatur të saj.