Nga Edison Ypi
E pamundur të përballohet tundimi për të parë një fshat të quajtur Luz nga kushedisekush vulëhumbur anonim, dhe mbiquajtur Vegas nga Naltmadhnia e Tij, Doktori lavdiplotë.
Nga Vora drejt Fush’ Krujës, pak pasi kalon kthesën e Rinasit, polic që përshëndet, lopë në mes të rrugës, glasë mbi xhamin e makinës që sapo e lëshoi një harabel në fluturim.
Përtej Urës së Gjoles, nga e majta, një rruge dytësore e asfaltuar humbet mes gjelbërimeve.
Sulem drejt asaj rruge si qëni pas erës së mishit.
Mes gjelbërimit dhe fushave të mbjella, vilat e reja me vetrata që thyejnë dritën e diellit duken si brilantë. Mesa duket, pas dhjetra viteve që këtë vend e kishte harruar, kur Perëndia kaloi këtej rastësisht, u pendua për harresën, shkuli nga qafa e vet gjerdanin e perlave dhe e hodhi në fushë.
Ngastra të ndrequra me kujdes, fusha të mbjella, lëndina të blerta. Lugina e perlave të Perëndisë, kjo bukuri që mund të krahasohet vetëm me veten, kjo kryevepër e një piktori të shkalluar marrosur nga Bukuria, llaftarisur nga dashuria, përpirë nga magjia, në konkurrencë të hapur me Zotin ka sjellë këtu një copë qiell.
Buzë përroit një plakë nja 70 po ruan dhëntë.
“Nuk jam bareshë, thotë nona. Nuk më duhet të ruaj dhën. Kam djem në emigracion. Kam, shyqyr Zotit për të ngrënë e për të pirë. Shtëpi të madhe. Fëmijë, djem, vajza, nuse, nipa, mbesa, të gjitha. Por kam të lartë tensionin e zemrës. Doktori, doktori i fshatit, jo Doktori i modh në Tironë që ja morsha të ligat, më ka këshillluar të lëviz në ajër të pastër. Prandaj dal e ruaj dhën. Jemi katolikë. Kemi Kishë. E kam plakun afër 80. Është qefli. S’ja heq syt’ femrave”.
Jo-jo, nuk është kjo koha për të ardhur këtu. Nuk është kjo mënyra për të parë këtë. Këtu s’mund të vihet tani. Këtu s’mund të hyhet kështu. Këtu duhet ardhur si meriton. Këtu duhen bërë disa pyetje, duhen marrë disa përgjigje, duhen qartësuar disa gjëra.
Kthehem. Lë makinën tek rruga e madhe. Ulem pak diku për të marrë veten. Ngrihem. Zhgërryej xhaketën mbi ca plisa. Shkep pak pantallonat. Gris pak këmishën. Dhe nisem përsëri. Ku sapo isha. Tek një fshat në Fush’ Krujë, mes Veriut dhe Jugut, ku takohen tosq e geg’, ku janë kristianë, ku venë në Kishë, ku ka shqiptarë të ringjallur bukur që kanë nisur të jetojnë si njerëz. Këtë herë, jo me makinë, më këmbë. Si atëhere kur këtu, jo makina e furgona e fuoristrada, por as qerre s’ka pasur. Pra nga një kohë tjetër, që ishte e ligë. Nga një vakt tjetër, kur ishte mesnatë.
Ku më solle o Zot. Shqipëri është kjo, apo film, apo roman, apo vegim ? Ku janë fytyrë-nxirët nga uria dhe frika ? Ku janë fëmijët e tyre skilipeca të zbathur dhe leckosur ? Ku janë ato fushat me atë prodhimin e mjerë që të uriturit e vidhnin për të mbajtur frymën ? Ku janë gruri shkurtabiq dhe misri ngordhalaq ? Ku janë lopët brinjë-dala ? Traktoristi llafazan ? Mësuesja e fshatit, ajo jetë-sterrosura që këtyre anëve mes rënkimesh treti rininë ? Pse s’paskan ardhur sot vullnetarët të mbledhin kallëza fushave ? Zyrat e Kooperativës, ç‘u bënë ? Gratë e kërrusura në fushë, ku janë fshehur ? Brigadieri, magazinieri, kryetari ? Po kujt t’ja thuash këto ? Kush të dëgjon këtu ? Plaka ka ikur. Nëpër oborret e vilave s’ka njeri’. Cicërrojnë ca zoq mbi degë, njëri prej të cilëve ndoshta është ai që më la glasën mbi xham. Por zogjtë s’i kuptojnë pyetjet. Hiqmu sysh pamje gënjeshtare.
Kthehem ngadalë tek makina buzë rrugës. Gris përsëri rrobat, shqyej përsëri këpucët, dhe nisem. Këtë herë si në 1981.
A ka këtu shtet të diktaturës së proletariatit ? A jetoni me situatën ? A e dini ç‘po na punojnë armiqtë e jashtëm dhe të brëndshëm ? Ku është surrat shqyeri, operativi i zonës ? Po turi miu, spiuni i katundit që kallxonte bashkëfshatarët për një vezë të kuqe për Pashkë ? Ku është majmuni që nëpër fusha u lexonte fshatarëve Zërin e Popullit ? Ku vajti inteligjenca fshatare, ajo që, në aleancë me klasën punëtore, udhëhiqte vendin drejt fitoreve të fjetoreve ? Ç‘janë gjithata gardhe, ato ngastra, këta puse, këto pompa ? Ku është kolektivizimi ? A ka këtu organizatë partie, organizatë gruaje, bashkime profesionale, front demokratik ? Askush s’përgjigjet.
Kthehem edhe një herë i dërrmuar. Zhgërryej edhe më rrobat e shqyera. Shpartalloj këpucët. Si më 1987. Futem i ndërkryer në luginën e gjelbër dhe ulëras;
Ku i keni dollapët bosh ku s’kishte as bukë as kripë ? Si i ndjeni stomakët e sëmurë nga ngrënia e lëtyrave ? Me se ngroheshit në dimër ? Kishit minj nëpër shtëpi ? Sa të mëdhenj ishin ? A i hidhnit vaj tërhanasë ? Ç‘u j’u janë tharë lotët që j’u iknin rrëke’ ? Si j’a bëtë asaj frikës në bark ? E harruat kafenë e çikores ? J’u kujtohet se si Tiranën atëhere e kishit po aq larg sa sot Argjentinën ?
Po kujt t’i flasësh ? Kë të pyesësh ? Zogjtë heshtin. Ngrohësat diellorë janë të shurdhët. Lopë në fushë s’dinë Shqip.
Kthehem përsëri. Këtë herë në shtëpi.
Të nesërmen, përsëri atje. Jo si atëhere. Si tani.
Sillem i fandaksur nëpër fusha.
Vilat e reja janë të lyera me ngjyra të ndezura. Makina nëpër oborre. Dritare me perde që i merr era. Antena parabolike,ngrohësa diellorë, qilima nderë nëpër ballkone. Rreth vilave, koshere bletësh. Puse, pompa, tuba, motorra, kangjella, themele të reja.
Secila vilë rrugën e vet. Priti kur të ndërtojnë secila shtëpi autostradën e vet, hekurudhën e vet, aeroportin e vet.
Ja një ëngjëll që ka padurim të rrëfejë; Kemi jetuar të mjerë mes baltash. Kurrkush s’kujtohej për ne. S’ta rrëfej të tërë fukarallëkun e asaj kohe se po ta bëj më duket sikur e ndjell. Kemi rritur fëmijë, pa qumësht, pa vezë, pa mish, pa kurrgjë. Kam pesë djem. Të pestë në emigracion. Pesë djem, gjashtë shtëpi. Tek më e madhja shtëpi, ajo e blerta me tre kate atje tej, jetoj vet’ me gruan. Të gjithë kanë ndërtuar shtëpi të reja. Tokën e kemi ndarë pa problem, pa grindje. Kemi celularë. Ujin për të vaditur e marrim nga përrenjtë, Gjolja dhe Zeza. Dasmat dhe sebepet i bëjmë nëpër shtëpira. Blerjet i porosisim me celular. Djemtë i kemi në emigracion. Nuk kemi asnjë të ikur dhe zhdukur. Hamë mish, fasule, makarona, patate, sallatra. Pijmë kafe, verë, raki, birrë.
Vete t’ja shoh vilën.
O nëne o nëne !
Dy kate gjigande plus papafingo. Në secilin kat, korridor i madh, kuzhinë e gjërë e paisur, dhomë ndënjeje që s’i mungon kurgjë, dhomë fjetjeje madhështore, banjë moderne. Citofona. Kaldajë moderne. Rrëzë mureve tuba avulli presin të ngrohin në dimër mërdhacakët e dikurshëm. Nga ballkonet e papafingos kqyret krejt parajsa.
Godas mbi sup kot për qef një buçko-nipçe nja njëzet vjeç, dhe largohem.
Si splash mbi xhamin që ende s’e kam fshirë, nxin glasa e fatit të mirë.
