Presidenti Bujar Nishani i akordoi sot çmimin “Nderi Kombit”, studiuesit, përkthyesit dhe gjuhëtarit Petro Zheji ( pas vdekjes). Në ceremoninë e zhvilluar në Ballatin e Brigadave, ku ishin të pranishëm edhe figura të njohura të artit dhe kulturës shqiptare, titulli për mendimtarin Petro Zheji, iu dha djalit të tij, Artur Zheji i cili falënderoi Presidentin për këtë çmim, që sipas tij, edhe pse i vonuar, është në nder të veprës së Petro Zhejit. Në fjalën e tij, Zheji nuk la pa përmëndur mbështetjen dhe përkrahjen e dhënë nga Aleks Buda për botimin veprave të para të Petro Zheji.
“Dëgjova me shumë respekt fjalët për Aleks Buda. Në vitin 1974, bocetin e parë të studimit, im atë e çoi të kryetari i Akademisë, z.Buda. Dhe, ai ka qënë shumë inkurajues dhe shumë këshillues ndaj babait tim. Kujdesej me shumë dashamirësi, që z. Petro, siç thoshte ai, megjithëse ishte ajo kohë, vazhdonte të punonte”, u shpreh Zheji. Është në derin e familjes tonë që juve na e dhatë këtë çmim kaq të madh. Por mendoj se është edhe në nder të veprës së tij dhe andej ku është, besoj se do na e shkeli syrin me shumë dashamirësi”, përfundoi Artur Zheji.
Kush është Petro Zheji:
Profesor Petro Zheji, lindi në Tiranë më 18 Tetor 1929. Që në moshë fare të re, u shqua për një talent të rrallë në njohjen dhe zotërimin e gjuhëve të huaja.
Poliglot që njihte me themel shqipen dhe filozofinë e saj, njihte e zotëronte deri në rrënjë edhe gjuhën italiane, frënge, angleze, spanjolle, gjermane, ruse, hebraishten, sanskritishten e vjetër, greqishten e vjetër dhe latinishten. Nuk është fjala vetëm për zotërimin leksikor e gramatikor, por edhe njohjen e thellë në historinë e tyre, në kulturën e atyre popujve dhe vendeve me të cilat lidhen ato gjuhë në rrugëtimin e tyre historik, në mitologjinë dhe mitikën e tyre, në historinë etimologjike dhe në raportet me kozmogoninë, mesjetën dhe modernitetin.
Petro Zheji realizoi mbas një pune të thellë dhe të pandërprerë, studimin e tij me dy vëllime “Shqipja dhe Sanskritishtja”, dy Vëllime.
Vepra është një monument mendimi shkencor dhe akademik, mes dialogimeve të historisë dhe filologjisë, filozofisë dhe matematikës, simbolikës dhe kozmogonisë, religjionit dhe interpretimeve transhedentale.
Studiues të ndryshëm, në vlerësim të kësaj vepre, gjykojnë se ajo, tejkalon të gjitha studimet e mëparshme që e trajtojnë gjuhën thjesht si një materie gramatikore të disiplinuar apo si etimologji historike e krahasuar.
Punimet e Petros “Kristologjia”, “Hyrja në Algoritëm”, “Paraqitja e Algoritmit” përcaktojnë në raportin botkuptimor dhe fizik të njeriut me natyrën, që është filluar e vazhduar nga Etërit e Kishës që nga Shën Pali e deri më sot, e që pasqyron në sferën racionale dhe shoqërore, atë përmbysje, plotësim e sintezë që bëri Krishti në anën shpirtërore dhe individuale. Bëhet i mundshëm logjikisht tërëkuptimi rivlerësues i trashëgimisë së qytetërimit, nëpërmjet trashendimit të epokës teknologjike, që del si relika e fundit e idolatrisë antike. Aty ndihet mrekullia e fillimit të realizimit të ëndrrës së herojve të tillë të mendimit si Niçja dhe Frojdi, Ainshtajni, Hajzenbergu, etj.
Për gjuhën shqipe dhe për kombin shqiptar dhe rilindësit e tij, punime si “Shqipja dhe Sanskritishtja” (1996, 2001, 2011), “Gjuhët e vjetra dhe shqipja”, “ Gjuhët moderne dhe shqipja”, “Universaliteti i gjuhës shqipe”, “Libri i Aforizmave” (2012) shënojnë një ringjallje dhe rivlerësim të Rilindjes Kombëtare. Me punën e tyre rilindasit tanë, bënë çvarrosjen e kombit tonë dhe rilindjen e kristalizimin e gjuhës shqipe. Punime si të mësipërmet, tej çvarrosjes, fillojnë të ngjallin realisht kombin shqiptar në përmasat e tij primordiale e pellazgjike dhe realizojnë ëndrrën e rilindësve tanë De Rada, S. Frashëri, Fan Noli, Át Sh. Gjeçovi, Át Gjergj Fishta, etj, e madje e ndërkombëtarizojnë dhe e racionalizojnë tërësisht atë. Këto punime janë në botim e sipër. Figura si Martin Camaj, Robert Elsie, etj., kanë vlerësuar lart përmbajtjen e këtyre punimeve.
I përfolur si një nga përkthyesit më elitarë, cilësia e tij është në përpjestim të drejtë me vëllimin e punës së bërë. Në një artikull kulturor më 2008, botuesi i përkthimit më të mbramë të tij (“Jeta e Galileit” e Bertolt Brehtit) Mehmet Gëzhilli kumton se Zheji mund të ketë 13 mijë faqe përkthim të botuara.
Përkthimi i tij i parë daton më 1958, dhe ka qenë vëllimi i parë i romanit “Bruski” të Fedor Panferov; përkthyer së bashku me të vëllanë, Gjergjin. Titujt më të shquar nga lista e gjatë e përkthimeve janë “Vuajtjet e djaloshit Verter” të Gëtes, “Sojliu mendjemprehtë – Don Kishoti i Mançës” nga Servantes, “Nipi i Ramonit” nga Didero, “Vilet e zemërimit” të Shtajnbek, “Njeriu i padukshëm” i Herbert Uells; si dhe shumë e shumë tituj tjerë nga letërsia gjermane, spanjole, australiane, estoneze, rumune, ruse, kineze, nordike. Duke u radhitur me emrat e tjerë elitarë të përkthimit si Dhimitër Pasko, Klio Evangjeli, Jusuf Vrioni, Vedat Kokona, Gjon Shllaku, Pashk Gjeçi, etj.
Përkthyesja amerikane e veprës “Rrno vetëm për me tregue”, Kathleen Schank, e ka falënderuar për ndihmën që i ka dhënë për prurjen në anglisht të dëshmisë së Át Zef Pllumit. Përpjekje kjo që Zheji e kishte ndërmarrë qysh në të gjallë të fratit.
Veprat më kryesore të Petro Zhejit
Përkthimet, ndër qindra shqipërime vecojmë:
Ringjallja – Leon Tolstoi
Vilet e zemërimit – John Steinbeck
Zoti President – Migel Asturias
Don Kishoti – vol i Dytë, Migel Servantes
Galileo Galilei – Bertold Breht
Studimet Gjuhësore:
Shqipja dhe Sanskritishtja – dy vëllime
Libri i aforizmave
Roli mesianik i gjuhës shqipe
