Nga Elis Buba
Miliona sy kryqëzojnë pikpamjet që përthyhen vetëm në shërbim të iluzioneve.
Politeknika dhe manovra, të shkrira në kontraste dhe shkëlqimin kulturor, në thelbin e kësaj balloje maskash, rrugëve të hatashme nga bukuria e të ngrysura nga fytyra, jo në përputhje të plotë me vendin. Poetët e kanë poshtëruar muzën në trojet e kahershmë të popujve me në fytyrë një shprehje padjallëzie e me në zemër një gjë krejt të kundërt.
Ndjej se nga djersa e ngrirë më bëhet këmisha qull në kurriz, kur pikas vështrime nga sy me ngjyrë të rremë, të një natyre po të këtillë, të ftohtë, të rreptë, enigmatik, provincial, poshtërues, shqyrtues e gjykues mizor.
Dinasti sektarësh, personazhe poemash deskriprive, mbytur mes vargjesh gjoja enkas të pakuptueshëm. A jemi ne popujt e lavdive të ardhshme? Në pritjen tonë lysjeniane, ndërkaq spekullojmë paksa me historinë, gjuhën, letërsinë e sidomos me gjeografinë.
Ka dardha që e kanë bishtin prapa. Por ka, në të rrallë dardha që e kanë bishtin brenda. Ballkani është një ndër këto dardha.
“Prindërit e prindërve”
Ndikimi politiko etnik, është si një ndëshkim ngjitës, si një virozë familjare. E ngjashme me ndikimin fetar, në ato familje ku nuk ka argumente, por vetëm urdhëra. Pridërit e ushtrojnë tek bijtë këtë ndikim presionues, duke i mësuar të mbajnë mjekra të gjata, ose ruzarë me kryq, ose perçe të errëta në shumë kuptime, që në moshë të hershme, kur ende janë të pavetëdijshëm. Disa prindër madje, kanë prindërit e tyre shpirtërorë, ose individë që luajnë rolin e prindit, ose edukatorit. Ky është udhëheqësi, lideri politik, dogmatuesi, filtruesi i asaj që është e drejtë dhe e padrejtë. Defekti më i madh i librave, i veprave që dërrmojnë keqbërësit në karakter, është se janë fort voluminozë, e në rrjedhën e kohës jo edhe aq bujare, njerëzit janë sforcuar të kuptojnë prej këtyre librave, saktësisht atë që u thonë të tjerët. Kësisoji marrim si shëmbull interpretimet që prindërit e prindërve, u kanë bërë në ballkan historisë, gjeografisë, gjuhës dhe letërsisë.
Prindërit e prindërve, uzurpuesit e kulturës dhe identifikuesve të tjerë etnikë dhe shndëruesit e saj në ideologji e doktrinë nacionalisto-fashiste, kanë qenë mëse të vetëdijshëm, se sytë e mënçur dhe fjalët e bukura por me kuptim të tjetërsuar, sjellin dobi, në zmadhimin e sqimës, moralit dhe krenarisë kombëtare. Gjithsesi sa kuptim mund të marrë një zmadhim i sqimës, moralit dhe krenarisë kombëtare, në kurriz të sqimës, moralit dhe krenarisë kombëtare të një populli fqinj?!
Të mos harrojmë se jo gjithnjë energjia, fuqia dhe pushteti i informacionit kanë qenë pronë publike. Madje edhe sot kjo pronë ende mbetet një aset masivisht i monopolizuar. Këtu e kam fjalën për gjithë rrajonin. Aq më tepër verifikues dhe konfirmues të kësaj energjie, fuqie dhe pushteti informativ dhe informacioni në vetvete, kanë qenë shumë të vështirë, për të mos thënë të pamundur për tu mbërritur, jo shumë larg, por qoftë edhe 20 ose 25 vjetë më parë. Madje edhe sot verifikues dhe çertifikues të tillë, janë pikpyetur shumë herë, për shkak të presionit të madh nga “prindërit e prindërve” të sotëm. Madje individi i thjeshtë, për arsye të ndryshme vendos të mos hetojë mbi informacionin e marrë, të mos konfirmojë atë që i kanë thënë, të renë që ka mësuar.
“Prindërit e prindërve”, në mijëra mënyra bëhen epiqendër e vëmendjes herë pas herë. Në përpjekje të vazhdueshme për të krijuar bindjen e iluzionit se besimi ndaj tyre i vlen një të riu që të mësojë në një orë më shumë gjëra nga sa mund të mësojë duke u kërrusur dhjetë vjetë mbi libra. Këta faktorë më shumë se sa aktorë, nuk parapëlqejnë spektatorizmin, aktorizmin, regjisorizmin, skenarizmin sesa pëlqejnë prapaskenizmin. Përçmojnë mbi gjithçka bredhjet e individit të thjeshtë në fushën e mendimit. Këta drogistë masash, të poshtër e të paturpshëm, e dinë se si e grryen dhe e shkatarron budallallëku një njeri pa gojë, ndaj dhe elementeve të komunikimit ua kanë gjymtuar mjetet.
Në komunikim e zakonshëm dihet se kemi të bëjmë me fare pak elementë që përbëjnë mekanizmin e padukshëm mes dy a më shumë palëve. Kemi dhënësin e informacionit, marrësin, të kuptuarit dhe reagimin. Komunikimi ka një kod, që në të shumtën e rasteve është gjuha e folur ose shkruar. Mbi këtë kod është rënë dakort që më parë, në mënyrë që informacioni të jetë i pervetësueshëm dhe perceptueshëm nga kushdo që duhet ta marrë. Ndërsa në komunikimin që qëllon për të joshur publikun, kemi të bëjmë po me të njëjtët elemente, por fakti që për dhënësin, do ishte e preferueshme që publiku të mos dilte nga grigja si delet e urta, e detyron atë, të kontrollojë në imtësi, jo vetëm atë që i takon dhënësit, por edhe atë që i takon marrësit, edhe atë që i takon të kuptuarit dhe mbi të gjitha i intereson të kontrollojë ose kompromentojë reagimin.
Pra në secilin nga këto ingranazhe që përcjellin fjalë në korridore te ndryshme informative ka dorë dhënësi, që si një rentier i mirë, nuk resht së proklamuari benefite e marrëzira suksesi që edhe në mendjen e tij, qëndrojnë si kështjellë letrash bixhozi. Po si arrihet suksesshëm filtrimi i të vërtetës në sita që e lyejnë me fekale të dyshimta kriminale. Fare thjeshtë. Nëse më parë, flas për kohën pre-mediatike, ishte fare e thjeshtë të fshihje megalomaninë pas hallkash fjalësh të marra nga përralla me mbret, tashmë edhe pse ngjan e vështirë, pasi media thuhet se është e para kudo, në fakt nuk është. Media është e para aty ku i thonë të jetë. Tashmë kodit komunikativ, i shtohen elementë të tjerë përveç atij gjuhësor. Bëhet fjalë për fotografinë dhe videon, që po ashtu filtrohen për të të sjellë tek ne një kontekst që nuk pengon politikën e marrveshjes së mosmarrveshjes.
Shpeshherë ne reagojmë pa kuptuar gjë. Jo rrallë madje ne reagojmë pa qenë pikërisht ne marrësi. Këta rentierë neverie e dinë të parët këtë gjë. E dinë fort mirë madje se sa i sugjestionueshëm është njëri apo tjetri në lidhje me njërën apo tjetrën ngjarje. Nginjin ariun me miza, dhe e bindin se është i ngopur! Nuk është fatkeqësia që nuk ka shërim në kohën tonë, por fatkeqët, që dita-ditës u thuhet se është më i rëndësishëm arti i të dëgjuarit se sa arti i të folurit. Duket gati logjike madje! Është si të thuash se është më e rëndësishme të hash se sa të gatuash, ose të dish ç’je duke ngrënë.
Njerëz si të zbritur nga papafingo të largëta idiotësie shkasin rrëmbimthi shkallëve e dalin rrugëve për të revolucionarizuar e ripërtërirë rolin madhor të klakerit. Duartokasin në shkëmbim të pagesës ose duartrokasin pagesën. Ndërsa duar të zhyera në ndyrësira shtrëngojnë fort privilegjet e pragut të një jete të re, shtrëngojnë fortë të ardhurat, marrin me të mira zërat që nuk u krehin bishtin, bëjnë sikur pranojnë pajtime të tërthorëta por në fakt shtrëngojnë edhe më fortë nga duart liritë e popujve duke i dhuruar një mbarjsje të papëlqyer të drejtave të tyre. E ardhmja si një rishtare, si pa të shkuar, si pa prejardhje, si pa histori pas, ripërsërit hapa të njëjtë, duke u zhytur në ujra karminativë llumesh nervash mbarë etnike, të vetmet që shuajne etjen e këtyre edukatorëve të prindërve tanë.
Një sugjerim do kisha për këta që i quajta prindër të prindërve, duke qenë se janë ata që duan t’i japin mend kujtdo e në plotë raste edhe ja dalin në qëllimin e tyre. Sikur te gjithë këta faktorë konflikti, këta krerë grupimesh ekstremiste, të mblidheshin në një shesh të blertë dhe aty të rriheshin mes tyre 24 orë në 24, deri sa t’i shuhej drita e syve të gjithëve, thjesht sepse kjo është ajo që duan të bëjnë, ky është vokacioni i tyre. Atëherë edhe pjesa tjetër do ishin më të qetë, e nuk do të përfshiheshin e bëheshin palë me mbroçkullat e tyre patetike.
Aegroto dum anima est, spes est.
(Sa ka jetë ka edhe shpresë. Lat.)
Ju qenkeni naiv i dashur! – ju përgjigja një herë një shoferi shqiptar me pashaportë greke, nja dy vjet e ca shkuar, i cili bënte shkel e shko filozofin, mes varfanjakëve të tjerë bashkombas. Më citoi shprehjen e një italiani, të dëgjuar dikur diku e që thoshte “I balcanici stessa faccia stessa razza”. Shprehje e hollë! Do të thotë se ballkanasit kanë një fytyrë e janë një rracë. Si i përulur e i bindur nuk i fola më gjatë për këtë punë sepse udhëtonim për në Greqi asokohe dhe ai po ngiste. Gjithsesi e dija se shprehja në fjalë i ishte ngjitur prej italianëve, grekëve të Italisë. Gjithsesi…
Në gjuhën tonë nuk gjentet një analogji e përshtatshme me fjalën courtesy të anglishtes e të plot gjuhëve të tjera. Po ashtu në gjuhën tonë nuk mund të gjesh as ekuivalenten e fjalës empathy. Në rastin e kortezisë ne e marrim siç është dhe e pozicionojmë në bazë të nevojës dhe përshtatshmërisë në bisedat tona të përditshme. Pak përdorues të gjuhës, për të mos thënë aspak nuk ia dinë vërtet kuptimin. Aq më tepër t’i dinë vlerën dhe ekstraktin e mirësisë që ajo ysht, e më pas ta vënë në zbatim.
Sa i takon empathy, ose empatizëm, siç e kanë sjellë në shqip, disa të zënë kaps nga mendtë, edhe pse mund të trokasë pak më butë mes fjalëve të përdoruesve të saj, që e kërkojnë fjalorëve lartë e poshtë për të shprehur atë që të tjerët duhet të bëjnë për ta. “Të futen nën lëkurën e tyre, ta shohin botën me sytë e tyre”, që është edhe kuptimi i vërtetë i fjalës. Duket si lojë fjalësh paksa e tërthortë dhe e përdredhur, por edhe ballkanasit e tjerë, me përjashtime të vogla, nuk kanë në fjalorët e tyre fjalë për të përkthyer këto fjalë. Kanë përshtatje, kanë përafri, por jo saktësisht këto.
Ndodh ndonjëherë që të ulemi e të shohim faqen e mbrapme të ndërgjegjies, atëherë kur jemi duke e mbyllur si libër, duke skërmitur me nerv për hallet e pambaruara të shumë popujve që motivacion të kahershëm kanë urrejtjen e pakuptimtë të njëri-tjetrit. Duket sikur mbi gjithçka kjo shtyn ditët përpara. Pra s’është asgjë veç argëtimit kryesor, të urrejmë e të paragjukojmë ata që nuk njohim, pa marrë parasysh pasojat. Ndërkaq etërit e pushtetërit hanë kokat tona si karrota, shfrytëzojnë punën tonë për të lundruar sa më gjatë në aristokracinë e luksit. E çuditrisht mbeten po këta emra alabakësh të pispillosur, të duartrokitur e fërshëllyer, të shkruar në histori. Këta kriminelë primitivë pushteti, paraje, influencash, valvisin flamujt e shteteve të tyre dhe pëllasin si vantrilokët prej thellësisë së stomakut, për lavdinë e madhe të plotë triumfuese, por çuditërisht të padukshme, të paprekshme. Ngarkojnë fjalimet me hegjemoni emocionesh, shkrehin fjalët si armë dhe në ato momente urrejnë ata që nuk i “empatizojnë”.
Megjithatë unë kam vetëm një mendim krejt të sinqertë, pa të cilin nuk mund ta lë këtë shkrim. Ballkanasit duhet të sheshojnë diferencat mes tyre, duhet të mësojnë të amortizojnë urrejtjen pa arsye, të zbusin atë morbozitetin konfliktual dhe të mos dëgjojnë goret që bërtasin lartë e poshtë, në emër të kësaj apo asaj. Asgjë nuk duhet bërë më në emër të njërës apo tjetrën ideologji. Gjithçka duhet të paraprijë paqen, dhe të ketë si kredo dominuese humanizmin dhe lumturinë e të madhit e të voglit. Kemi aq shume pika të përbashkëta sa nuk di nga t’ja filloj. Atëherë përse t’i përmbahemi një perceptimi selektiv? Përse dikujt t’i kushtojmë 100% vëmendje, e tjetërkujt 0%? Më mblidhet një det i thell tallazesh trishtimi, që nuk ka mundur t’i shprehë ende madhështia e mendimit, për ata që dinë më shumë, ose dinë mjaftueshëm sa për të mos kapërdirë pezmin, që i kaplon kur hedhin shikime përreth, për të parë në mes kujt kanë rënë.
Do të doja të shihja gaz në buzët e fëmijëve, që shpesh marrin mendtë e burrave që vranësinë e fytyrës e kanë trashëgim nga të parët.
Një Ballkan i tërë himnizon lëvoret e rëna të një parajse të mëparshmë të rrethuar nga feudalët e shekujve të kaluar, ndërkaq ky gadishull ekonomikisht funksionon si një kompani që adoperon multilevel marketing, ku piramida shpie të mirat vetëm lartë. Ata që janë nën të, mbetën nën të. E për këtë 1%-dëshi i privilegjuar fërkon barkun, ndërsa pjesa tjetër kërcasin dhëmbët. Komunizmi beri namin dikur, e njëjta skemë e 1 %-dëshit po i bën hije nga sipër gadishullit, tashmë me një tjetër emër, kapitalizëm. Më mirë këtë kërcitje dhëmbësh ta kanalizojnë në difektet e sjella në sistem nga konflikter ndër etnike. Por cili nga ne i frym më fortë flakës së konflikteve të kësaj natyre? Pikërisht ata që nuk duan t’i japin shumë llogari për paaftësitë e tyre, një populli që me të drejtë do të gjykojë. Si rrjedhojë mbillen e mbijnë shumë fjalë pa bukë. Shumë legjenda që martirizojnë njërën palë a palën tjetër, lagin me lotë heroikë të shkuarën e turpshme të disa fëmijëve që e bëjnë shtëpinë rrëmujë, duke u grindur.
Arroganca mes nesh, është një mundësi e mrekullueshme për tu treguar më të zotët, më të shkathët, më të mençur, duke vjedhur sakaq sa më shumë nja njëri-tjetri, thjesht për mburrje ose ndryshe krenari kombëtare. Kemi kaq konflikt brenda nesh sa tashmë arroganca na është bërë forcë zakoni e nuk është më thjesht një sjellje ose ardhje e rrumbullakosur nga të gjitha arsyet logjike, por mbi të gjitha është kompleks i një inferioriteti të mëparshëm. Është në natyrën ballkanase që në momentin që kalojnë nga një rang i shoqërisë në një tjetër (Psh. i varfër-i pasur, i dobët-i fortë), ta ekspozojnë me të madhe këtë metamorfozë, në forma nga më të ndryshmet. Po e njëjta gjë mund të ketë ndodhur mes popujve, në stade të ndryshme të historisë, ballafaqimin e parë e kanë pasur pikërisht me fqinjët, e si “fqinj të mirë” ballkanas, janë ndezur gjakrat për mendjemadhësi e pedantizëm, nga të cilat nuk shpëtojmë dotë edhe me dëshirën tonë.
Ndaj theksoj, arroganca është kompleks i një inferioriteti të mëparshëm. Sepse ne jemi të atilla dele gojëçorape, të cilat vuajmë deri në pikën patologjike të mosdurimit, kur delja që ndahet nga tufa nuk hahet nga ujku. Madje në raste të caktuara, bëjmë çmos që kjo dele të shqyhet patjetër nga ujku. Edhe në qoftë se kjo do të na kushtonte një pakt me ujkun.
Secili ka pikpamjen e tij në ç’do rast. Dikush i jep të drejtë deleve të dala nga tufa, dikush deleve që bëhen palë me ujqërit. Gjithsesi në pragmatizmin më sporadik ujku del gjithnjë i fituar, pasi ai është gjithnjë në funksion të zorrëve të veta. Pra e keqa është e vetmja që i heq kapelen dhe rrespekton këto pasione të furishme nacionaliste, këto grabitqari mbi shpinë të pafajshmish.
Në fund mbeten miliona sy që gërshetojnë vështrime të përçudnuara tërbimi, të dërrmuar nga skamja, të këputur nga përkora e tyre me pahir, rreth një darke të shtruar mrekullisht nga natyra në enë të reja krejt të arta, mbetur pa dhëmbë për të ngrënë qoftë edhe një kafshatë të njomë, nga dhuna. Dhunë që si stof e modës së fundit josh gjithnjë fraksionimin më barbar të vetes sonë, drejt vesit tërheqës së krijesave të mjera, në këtë strabizëm tuaf ballkanik. A u vihen frerë mendjeve të ngashëryera e zemrave që pikojnë gjak besnikërie për simbole e dogma krejt të panevojshme krejt të pakuptimta.
Pra mirsevjen në Ballkanin e mërzitur nga monotonia e prapambetjes. Ne përçmojmë shoqi-shoqin për forcë zakoni, shajmë dhe luftojmë njëri-tjetrin për tu ndjerë më mirë me veten, kur nw fakt jemi disa zero mes shumw tw tjerash. Gjithkush nga ne uron për tjetrin drejtësi hyjnore, sepse sa ka jetë ka edhe shpresë!
Sakaq jeta na mbushet me kotësira gjakatare dhe mbetemi siç qemë edhe më parë, të gjithë të lumtur e të gëzuar!/Postbllok
