Forma e zakonshme e një TVSH – je, bazuar në faturën tatimore me TVSH, është ajo që vendos një pagesë për TVSH – në mbi të gjithë transaksionet brenda vendit/shtetit dhe brenda fushës së veprimit të TVSH – së.
Secilit person të tatueshëm, i lejohet një zbritje kundrejt totalit të TVSH së paguar nga ky person për të marrë në konsideratë, në lidhje me çdo TVSH të paguar nga ky person mbi blerjet, lidhur me transaksionet (shitjet) brenda fushës së veprimit të TVSH – së.
Transaksioni brenda fushës së veprimit të TVSH – së dhe, mbi të cilin vendoset TVSH – ja, zakonisht, quhet rezultat përfundimtar – output dhe TVSH – ja e mbledhur mbi atë quhet TVSH për t’u paguar – output tax.
Transaksioni i bërë me personin që bën rezultatin përfundimtar njihet si një blerje – input dhe TVSH – ja e paguar nga ai person kur merr një input (bën një blerje) është një TVSH – ja e paguar në blerje – input tax.
Prandaj, pagesa e brendshme për tatimin, e qëndrueshme me parimet e vërejtura më lart, është një pagesë që llogaritet për TVSH – në për t’u paguar, minus TVSH – në e paguar në blerje të paguar nga ky person.
Prandaj, pagesa për TVSH – në, duhet të identifikohet dhe të mblidhet mbi ato rezultate përfundimtare dhe nga ato personë që duhet ta paguajnë, si dhe ajo TVSH në blerje, të jetë në dispozicion si një zbritje kundrejt TVSH – së për t’u paguar.
Rrugëzgjidhja normale është të vendoset TVSH – ja për t’u paguar mbi transaksionet dhe personat në qoftë se:
transaksionet janë “furnizime mallrash dhe shërbimesh”;
këto furnizime janë “të tatueshëm” dhe jo të përjashtuar nga TVSH – ja;
këto furnizime të tatueshëm janë bërë nga një “person i tatueshëm”, pra, një person brenda fushës së veprimit të TVSH – së; dhe
personi i tatueshëm i bën këto furnizime si pjesë e veprimtarive të biznesit të personit dhe jo si pjesë e një hobi ose veprimtarie jo tregtare.
Normalisht çdo vend/shtet ka adoptuar praktikën e trajtimit të importeve të mallrave më vete nga importet e shërbimeve; importet e mallrave identifikohen nga hyrja fizike e mallrave.
Shërbimet nuk mund të identifikohen në këtë mënyrë.
Në vend të kësaj çdo vend/shtet ka zgjedhur të adoptojë rregulla që e trajtojnë furnizimin e një shërbimi ashtu sikur ndodh brenda vendit/shtetit në qoftë se furnizimi plotëson disa kritere (dhe jo ashtu sikur ndodh në qoftë se kjo nuk ndodh).
Zakonisht, në këtë mënyrë, çdo vend/shtet ka shmangur konceptin e “importit të shërbimeve” me anë të përkufizimit, ose gjykimit të shërbimeve që furnizohen si në një vend/shtet ashtu dhe jashtë tij.
Duke i identifikuar importet e mallrave për pagesë si një rast më vete, praktika normale e vendeve/shteteve është të përdorin legjislacionin doganor si një mjet për të vendosur TVSH – në mbi mallrat që importohen, natyrisht, subjekt për modifikime të domosdoshme.
Ekzistenca e pagesave më vete mbi mallrat e furnizuar brenda vendit dhe mallrave të importuar ngre mundësinë e diskriminimit ndërmjet dy kategorive të furnizimeve.
Pjesa më e madhe e vendeve/shteteve janë detyruar nga marrëveshjte ndërkombëtare që të mos diskriminojnë kundrejt furnizimeve që bëhen me mënyrën e importit.
Praktika moderne është ajo që lejon të negociohen marrëveshjet e dyanëshme të mbrojtjes së investimit, prandaj parimi kërkon disa modifikime në legjislacionin doganor.
Për të siguruar që çdo vend/shtet të përmbushë këto detyrime, struktura e TVSH – së së tyre duhet të jetë jo diskriminuese, gjë që kërkon që vendosja e TVSH – së mbi mallrat e importit ose mbi shërbimet që origjinojnë jashtë vendit/shtetit, nuk duhet të kapërcejë pagesën në lidhje me transaksionet e brendshëm.
Personi i tatueshëm, brenda fushës së veprimit të TVSH – së, përshkruhet si një person i tatueshëm dhe, kjo terminologji, shmang konfuzionin e shkaktuar në disa vende/shtete duke i quajtur persona të tillë “tatimpagues”.
Konfuzioni rrjedh për arsye se tatimpaguesi, në kuptimin e personit që bart ngjarjen ekonomike të tatimit, është personi që merr një furnizim të tatueshëm.
Kjo zbatohet, gjithashtu, për llogaritjen e tatimit direkt mbi një furnizim. Për shembull, në rastin e furnizimit të të drejtave të pasurisë mbi të cilat paguhet një e drejtë, personi që furnizon të drejtat është person i tatueshëm për qëllimet e TVSH – së (ndërkohë që personi që paguan të drejtën në kuptimin ekonomik është tatimpaguesi) dhe personi i tatueshëm si në ligj dhe në praktikë është tatimpaguesi për çdo tatim mbi të ardhurat në lidhje me marrjen e të drejtës.
Ligji i TVSH – së duhet të përfshijë të gjithë personat ligjorë/juridikë të krijuar sipas legjislacionit vendas (ose të një vendi/shteti të huaj) që angazhohet në veprimtari ekonomike të çdo lloji, si edhe të gjithë personat fizikë. Teksti duhet të draftohet për t’i sjellë të gjithë personat ligjorë/juridikë dhe fizikë brenda kategorisë së “personave të tatueshëm”.
Kjo mund t’i referohej në mënyrë të dobishme legjislacionit shumë të saktë të vendit/shtetit sipas të cilit personave, ose entiteteve të tillë u buron statusi i tyre juridik.
Një problem që rrjedh këtu është nëse ligji duhet të përfshijë ortakëritë dhe shoqatat e personave të tatueshëm.
Shkalla, me të cilën shoqatat dhe ortakëritë, kanë personalitet juridik të ndarë nga individët që janë anëtarë të tyre ndryshon nga një vend/shtet në tjetrin dhe mund të ketë nevojë ta pasqyrojë këtë; në disa sisteme ligjorë, ato nuk kanë personalitet juridik.
Ligji për TVSH – në mund ta paraqisë një shoqatë ose ortakëri si një person të tatueshëm më vete nga individët në shoqatë ose ortakëri, megjithëse shoqata, për qëllime të përgjithshëm ligjorë, nuk ka personalitet më vete.
Kjo është e qëndrueshme me qëllimin e përjashtimit nga fusha e veprimit të individëve tatimorë të angazhuar vetëm në veprimtari jo tregtare.
Në qoftë se sigurohet regjistrimi më vete i ortakërisë, duhet të prezantohet një mekanizëm që të japë efekt për njohje, gjë që do ta trajtojë ortakërinë ashtu sikur bën ose merr të gjithë furnizimet përkatëse dhe do të injorojë ato furnizime ashtu sikur bëhen nga ortakët.
Disa vende/shtete lejojnë gjithashtu që degë më vete të personit juridik të paraqiten si persona të tatueshëm më vete (në cilin rast një furnizim nga një degë në tjetrën është një furnizim i tatueshëm), ose lejojnë grupin e firmave (për shembull, një firmë mëmë dhe bijat/filialet e saj) të regjistrohen sëbashku si një person i tatueshëm (në cilin rast një furnizim nga një prej firmave për tjetrën nuk do të jetë një furnizim i tatueshëm).
Atje ku degët më vete trajtohen si persona të tatueshëm më vete, ose grupi i firmave trajtohet si një person i tatueshëm, është e domosdoshme një makineri administrative për të njohur degët dhe grupet.
Zakonisht, ligji i TVSH – së nuk ka nevojë të përmendë, shprehimisht, personat juridikë/ligjorë të huaj, pra, personat që personaliteti i tyre juridik/ligjor u buron nga ligji i një vendi/shteti tjetër, ashtu si me një firmë të regjistruar në një vend/shtet tjetër.
Megjithëatë, qëllimi është që të gjithë personat juridikë/ligjorë të regjistrohen për TVSH – në në qoftë se ato kryejnë brenda vendit/shtetit llojin dhe nivelin e përkufizuar të veprimtarisë ekonomike në ligjin për TVSH.
Në terma praktikë, kjo nënkupton që, disa degëve, ose vendndodhjeve të përhershme të biznesit, t’u kërkohet të aplikojnë për t’u regjistruar, ndërsa është gjetur se të tjerët, që ndjekin praktikat juridiksionale të vendit/shtetit, të mos bëjnë furnizime të nivelit të kërkuar brenda vendit/shtetit.
Ky problem ka disa ngjashmëri me atë të të vendosurit nëse një person është rezident për qëllime të tatimit mbi të ardhurat. Për shembull, në pjesën më të madhe të vendeve/shteteve një firmë e huaj bëhet “rezidente” dhe, prandaj, brenda juridiksionit të vendit/shtetit në qoftë se krijon një degë, agjensi, ose vendndodhje të përhershme biznesi brenda vendit/shtetit.
Organizmat qeveritarë në nivel kombëtar, rajonal dhe vendor duhet të përfshihen si persona të tatueshëm, në të njëjtën mënyrë si personat e tjerë, në qoftë se ato angazhohen në veprimtari ekonomike.
Është e përshtatshme të përjashtohet nga ky rregull i përgjithshëm “autoriteti qendror ligjvënës dhe ekzekutiv i vendit/shtetit”, pasi nuk i shërben një qëllimi të dobishëm në situata normale një përfshirje e tillë.
Këto institucione rrallë përfshihen në veprimtari biznesi.
Me përkufizim, veprimtaritë kryesore të legjislaturës së shtetit dhe agjensitë e qeverisjes qendrore të shtetit janë veprimtari të pavarura të shtetit dhe jo veprimtari tregtare.
Kjo është gjithashtu e vërtetë për veprimtaritë e gjyqësorit në gjykatat shtetërore.
Mund të ndjehej e përshtatshme për të siguruar një përkufizim që qartëson cilët prej këtyre organizmave përjashtohen shprehimisht nga fusha e veprimit të TVSH – së.
Termat shumë të saktë të përdorur nevojitet të adaptohen për të pasur kuptim në kontekstin e organizimit të qeverisë në një vend/shtet të veçantë.
Pjesa më e madhe e vendeve/shteteve kërkon një prej shumë personave aktivë në biznes brenda vendit/shtetit të jetë person i tatueshëm dhe, normalisht, një gjë e tillë arrihet duke vendosur një nivel minimum ose prag për veprimtarinë e biznesit dhe që kërkon që të jenë persona të tatueshëm vetëm ato persona me nivele veprimtarie mbi minimumin, megjithëse shpesh atyre u është dhënë e drejta të zgjedhin vullnetarisht që të jenë persona të tatueshëm.
Masa e zakonshme veprimtarisë së biznesit është totali i qarkullimit të mallrave dhe shërbimeve të tatueshëm të furnizuar nga personi gjatë një periudhe të caktuar (P.S. duhet bërë dallimi ndërmjet qarkullimit aktual të mallrave dhe shërbimeve të tatueshëm gjatë një periudhe të caktuar dhe qarkullimit të vlerësuar gjatë një periudhe të caktuar).
Totali që duhet të merret në konsideratë për pragun është totali i furnizimeve të tatueshëm i këtij personi, gjë që nënkupton totalin e të gjithë furnizimeve të bëra nga ky person që trajtohen si furnizime të tatueshëm brenda përkufizimit të ligjit për TVSH – në.
Totali nuk përfshin furnizimet e përjashtuar nga TVSH – ja ose jashtë fushës së veprimit të TVSH – së. Kjo nënkupton se një person që bën biznes që përjashtohet gjërësisht është jashtë fushës së veprimit të kushteve të regjistrimit në qoftë se veprimtaritë e tatueshme arrijnë një total më të vogl se sa pragu, megjithëse totali i veprimtarisë ekonomike është i madh.
Niveli shumë i saktë i pragut varet gjërësisht nga një vend/shtet në tjetrin dhe për këtë ka disa arsye.
Kufizimet variojnë pjesërisht si pasqyrim i strukturës ekonomike të një vendi/shteti.
Disa vende/shtete, në mënyrë krahasuese, kanë një numër më të madh të bizneseve të vegjël shtresues (margjinalë) që përfshijnë një person ose një familje se sa në vendet/shtetet e tjerë.
Madje duke marrë në konsideratë diferencat, në shumë vende/shtete individët e vetëpunësuar ose familje të vetme të angazhuara, për shembull, në ferma të vogla ose tregtimin e tregut të vogël, do të kontribuojnë pak për mbledhjen e TVSH – së.
Në mënyrë administrative është, gjithashtu, e vështirë (dhe për këtë arsye e kushtueshme) të mbledhësh TVSH – në nga njerëz të tillë.
Përveç kësaj, përjashtimi i tregtarëve të vegjël nga TVSH – ja nëpërmjet përdorimit të një pragu kufi është veçanërisht i dobishëm për prezantimin e TVSH – së, kur ka kufizime në burime administrative dhe ku dhe kur njohuritë e tatimpaguesit për TVSH – në janë në minimum.
Ligji TVSH – në mund të draftohet që t’i lejojë autoritetet ta alternojnë shumën e vendosur nga koha në kohë, si për qëllimin që tatimi të funksionojë siç duhet ashtu dhe për të siguruar se inflacioni nuk ka një efekt tejet domethënës mbi nivelin praktik të pragut si një minimum mujor ose pagë vjetore. Pragu korigjohet më pas në mënyrë automatike me këtë faktor.
Duhet të theksohet se pragu kufi zbatohet për të gjithë furnizimet e bëra nga një person ose nga agjenti i këtij personi për personin.
Është e mundur për një person që potencialisht është një person i tatueshëm ta shmangë këtë rezultat duke transferuar disa prej veprimtarive të personit te një person tjetër (që mund të jetë ndën pronësi të përbashkët me personin që transferon).
Çdo vend/shtet që shqetësohet nga praktika të tilla mund të adoptojnë kushte që kërkojnë që totali veprimtarive në situata të tilla të shtohen sëbashku dhe të gjykohen se janë veprimtari të një tatimpaguesi.
Duhet të jetë gjithashtu e qartë se, pavarësisht nga rregullat bashkuese (agregate), pragu zbatohet më vete për secilin person të tatueshëm. Për shembull, në qoftë se A dhe B, të dy janë aktivë në biznes në mënyrë të pavarur, formojnë gjithashtu ortakëri, atëhere pragu zbatohet më vete për qarkullimin e tatueshëm për A, për B dhe për ortakërinë.
Ligji për “Tregtarin dhe shoqëritë tregtare”, ofron shumë mundësi të tilla.
Këto dukuri duhet të studjojë dhe kontrollojë administrata tatimore dhe doganore dhe “spurdhjakët” e biznesit të vogël!
Sa shqetësime do të ketë në sa u përmend më lart, nuk duhet profeci por vërtetim në praktikë e politikës tatimore të Qeverisë Rama 2.
Kasem Seferi – ekonomist
