Ligji i Tatimit mbi Vlerën e Shtuar, njohur shkurt si TVSH ka pasur, ka dhe do të ketë domosdoshmërinë e njohjes së tij në tre drejtime kryesore të specialistëve/ekspertëve të fushave që vijojnë:
Juristët theksojnë se TVSH – ja është një tatim mbi transaksionet (shitjet dhe blerjet), që bëjnë bizneset e regjistruara dhe, një gjë e tillë, kërkon përkufizime të qartë në lidhje me atë se kush duhet të tatohet, mbi çfarë të tatohet, ku, kur dhe në cilën shkallë.
Përfundimi: një ligj për TVSH – në, që nuk është i dykuptimtë, është thelbësor në qoftë se kërkohet që TVSH – ja të funksionojë në mënyrë efektive.
Ndërkohë, ekonomistët argumentojnë se TVSH – ja është një tatim mbi të ardhurat e punës dhe rrjedhës së parasë në dorë të biznesit, përbërës këto të të ardhurave të kapitalit.
Ndryshe nga tatimi mbi të ardhurat, TVSH – ja nuk përfshin përqindje normale, ose pengesë për kthimin e kapitalit në bazën e tij.
Pra, në shtim, nuk ndërhyn në investim dhe, ashtu sikundër e shohin kontabilistët, tatimet e konsumit mund të kuptohen në mënyrën më të mirë duke punuar nëpërmjet detajeve të komplikuar të llogarisë fitime – humbje për përcaktimin e detyrimeve dhe bazave të tatimit.
Çdo tatim, veçanërisht, një tatim si TVSH – ja, që bazohet në përmbushjen me dëshirë të mire për të përmbushur kërkesat e ligjit, kërkon përkufizime dhe udhëzime të qartë në lidhje me atë se kush, mbi çfarë, ku, kur dhe në cilën shkallë duhet të tatohet.
Në zhargonin ligjor, terma të tillë si “person i tatueshëm”, “furnizime të tatueshëm dhe të përjashtuar”, “vendi dhe koha e furnizimit” dhe “vlera e tatueshme” duhet të përshkruhen në mënyrë të detajuar dhe të qartë.
Personat e tatueshëm, që duhet të aplikojnë për regjistrim, janë përgjegjës për TVSH – në për të gjitha shumat e arkëtuara, ose që do të arkëtohen nga ata për furnizimet e tatueshëm, që bëhen në kursin e bznesit, tregtisë dhe/ose veprimtarisë së ngjashme.
Persona natyrorë dhe ligjorë, konsiderohen persona të tatueshëm, vetëm në qoftë se ata bëjnë furnizime të tatueshëm në mënyrë të pavarur.
Punëmarrësit dhe agjentët që veprojnë për kryesorin dhe në emër të tij, përjashtohen nga kategoria e personave të tatueshëm.
Synimi i këtij trajtimi është shqyrtimi në detaje i strukturës ligjore që kërkohet për të vënë në jetë një TVSH me bazë të gjërë, si dhe për të tërhequr vemendjen për problemet ligjorë që kërkojnë zgjidhje për një paraqitje efiçente të TVSH – së, duke u përqendruar kryesisht te metoda e kreditimit të TVSH – së bazuar në faturën tatimore me TVSH të llojit të TVSH – së së konsumit, si lloji që mbizotëron më shumë në përdorimin e TVSH – së, megjithëse ka edhe lloje të tjerë në përdorim.
Shfaqja e shpejtë e TVSH – së, sëbashku me konceptet e reja të përfshira në këtë tatim, ka nënkuptuar se shumë vendeve/shteteve u është dashur të shpikin fjalë të reja për t’u marrë me TVSH – në.
Në mënyrë të pashmangshme, këto terma janë vërtetuar se janë të paqëndrueshëm, madje edhe ndërmjet vendeve që ndajnë një gjuhë të përbashkët.
Që nga koha që terminologjia e përdorur në ligjin e TVSH – së është instrumentale për sigurimin e funksionimit efektiv të ligjit, është shumë e rëndësishme që kjo terminologji, që duhet të përdoret në ligin ej TVSH – së, të konsiderohet në tërësi.
Emri “tatim i vlerës së shtuar” nuk është term universal, për arsye se ekziston në forma të ndryshme në gjuhën angleze: “value added tax” dhe “value – added tax” dhe të dy këto forma përfaqësojnë një përkthim të termit origjinal në frëngjisht dhe, për këtë arsye, mund të argumentohej se “value added tax” duhet të jetë versioni më i përafërt, por ky nuk përdoret.
Ashtu sikundër tashmë vihet re anekënd, përdoret shkurtimi TVSH (VAT), që preferohet si term për “tatimin mbi mallrat dhe shërbimet”, ose emra të tjerë për arsye se ky term pasqyron në mënyrën më të saktë natyrën unike të këtij tatimi.
Shembull i një termi që shkakton probleme të gjuhës është “furnizimi – supply”.
Zakonisht, transaksionet e tatuar me TVSH përdorin termin “furnizime – supplies” në tekstet e gjuhës angleze.
Pjesërisht, problemi shmanget në draftin e Kodit Bazë Botëror të Tatimit (Basic World Tax Code) të Hussey dhe Lubic, sepse fokusohet në “transaksionet e tatueshme”. Megjithëatë, ai përdor anekënd gjithashtu termin “furnizim”.
Ka mjaft shembuj të tjerë ku vihet re që termi në fjalë shkakton probleme me gjuhën.
Shembulli i dytë është lidhja ndërmjet termit “furnizim – supply” me atë të “mallrave dhe shrëbimeve – goods and services”.
Në disa ligje theksi vendoset ndarazi mbi “furnizim – supply” dhe “mallra dhe shërbime – goods and services”, ndërkohë që në të tjerët (pikërisht për arsyet e vërejtura) fokusi është mbi “furnizimin e mallrave – supply of goods” dhe “furnizimin e shërbimeve – supply of services”.
Sikundër shihet gjuha angleze në vetvete nuk është tërësisht e qëndrueshme, por problemet dalin në gjuhë të tjera si mbi këtë pikë lidhje ashtu edhe me termat “mallra dhe shërbime – goods and services”.
Shembulli i fundit fare tregon gjuhën që pasqyron diferencat mbështetëse në sistemet ligjorë. Shembull është fraza tjetër e versionit të BE – së të pagesës së TVSH – së, kryesisht se tatimi që vendoset mbi “furnizimin e mallrave ose shërbimeve që rezulton për konsideratë – supply of goods or services effected for consideration”.
Termi “konsideratë – consideration” bart një kuptim të veçantë teknik në kushtet e ligjit zakonor (common law) ku ai formon një element përbërës në formimin ligjor të një kontrate. Termi nuk bart të njëjtën domethënie në kushtet e traditës së ligjit civil (kodit civil) dhe nuk mund të përkthehet në mënyrë direkte.
Termi frëngjisht është “effectuees a titre onereux”. Ky term mund të përkthehet më mirë si “kundrejt pagesës – against payment”.
Natyra unike e TVSH – së është fusha e veprimit potencial për identifikimin dhe tatimin e kontributit ekonomik (ose vlerës së shtuar) krijuar nga një operator ekonomik në lidhje me çdo veprimtari të një biznesi ose natyre tregtare.
Ka disa mënyra me të cilat mund të arrihet ky rezultat, sikundër e diskuton atë studjuesi i njohur Alan Tait dhe kjo është metoda që bazohet në faturën tatimore me TVSH, e cila kërkon që TVSH – ja të identifikohet në lidhje me secilin transaksion, ose grup transaksionesh.
Parimet formalë të kësaj metode u vendosën në Direktivën e Parë të BE – së për TVSH – në sikundër vijon më poshtë:
“Parimi i sistemit të përbashkët të tatimit të vlerës së shtuar, përfshin zbatimin për mallrat dhe shërbimet të një tatimi të përgjithshëm mbi konsumin, në mënyrë të saktë përpjestimisht/proporcionalisht, me çmimin e mallrave dhe shërbimeve, cilido numër transaksionesh që ndodh në prodhimin dhe proçesin e shpërndarjes para fazës në të cilën paguhet tatimi.”.
“Në secilin transaksion, tatimi vlerës së shtuar, i llogaritur mbi çmimin e mallrave ose shërbimeve, në përqindjen e zbatueshme për të tillë mallra ose shërbime, duhet të jetë i pagueshëm pas zbritjes së shumës së tatimit vlerës së shtuar që lind direkt nga përbërës të ndryshëm të kostos.”.
Shembulli që vijon është një shembull i thjeshuar i operimit të TVSH – së mbi këto parime, që përfshin X (që krijon një send të mallrave shtëpiakë nga lëndë të para të marra pa kosto), Y (që menaxhon një dyqan dhe i blen mallrat direkt nga X për t’i shitur në publik) dhe Z (konsumatori që i blen mallrat për përdorim personal). X e shet sendin te Y për 100 (duke injoruar TVSH – në) dhe Y e shet sendin te Z për 300.
Prandaj, vlera e shtuar nga X është 100 dhe nga Y është 200. X dhe Y janë të regjistruar të dy për TVSH. Përqindja e TVSH – së është 20 për qind.
X e shet sendin te Y për 100. Shitja është subjekt për TVSH – në në 20 për qind, kështu X duhet ta shtojë këtë te çmimi. Prandaj, Y paguan 120. X duhet të llogarisë për administratën tatimore për TVSH – në, 20, duke mbajtur një fitim prej 100. Prandaj, Y paguan 120 për sendin.
Y e shet sendin te Z për 300. Shitja është për TVSH – në në 20 për qind, kështu Y duhet ta shtojë këtë te çmimi. Prandaj Z paguan 360. Y ka të drejtën e kthimit të pagesës për TVSH – në e paguar për X, kështu ruan 20 të TVSH – së mbledhur. Y duhet të llogarisë për administratën tatimore për 40 tjetër të TVSH – së, duke mbajtur një fitim prej 200. Fitimi i Y mbetet në 200 për arsye se kosto neto e Y që blen nga X është 100, jo 120.
Administrata tatimore merr 60 në total, 20 nga X dhe 40 nga Y, gjë që pasqyron vlerën e shtuar si nga X ashtu dhe Y.
Për arsye se TVSH – ja është një tatim indirekt që fokusohet mbi transaksionin ose veprimtarinë më saktë se sa mbi operatorin ekonomik, përcaktimi parësor i fushës së veprimit territorial për pagesën për TVSH bëhet me anë të vendndodhjes së një transaksioni.
Vemendje duhet t’i kushtohet gjithashtu personit që duhet të paguajë TVSH – në mbi transaksionin, për të siguruar se shuma e TVSH – së që parashikohet të paguhet mund të detyrohet dhe mblidhet me masa shtrënguese.
Prandaj, është e domosdoshme që të sigurohen rregulla për të përcaktuar identitetin e personit përgjegjës për pagesën e TVSH – së kur disa elementë të transaksionit që po tatohet ndodhin jashtë juridiksionit të vendit/shtetit.
Ka dy parime konfliktuale mbi të cilët mund të bazohet fusha e veprimit territorial të TVSH – së: parimi i origjinës dhe parimi i destinacionit.
Ashtu sikundër sugjerojnë këto, parimi i origjinës kërkon pagesë për një transaksion, vetëm pjesën e cila ndodh brenda juridiksionit, në qoftë se transaksioni origjonon ose krijohet brenda vendit/shtetit, ndërsa parimi i destinacionit kërkon pagesë për një transaksion në qoftë se ky destinohet për konsum në një vend/shtet.
Për shembull, në qoftë se mallrat eksportohen nga vendi/shteti A në vendin/shtetin B, atëhere vendi/shteti A do të kërkojë pagesë për transaksionin në qoftë se ky ka një TVSH të bazuar në origjinë dhe vendi/shteti B do të kërkojë pagesë në qoftë se ky ka një TVSH të bazuar në destinacion.
Në praktikë, për shërbimet kjo mund të jetë më e vështirë për të përcaktuar se ku sigurohet shërbimi, ose se ku konsumohet shërbimi.
Subjekt për këtë problem praktik, një tatim i bazuar në origjinë do të përqendrohet në vendin/shtetin e origjinës së personit që furnizon shërbimin, ndërsa tatimi i bazuar në destinacion do të kërkojë pagesë për furnizimet e konsumuar në një vend/shtet.
Këtu, rrjedhin probleme potenciale të tatimit të dyfishtë dhe mungesa e të tatuarit në qoftë këto rregulla përplasen. Për shembull, le të merret me mend që vendi/shteti A ka një TVSH të bazuar në
Megjithëatë, në praktikë, me përjashtime të kufizuar vendet/shtetet kanë adoptuar bazën e destinacionit si bazë parësore, gjë që kërkon një pagesë për TVSH – në mbi të gjithë transaksionet që ndodhin brenda vendit/shtetit dhe gjithashtu për importet për në një vend/shtet.
origjinë dhe vendi/shteti B ka një TVSH të bazuar në destinacion.
Eksportet nga vendi/shteti A për vendin/shtetin B do të tatohen në dy vendet/shtetet.
Eksportet nga vendi/shteti B për vendin/shtetin A nuk do të tatoheshin në të dy vendet/shtetet.
Në një treg të lirë, rezultati do të ishte ai që mallrat nga vendi/shteti A do të ishin shumë të shtrenjtë për të qenë konkurrues në tregun e vendit/shtetit B, kështu do të ndodhnin vetëm eksporte të kufizuar.
Megjithëatë, në mënyrë potenciale do të ishin në nivele të lartë eksportet nga vendi/shteti B në vendin/shtetin A për arsye se mallrat e importuar nga vendi/shteti B do të ishin pa tatim, ndërkohë që mallrat e prodhuar në vendin/shtetin A do të ishin subjekt i tatimit.
Në praktikë, vendi/shteti A nuk do t’ia bënte të mundur këtë zhbalancim dhe do të vendoste një pagesë për mallrat nga vendi/shteti B (me fjalë të tjera) një pagesë bazuar në destinacion, në qoftë se kërkesa për pagesë nuk duhet të jetë një pagesë diskriminuese kufitare.
Për të shmangur tatimin e dyfishtë, vendet/shtetet që vendosin TVSH – në mbi importet i heqin eksportet nga pagesa për tatimin (dhe e kundërta, ata duhet t’i përjashtojnë importet kur tatohen eksportet).
Kjo do të hiqte gjithashtu tatimin e dyfishtë në qoftë se të dy vendet/shtetet kanë të njëjtin sistem (nëse sistemin e origjinës ose sistemin e destinacionit). Shembulli tregon se në vetvete këto seri rregullash nuk mund të merren me një situatë ku të dy vendet/shtetet kanë rrugëzgjidhje të ndryshme për këtë çështje.
Kasem Seferi – ekonomist
