Mbivendosja e pasojave të tërmeteve me fillimin pandemisë së COVID –19 përballi bashkitë me një situatë dhe vështirësi të paprecedentë, ku dëmeve të lëna pas nga tërmetet iu shtuan dhe efektet e menjëhershme të krizës shëndetësore të shkaktuara nga COVID-19.
Sipas raportit të 6 mujorit të financave vendore (financatvendore.al), një publikim i Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit, burimet financiare në dispozicion të bashkive rezultojnë të kenë shënuar rënie vjetore gjatë gjashtë muajve të parë të 2020-s.
Kjo rënie, sipas raportit u përcaktua gjerësisht nga zhvillimet negative në ecurinë e të ardhurave nga burimet e veta vendore, veçanërisht të ardhurat nga taksat the tarifat vendore.
Në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit 2020, të ardhurat nga burimet e veta vendore shënuan një nivel prej rreth 11.1 miliardë lekë, në rënie me rreth 23.8% (apo rreth 3.4 miliardë lekë) krahasuar me nivelin e regjistruar në të njëjtën periudhë të një viti më parë).
Mbyllja e një sërë biznesesh në bashkitë e prekura nga tërmeti dhe nga COVID19, shembja e banesave të dëmtuara nga tërmeti, frenimi i ekonomisë në përgjithësi dhe tkurrja e qarkullimit të bizneseve, shtyrja e afateve të pagesave apo masat fiskale lehtësuese të ndërmarra nga Qeveria Shqiptare dhe bashkitë, për kategori të caktuara, duket të jetë përkthyer në rënie të fluksit të të ardhurave për bashkitë në vend, vlerëson raporti.
Ndjeshmëri të lartë ndaj goditjes së tërmeteve të fund vitit 2020 (ne 11 bashkitë më të prekura) dhe pandemisë së COVID- 19 paraqitën zëra specifikë, si të ardhurat nga taksa e ndikimit në infrastrukturë, taksa e pronës dhe tarifa e pastrimit. Në të kundërt, transfertat ndërqeveritare të kushtëzuara dhe të pakushtëzuara regjistruan ecuri pozitive gjatë periudhës së konsideruar. Në prani të burimeve financiare në rënie bashkitë ulën shpenzimet në terma vjetorë, kryesisht ato për investime.
Bazuar në të dhënat gjashtëmujore për vitin 2020, të ardhurat nga burimet e veta vendore rezultojnë në rënie të theksuar për bashkitë: Lezhë (-64%), Kurbin (-61.5%), Kamëz (-59%), Kavajë (-53.4%) dhe Vorë (-46.4%) dhe Durrës (-30.8%); në rënie të moderuar për bashkitë Tiranë (-21.6%), Shijak (-21.6%), Peqin (-18%) dhe në rënie të lehtë në bashkinë Krujë (-5.3%).
Në të kundërt, të ardhurat nga burime të veta vendore shënuan rritje vjetore me rreth 24.6% në bashkinë Rrogozhinë.
Analiza sipas nën—kategorive përbërëse informon për një situatë delikate në lidhje me performancën në mbledhjen e të ardhurave nga burimet e veta vendore përgjatë periudhës Janar – Qershor 2020, vlerëson raporti. Ngushtimi i të ardhurave nga burimet e veta vendore me rreth 23.8% u përcaktua gjerësisht prej rënies në mbledhjen e të ardhurave nga taksat dhe tarifat vendore.
Të ardhurat në të dyja këto kategori rezultojnë të jenë tkurrur me rreth 23.7% dhe 24.6% respektivisht në terma vjetorë. Në këtë drejtim vlerësohet të ketë kontribuar frenimi i aktivitetit ekonomik përgjatë periudhës së karantinës (Mars – Maj 2020) dhe vështirësitë që aktualisht bizneset po hasin dhe /rritja e papunësisë, faktorë që ndikojnë në përkeqësimin e gjendjes financiare të bizneseve dhe individëve.
Në këto kushte, aftësia paguese e të dy kategorive të taksapaguesve vlerësohet të jetë ndikuar negativisht nga pandemia e COVID- 19. Në të kundërt, të ardhurat nga burime të tjera vendore (si menaxhimi i aseteve, gjobat, kamatëvonesat etj.) shënuan rritje vjetore me rreth 7% dhe kontribuan pozitivisht në ecurinë e të ardhurave nga burimet e veta vendore.
Kjo prirje rënëse në të ardhurat në dispozicion të bashkive vlerësohet do të vijojë edhe përgjatë vitit 2021, nisur nga projeksionet për tkurrje të ekonomisë vendase (Ëorld Bank, 2020) dhe situatës së vështirë më të cilën u përballën qytetarët dhe bizneset përgjatë vitit 2020. Bazuar në këto pritshmëri, situata për qeverisjen vendore paraqitet delikate dhe paraqet vështirësi të shtuara në terma të përballimit financiar të vijimësisë së ofrimit të shërbimeve publike vendore. Ndaj, nevoja për ndërhyrje dhe kujdes të shtuar në menaxhimin financiar, vlerësohet të jetë emergjente, vlerëson raporti i financave vendore.
Sërish varësi e lartë nga taksa e infrastrukturës
Të hyrat nga taksa e ndikimit në infrastrukturë nga ndërtimet e reja vijojnë të përfaqësojnë një burim të rëndësishëm dhe qenësishëm në buxhetin vendor ndër vite: në gjashtëmujorin e parë të vitit 2020 të ardhurat nga kjo taksë përfaqësuan rreth 52.5% ndaj totalit të të ardhurave nga taksat vendore dhe rreth 33.5% ndaj totalit të të ardhurave nga burimet e veta vendore. Këta dy tregues sinjalizojnë për varësi të lartë të buxhetit vendor nga kjo taksë dhe rreziqe të shtuara varësisht natyrës ciklike të saj, thekson raporti. Në gjashtëmujorin e parë të vitit 2020, të ardhurat nga kjo taksë shënuan një nivel prej rreth 3.1 miliardë lekë në rënie me rreth 21.5% apo rreth 448.4 milionë lekë më pak krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë.
Përjashtuar të ardhurat për TNI nga bashkia Tiranë, 60 bashkitë e tjera në vend mblodhën rreth 711.2 milionë lekë nga kjo taksë, në rënie me rreth 44.7% në terma vjetorë.
Rënia e të ardhurave nga taksa e ndikimit në infrastrukturë konfirmon edhe një herë natyrën ciklike të saj dhe ndjeshmërinë ndaj zhvillimeve të përgjithshme ekonomike në vend. Bazuar në të dhënat mbi lejet e ndërtimit (sipas INSTAT), sektori i ndërtimit duket të ketë ngadalësuar ritmin e rritjes të nisur që prej vitit 2017. Në gjashtë muajt e parë të vitit 2020 u dhanë rreth 393 leje ndërtimi nga 61 bashkitë në vend, në rënie me 32.7% në terma vjetorë apo rreth 191 leje më pak krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë. Pesha e lartë që të ardhurat nga taksa e ndikimit në infrastrukturë nga ndërtimet e reja zë në totalin të ardhurave nga taksat dhe nga burimet vendore, rrit ndjeshmërinë e këtyre të fundit nga goditjet/luhatjet e saj.
Bashkia Tiranë arkëtoi rreth 3 miliardë lekë (në rënie me rreth 12.9% në terma vjetorë) ose rreth 80.9% të të ardhurave totale nga kjo taksë. Në bashkinë Durrës, të ardhurat nga taksa e ndikimit në infrastrukturë nga ndërtimet e reja rezulton të jetë ngushtuar nga një nivel prej rreth 192 milionë lekë në rreth 132 milionë lekë gjatë periudhës në analizë. Në të kundërt, në bashkinë Vlorë të ardhurat nga taksa e ndikimit në infrastrukturë shënuan rritje nga 36.9 milionë lekë në rreth 103.8 milionë lekë në gjysmën e parë të vitit 2020, çka përbën rreth 2.8% ndaj të ardhurave totale të gjeneruara nga kjo taksë./ Monitor
