Grupi Ndërkombëtar i Krizave, një organizatë e pavarur e themeluar në 1995 dhe që punon për zgjidhjen e konflikteve në botë ka publikuar një analizë të gjatë mbi historinë e negociatave mes Kosovës dhe Serbisë.
“13 vjet pasi Kosova u shkëput nga Serbia, të dyja vendet mbeten të zhytura në mosnjohje reciproke, me efekte të dëmshme për të dyja. Palët duhet të lëvizin nga teknikalitet e së kaluarës për të trajtuar çështjet kryesore në diskutim: Pavarësia e Prishtinës dhe ndikimi i Beogradit mbi pakicën serbe të Kosovës” – thuhet që në nisje të analizës së titulluar “Rifillimi i dialogut midis Kosovës dhe Serbisë”.
Pasi bën një histori të gjatë të të gjitha atyre që kanë ndodhur GNK rendit 3 mundësi për një marrëveshje midis Kosovës dhe Serbisë, por gjithashtu theksohet se asnjëri prej tyre nuk është “ideal”.
Sipas të njëjtave burime, Kosova dhe Serbia duhet të kërkojnë një marrëveshje mbi njohjen e ndërsjellë të të dy vendeve, dhe anëtarët e Bashkimit Evropian (BE) duhet të japin një sinjal që ata do të mbështesin çdo marrëveshje në përputhje me respektimin e të drejtave të njeriut dhe të drejtës ndërkombëtare.
Varianti i parë
“Disa shpresojnë që një kombinim, miliarda ndihmë për zhvillim dhe investimeve për Serbinë, bashkë me sigurinë e anëtarësimit të shpejtë në BE, mund ta çojë atë drejt njohjes së Kosovës pa kërkuar koncesione të konsiderueshme nga Prishtina. Shumë në Kosovë kuptohet që i mbahen kësaj shprese, pasi janë BE dhe SHBA do të duhet të ndërmarrin hapat, dhe jo udhëheqësit e Kosovës. Megjithëse Vuçiç thuhet se është i etur të arrijë një marrëveshje që shkon përgjatë këtyre linjave, e sigurt është se nuk do të pranonte një njohje reciproke. Vuçiç ka thënë se një marrëveshje që përfshin një formë të njohjes de facto (p.sh., duke përfshirë rifillimin e marrëdhënieve diplomatike) do të ishte “shumë më e lehtë për Serbinë” sesa njohja de jure.
Por teksa ekziston precedenti për këtë marrëveshje në Traktatin Themelor Gjerman të vitit 1972, nën të cilin Gjermania Lindore dhe ajo Perëndimore vendosën lidhje zyrtare diplomatike pa njohur zyrtarisht njëra-tjetrën, nuk është e qartë se si një marrëveshje e tillë do t’i jepte Kosovës pozicionin dhe hyrjen në organizatat ndërkombëtare që kërkon.
Ekzistojnë edhe pengesa të tjera, përfshirë çështjen se si Brukseli mund të garantojë pranimin e shpejtë të Serbisë në BE-së. Çdo shtet i vetëm evropian mund të ndalojë pranimin, por të 27 anëtarët e BE duhet të veprojnë së bashku për ta përshpejtuar atë, dhe shumë në Evropë besojnë se Serbia nuk është ende një kandidate e përshtatshme duke pasur parasysh të metat e saj politike” – thuhet në raportin e GNK.
Ky skenar gjithashtu ngre pyetjen se çfarë do të ndodhte nëse Serbia bëhej anëtare e BE para Kosovës. Përfundimisht, nuk është e qartë se kjo qasje do të jetë e mjaftueshme për të marrë mbështetjen e publikut serb.
Varianti i dytë
Një opsion i dytë kompromisi do të modelohej pas qasjes së vendeve të tjera evropiane për të adresuar ankesat e pakicave duke u dhënë atyre vetëqeverisje në territoret autonome. Në këtë rast sillet shembulli i Tirolit të Jugut. Grupi Ndërkombëtar i Krizave rekomandon një autonomi të shtuar për serbët e Kosovës dhe shqiptarët e Preshevës dhe ai mund të funksionojë ende nëse Beogradi dhe Prishtina bien dakord.
Por për të marrë pëlqimin e Beogradit që të njohë Prishtinën me këtë variant duhet që serbët e Kosovës të marrin më shumë kompetenca se sa u jep kushtetuta aktuale. Kështu bashkimi i komunave serbe mund të merrte kompenteca në bazë të një ligji themelor, të kishte asamblenë, forcën policore, gjykatën dhe burimet e financimit. Prishtina do të merrej vetëm me mbrojtjen, punët e jashtme, politikën monetare dhe anën e zbatimit të ligjit. Lugina e Preshevës do të merrte të njëjtat të drejta.
Duke mbështetur më parë këtë opsion, Grupi i Krizave ka vërejtur se ai përfaqëson një “rrugë të mesme” që mund të “respektojë vijat e kuqe të Prishtinës, ndërsa lejon Veriun [e Kosovës] të qeverisë vetveten (siç bën tani) pa ndërhyrje dhe me përfshirje të gjerë nga Serbia”. Ideja mbetet thellësisht jopopullore, veçanërisht në Kosovë.
Varianti tretë
Opsioni i tretë për arritjen e një zgjidhje politike midis Prishtinës dhe Beogradit përfshin modifikime të ndërsjella të kufirit, të njohura ndryshe si “shkëmbim territoresh”. GNK shkruan se përkundër kundërshtimit të fortë nga brenda BE, përkrahësit për vite me radhë kanë argumentuar se një shkëmbim territorial mund të jetë çelësi për zhbllokimin e mosmarrëveshjes Kosovë-Serbi. Një marrëveshje e zbatueshme, thonë ata, do të integronte ndryshimet e kufijve në një marrëveshje gjithëpërfshirëse duke përfshirë njohjen reciproke, duke hapur rrugën për anëtarësimin e Kosovës në OKB, dhe potencialisht duke hapur dyert për anëtarësimin në NATO dhe BE për Prishtinën, si dhe anëtarësimin e Beogradit në BE. Serbia privatisht zbuloi një ide të ngjashme në 2010, dhe Thaçi dhe Vučić e risollën atë në 2018.
Vijimi i Status Quo-së
GNK shkruan se sigurisht është e mundur që palët të mos zgjedhin asnjë nga këto opsione për të paktën një të ardhme të parashikueshme. Në të vërtetë, rezultati më i mundshëm mund të jetë vazhdimi i status quo-së. Të gjitha lëshimet që Kosova mund të duhet të bëjë janë jopopullore atje. Po kështu, shumica e serbëve janë kundër heqjes dorë nga Kosova pa marrë diçka në shkëmbim.
“Disa në Serbi e shohin politikën e mosnjohjes si “rrezik të ulët, fitim të lartë”. Nga perspektiva e tyre, Beogradi po ndryshon njohjen ndërkombëtare të Kosovës dhe – duke punuar me Rusinë – bllokon përpjekjet e saj për anëtarësime të mëtejshme, me pak ose pa ndonjë kosto. Rreth 15 shtete kanë tërhequr njohjen e tyre, me sa duket nën presion nga Beogradi dhe mbështetësit e tij ndërsa kërkesat e Kosovës për t’u bashkuar me Interpol dhe UNESCO dështuan të dyja. Teksa Beogradi nuk është në gjendje të mbyllë shumë kapituj negociues me Brukselin mbi anëtarësimin në BE për arsye të lidhura me Kosovën, ky problem nuk kuptohet gjerësisht tek serbët; ngadalësimi i procesit të pranimit në BE i atribuohet gjerësisht lodhjes së zgjerimit të Evropës për aq sa ka prekur në mënyrë të barabartë të tjerët në rajon.
Anasjelltas, disa në Kosovë besojnë se janë në një pozitë të favorshme sepse pa njohje, Serbia nuk do të jetë në gjendje të bashkohet me BE. Prishtina pret nga presioni i BE dhe SHBA për të detyruar Serbinë që ta njohë Kosovën pa qenë e nevojshme që Kosova të bëjë ndonjë lëshim të rëndësishëm. Shumë presin që njohja të ndodhë në prag të pranimit të Serbisë në BE, si kushti i saj përfundimtar.
Albin Kurti e ka përshkruar qasjen e tij themelore si “durim strategjik”: “Prisni, mos bini dakord për asgjë dhe përfundimisht Serbia do të dorëzohet se duhet të bëjë një marrëveshje mbi kushtet e Prishtinës nëse dëshiron të bashkohet me BE”. Ai shpesh ka folur për maksimën e udhëheqësit serb të Bosnjës Milorad Dodik: “Ne serbët do të lodhemi në fund”, duke nënkuptuar që kosovarët duhet ta adoptojnë atë si të tyren” – shkruan GNK. /LAPSI.al
