Rusia e ka pushtuar dhe shkatërruar Ukrainën pa provokimin më të vogël nga kjo e fundit. Shumica e vendeve anëtar të NATO-s, të udhëhequra nga SHBA janë bërë bashkë në dënimin e agresionit të presidentit Vladimir Putin. Disa prej tyre po i ofrojnë Ukrainës ndihmë ushtarake.
Por nuk ka një unanimitet në Evropë lidhur me politikat që duhet të ndiqen në një periudhë afatgjatë. Siguritë e dikurshme të Luftës së Ftohtë, planet e përgatitura me përpikëri mbi skenarët e përballjes midis Bashkimit Sovjetik dhe Perëndimit, nuk ekzistojnë më.
Franca rrezikon të drejtohet nga një presidente si Marine Le Pen, e cila e ka admiruar hapur Putinin, dhe që javën e kaluar bëri thirrje për një afrim me Rusinë sapo të përfundojë lufta në Ukrainë. Duke shkuar në balotazh përballë presidentin aktual Emmanuel Macron, thuhet se Le Pen ka folur për largimin e Francës nga ushtria e integruar e NATO-s, ndërsa refuzon të mbështesë pretendimet e Perëndimit për masakrat e ushtrisë ruse ndaj civilëve në Ukrainë.
Kryeministri i sapozgjedhur i Hungarisë, Victor Orban, e kritikon ashpër qeverinë e Kievit. Gjermania pretendon se mbështet veprimet e NATO-s, por ende nuk ka ofruar ndonjë ndihmë domethënëse ushtarake ndaj Ukrainës, teksa po e financon makinerinë luftarake të Putinit, duke vazhduar të blejë gazin dhe naftën e tij.
Diku tjetër, Izraeli po distancohet dukshëm nga NATO, pasi e konsideron marrëdhënien e tij në fushën e mbrojtjes me Rusinë si shumë të rëndësishme për ta vënë në rrezik. India po blen me entuziazëm me ulje çmimi energjinë ruse dhe refuzon të mbajë një qëndrim përkrah Perëndimit, me gjithë aderimin e saj të supozuar në aleancën QUAD të udhëhequr nga SHBA-ja për të frenuar Kinën.
Afrika e Jugut ka mbrojtur Rusinë. Brazili dhe Meksika kanë refuzuar t’i bashkohen sanksioneve, teksa presidenti meksikan tha se “ne duam të kemi marrëdhënie të mira me të gjitha qeveritë në botë”. Kina, tërësisht e pavullnetshme për t’u distancuar nga Rusia, nuk është lëkundur asnjëherë në angazhimin e saj të deklaruar ndaj opsionit të përdorimit të forcës për të ndjekur interesat e saj kombëtare.
Rendi i vjetër global varej nga dy superfuqi që ushtronin ndikim mbi një mori klientësh, të cilët prireshin drejt autoritetit. SHBA kishte rol kyç në pjesën më të madhe të Amerikës Latine, siç bëri Bashkimi Sovjetik në perandorinë e tij të Evropës Lindore dhe disa shtete të Lindjes së Mesme.
Deri në fundin e shekullit XX-të, fuqi të tilla të rangut të mesëm si Britania dhe Franca, mund të mbështeteshin tek qeveritë e vendeve që dikur ata i kishin kolonizuar për arritjen e objektivat në politikën e tyre të jashtme. Sot një ndikim i tillë është zbehur në mënyrë drastike, madje edhe dialogu.
Sundimtari de fakto i Arabisë Saudite, Princi i Kurorës, Mohammed bin Salman, është i zemëruar nga kritikat e Perëndimit ndaj shkeljeve të të drejtave të njeriut në vendin e tij, ndaj dhe refuzon të rrisë prodhimin e naftës në vendin e tij për të zbutur krizën energjetike.
Një tjetër autokrat, presidenti turk Recep Tayyip Erdogan, e mbështeti qëndrimin e OKB-së ndaj Rusisë për pushtimin e Ukrainës, por refuzon të bëhet pjesë e sanksioneve.
Mesazhi është se grupi i kombeve që tuboheshin rregullisht në të dyja anët e Luftës së Ftohtë, sot lëviz nga fryn era. Është e vështirë të parashikohet se cilat vendet do të mbajnë qëndrim për çdo çështje të caktuar ndërkombëtare.
Ndonëse politikanët dhe mediat tona e vënë theksin tek dënimi që i bëri “bota” agresionit të fundit të Rusisë, shumë më tepër vende sesa duam ta pranojmë, nuk e pëlqejnë dhe nuk e duam arrogancën që ata perceptojnë tek Perëndimi.
Që nga Strategjia e Sigurisë Kombëtare e Shtëpisë së Bardhë në vitin 2002, bota ka ndryshuar shumë, por jo në një drejtim që e mirëpresin shumica prej nesh. Administrata e presidentit George W. Bush, pretendonte se promovimi i institucioneve të lira ofronte “mundësinë më të mirë që nga lindja e shtetit-komb në shekullin XVII për të ndërtuar një botë ku fuqitë e mëdha konkurrojnë në paqe, në vend se të përgatiten vazhdimisht për luftë”.
Ajo aspiratë ishte e admirueshme. Por që atëherë ne kemi zbuluar se ndërsa ajo u përshtatet atyre shoqërive që përparojnë fuqishëm falë lirisë, teknologjisë, sipërmarrjes dhe liberalizmi, ajo nuk u përshtatet atyre që u mungojnë këto aftësi apo që i refuzojnë liri të tilla.
Statisticienët na thonë se bota po bëhet një vend më pak i dhunshëm, dhe e matin këtë me numrin e njerëzve që vdesin në konflikte. Kjo mund të jetë e vërtetë, por shifra të tilla nuk marrin parasysh qindra miliona njerëz të detyruar të ulin kokën para shtypjes nga një dhunë e institucionalizuar.
Ne kemi hyrë në një epokë të kaosit global, në një univers shumëpolar, siç ishte norma për pjesën më të madhe të historisë përpara Luftës së Dytë Botërore, por që u zhduk në mesin e stabilitetit bërthamor të krijuar nga Lufta e Ftohtë. Sot po lëkunden aleancat e vjetra dhe po formohen partneritete të reja, në një mënyrë më pak të parashikueshme, dhe si rrjedhim më të rrezikshme se në çdo kohë që nga Lufta e Dytë Botërore.
Ndryshimi më i madh që nga rënia e Bashkimit Sovjetik është natyrisht, rënia e dominimit të pranuar të SHBA-së. Në 3 dekadat që pasuan, ndërsa forca ushtarake e SHBA-së ka mbetur e fuqishme, vendet e tjera janë forcuar shumë. Tre vjet më parë, kur Emmanuel Macron deklaroi se “NATO ndodhet në koma”, shumë nga ne ranë dakord me të.
Pasi asnjë komb evropian përveç Britanisë së Madhe dhe Francës nuk kishte një ushtri serioze, madje edhe ato po i reduktonin në një shkallë alarmante. Sot çdo fuqi evropiane është tubuar pas NATO-s, duke u zotuar për një përforcim drastik të mbrojtjes së saj.
Kjo është e mirëpritur, edhe pse do të duhen vite që ushtritë e Evropës të bëhen sërish të denja për të zhvilluar beteja. Për më tepër, ka ende një pikëpyetje nëse do të vazhdojë uniteti evropian në kushtet kur lufta në Ukrainë po zgjat, dhe kur vazhdon kriza globale e energjisë.
Putini i sheh shoqëritë perëndimore me përbuzje, pasi ai beson se ne jemi dekadentë, në kontrast me “burrërinë ruse” të shfaqur kaq gjallërisht në shkatërrimin e Çeçenisë, Sirisë dhe tani Ukrainës. Ai duket se ka shumë të drejtë kur thotë, se shumë nga ne perëndimorët jemi të llastuar.
Ndryshe nga paraardhësit tanë, të mësuar me vuajtje dhe sakrifica, ne i kemi marrë prej kohësh si të mirëqena rehatinë, sigurinë dhe prosperitetin. Ideja e detyrimit për të luftuar me synim ruajtjen e mënyrës tonë të jetesës, është jashtë përvojës moderne perëndimore.
Planeti ka qenë në kaos për pjesën më të madhe të historisë së tij të qytetëruar, dhe ndoshta rikthimi në atë gjendje nuk do të jetë aq i keq sa ne kemi frikë.
Por është një tragjedi e jashtëzakonshme që përballja e re midis superfuqive do të shkaktojë një dëm të madh mbi atë që duhet të jetë sfida e përbashkët për njerëzimin: të punojmë së bashku për të parandaluar që ndryshimi i klimës të shfarosë pasardhësit tanë./bota.al
