Nga Prof. Dr. Dr. Halil Krasniqi, expert i shëndetësië
Rreth 30 milionë gjermanë (më shumë se një e treta e popullsisë!) vuajnë nga tensioni i lartë i gjakut.
Kurse në Kosovë dhe Shqipëri, vuan cdo i treti nga tensioni i larë i gakur dhe Stresi psikosomatik.
Presioni i lartë i gjakut është sëmundja numër një e përhapur dhe faktori më i madh i rrezikut për sëmundjet kardiovaskulare. Parandalimi dhe trajtimi i hershëm mund të shtojnë shumë vite jetë të shëndetshme. Krasniqi shpjegon se çfarë saktësisht nënkuptohet me presionin e lartë të gjakut, cilët faktorë rreziku ekzistojnë dhe si ta parandaloni atë.
Asnjë kusht tjetër nuk është aq i përhapur sa presioni i lartë i gjakut, i njohur gjithashtu si hipertensioni. Sipas Ligës Gjermane të Hipertensionit, nga 20 deri në 30 milionë njerëz në Gjermani janë të prekur, por rreth një e treta nuk e vërejn se në trupin e tyre mbartin bombën me ore e cila mund te godas në cdo kohë. Në disa raste pacientet nuk i kushtojn kujdes simptomeve te cilat lajmërojne tensionin e lartë të gjakut. Ajo që shumë e nënvlerësojnë, është se kjo sëmundje e përhapur është faktori më i madh i rrezikut për sëmundjet kardiovaskulare, dëmtimit të organeve dhe shkaku kryesor i vdekjeve në këtë vend.
1 Më poshtë mund të mësoni më shumë për faktorët e rrezikut dhe shkaqet e presionit të lartë të gjakut, pasojat e mundshme nga mostrajtimi dhe si mund të parandaloni hipertensionin.
Pasqyrë e përgjithshme
Çfarë është saktësisht presioni i gjakut?
Këta faktorë ndikojnë në presionin e gjakut
Faktorët e rrezikut ose shkaqet e presionit të lartë të gjakut
Pasojat e mundshme të hipertensionit
Cilat vlera të presionit të gjakut janë normale, kur është i pranishëm hipertensioni?
Si mund të parandaloj presionin e lartë të gjakut?
Çfarë është saktësisht presioni i gjakut?
Për të kuptuar se çfarë është presioni i lartë i gjakut dhe si shfaqet, është e nevojshme të hedhim një vështrim më të afërt brenda trupit tonë. Para së gjithash, është e rëndësishme të dini se një presion i caktuar në enët e gjakut (arteriet dhe venat) është jetik. Përndryshe gjaku nuk do të mund të qarkullonte për të furnizuar organet, indet dhe qelizat me oksigjen, proteina, karbohidrate, minerale, vitamina, yndyra dhe hormone.
Brenda një minutë, zemra rrah rreth 60 deri në 70 herë në qetësi, duke pompuar rreth pesë litra gjak në arterie. Nga zemra, së pari gjaku transportohet në arteriet e mëdha nëpërmjet arteries kryesore (aortës). Nga aorta vazhdon qarkullimi në arteriet e vogla.
Miliona prej tyre degëzohen në kapilarë. Ata kanë një diametër prej vetëm një të qindtën e milimetrit dhe nuk shihen më me sy të lirë. Muret e tyre të hollë si meshë lejojnë që substancat dhe gazrat të lëvizin përpara dhe mbrapa me lehtësi. Në total, të gjitha enët e gjakut kanë një gjatësi prej më shumë se 150,000 kilometra.
Rrjedha e gjakut transporton oksigjenin nga mushkëritë dhe lëndët ushqyese nga mëlçia, stomaku dhe zorrët në të gjitha qelizat. Mbetjet që nuk kanë nevojë për qelizat merren nga gjaku dhe transportohen në veshkat, mëlçinë, zorrët dhe lëkurën. Këtu bëhet çmontimi dhe largimi i substancave hargjuese, mbeturinave nga organizmi.
Mekanizmi i nevojshëm për të pompuar gjakun nga zemra në skajet më të largëta të trupit është presioni i gjakut. Kjo përbëhet nga dy forca: forca e parë është presioni sistolik i gjakut. Ndodh kur gjaku pompohet nga zemra në arterie. Forca e dytë është presioni diastolik i gjakut. Ndodh kur zemra pushon midis rrahjeve të zemrës. Të dyja forcat përfaqësohen me numra në një matje të presionit të gjakut.
Interesante: Barnat për presionin e lartë të gjakut mund të parandalojnë demencën
Këta faktorë ndikojnë në presionin e gjakut
Disa nga faktorët e mëposhtë ndikojnë në presionin e gjakut. Nga njëra anë, janë enët e gjakut: kur ato ngushtohen, presioni rritet, kur zgjerohen, zvogëlohet. Sensorë të veçantë në enët e gjakut, të quajtur receptorë, rregullojnë këtë mekanizëm të sofistikuar. Ata reagojnë me shpejtësi rrufeje ndaj çdo ndryshimi të presionit, raportojnë këtë në tru, i cili siguron që zemra të pompojë më ngadalë ose më shpejt dhe enët të zgjerohen ose ngushtohen. Hormonet gjithashtu luajnë një rol të veçantë. Veshkat, gjëndrat mbiveshkore dhe të ashtuquajturat fibra nervore simpatike prodhojnë hormone që rregullojnë presionin e gjakut. Ato quhen angiotensin II, aldosterone, renin, adrenalinë dhe noradrenalinë. E fundit, por jo më pak e rëndësishme, sistemi nervor autonom gjithashtu ka një ndikim në presionin e gjakut. Sistemi nervor simpatik siguron që zemra të rrahë më shpejt dhe presioni i gjakut të rritet. Parasimpatik ul presionin e gjakut.
Sforcimet fizike, stresi dhe eksitimi bëjnë që presioni i gjakut të rritet. Kjo ndodh kryesist gjatë ditës. Kur flemë bie, sapo bie alarmi bie sërish. Pas drekës, presioni i gjakut bie përsëri para se të rritet përsëri pasdite. Ndikon edhe temperatura. Presioni i gjakut është zakonisht pak më i lartë në dimër sesa në verë.
Faktorët e rrezikut ose shkaqet e presionit të lartë të gjakut
Tek njerëzit e shëndetshëm, enët e gjakut janë plotësisht fleksibël.
Kur zemra rrah më shpejt, enët e gjakut përshtaten për të siguruar presion optimal të furnizimit. Kurse në rastin e hipertensionit, ky mekanizëm i sofistikuar nuk funksionon më. Shkaqet e presionit të lartë të gjakut mund të jenë:
Mosha:
Me kalimin e moshës, elasticiteti i enëve të gjakut ulet dhe ato bëhen më të ngurtësuara. Si rezultat, zemra duhet të ushtrojë presion të tepërt në muret e arterieve me çdo rrahje për të vazhduar pompimin e gjakut nëpër trup. Kjo më pas mund të çojë në lëndime të vogla në muret e brendshme të enëve. Si rezultat, pllakat mund të krijohen dhe të bllokojnë arteriet. Pasojat e këtij procesi janë ateroskleroza dhe ngushtimi i arterieve. Kështu që gjaku nuk mund të rrjedhë më lirisht.
Obeziteti:
Pesha e tepërta është një tjetër shkaktar i presionit të lartë të gjakut. Arsyeja: kilogramët e tepërt ngarkojnë më shumë zemrën dhe sistemin e qarkullimit të gjakut. Njerëzit obezë kanë tre herë më shumë gjasa të vuajnë nga hipertensioni sesa njerëzit me peshë normale. Yndyra e abdomenit në veçanti konsiderohet si një faktor i madh rreziku sepse nxit proceset inflamatore që çojnë në arteriosklerozë.
Mungesa e stërvitjes:
Sipas një studimi të OBSH-së, pothuajse gjysma e të gjithë popullatës nuk lëvizin sa duhet. Kjo mungesë ushtrimesh shkakton ngurtësimin e enëve të gjakut, me rezultat: presionin e lartë të gjakut.
Gjenet:
Nëse të afërmit, familjarët (prindërit, vëllezërit e motrat dhe familjarët tjerë) vuajnë nga presioni i lartë i gjakut, rreziku për t’u sëmurë vetë rritet. Deri më tani, shkenca ka gjetur më shumë se 1000 gjene të lidhura me predispozicionin e hipertensionit. Sipas një studimi të vitit 2018 nga Universiteti Queen Mary i Londrës në Londër, 20 për qind e presionit të lartë të gjakut është gjenetik. Kjo nuk do të thotë se masat parandaluese janë joefektive.
Stresi:
Është faktori kryesor i tensionit të lartë të gjakut. Nuk ka rëndësi nëse stresi është në punë, në partneritet, me familjen apo edhe në kohën tuaj të lirë – nëse gjithmonë prisni shumë, rrezikoni presionin e lartë të gjakut. Fajtor është rritja e lirimit të hormoneve të stresit si adrenalina, noradrenalina dhe kortizoli. Ato lejojnë që muskujt e enëve të gjakut të kontraktohen. Kjo rrit rezistencën vaskulare, zemra duhet të pompojë më shumë dhe si rezultat rritet presioni i gjakut.
Kripë:
Konsumimi i kripës duhet të jetë maksimumi gjashtë gramë kripë në ditë, por mesatarisht popullata jonë konsumon më shumë se dyfishin e kësaj sasie. Kjo mund të ketë pasoja të shumta: shumë kripë mund të ketë një efekt negativ në zemër, veshka, sistemin nervor dhe enët e gjakut dhe mund të jetë shkaktar i presionit të lartë të gjakut.
Alkooli:
Vetëm dy shishe birrë ose një gotë verë në ditë dyfishojnë rrezikun e hipertensionit – si te femrat ashtu edhe te meshkujt. Kjo është vertetuar në një studim të madh që përfshin më shumë se 17,000 subjekte.
Arsyeja: Alkooli stimulon sistemin nervor autonom. Kjo përshpejton rrahjet e zemrës dhe rrit kapacitetin e pompimit.
Pirja e duhanit:
Më shumë se 4000 përbërës toksikë në një cigare tendosin enët e gjakut dhe nxisin arteriosklerozën. Vetëm pak sekonda pas thithjes se tymit të parë, enët ngushtohen, gjë që rrit presionin e gjakut. Pirja e duhanit është një nga faktorët e rrezikut për hipertension.
Shënim:
Në rreth 95 për qind të rasteve, shkaku i presionit të lartë të gjakut është i panjohur. Kjo është arsyeja pse flitet për presionin primar ose esencial të gjakut. Në pesë përqindëshin e mbetur, një sëmundje e veshkave ose e një organi tjetër është shkaktari i hipertensionit. Ndonjëherë është edhe një çrregullim hormonal.
Interesante: 1 kafe është e mirë për tensionin e lartë dhe sa e keqe
Pasojat e mundshme të hipertensionit
Gjëja e fshehtë për presionin e lartë të gjakut është kursi i heshtur. Hipertensioni nuk ka simptoma për një kohë të gjatë. Vlerësohet se deri në dhjetë milionë njerëz në këtë vend as që e dinë se vuajnë prej tij. Dhe nga ata që e dinë se presioni i gjakut është shumë i lartë, vetëm gjysma mund të trajtohet. Të tjerët përjetojn pasoja të rënda, sepse dëmtohet i gjithë organizmi.
Më poshtë është e shënuar një përmbledhje e pasojave të mundshme të presionit të lartë të gjakut të vazhdueshëm:
Goditja në tru dhe zvogëlimi i inteligjencës:
Presioni i lartë i gjakut është një nga shkaqet e goditjeve në tru. Pothuajse 50 për qind e të gjitha infarkteve cerebrale mund të shmangen me terapi në kohë të duhur dhe të mirë.
Shkaku: Për shkak të presionit të lartë të gjakut në kokë, arteriet bllokohenm, shkaktojn spazë ose këputen. Nga studimet e shumta dihet se hipertensioni rrit rrezikun e demencës dhe Alzheimerit.
Çrregullime të shikimit dhe verbëri:
Presioni i lartë i gjakut mund të dëmtojë enët e vola të retinës në sy. Oftalmologët e quajnë këtë si retinopati hipertensive. Për shkak të qarkullimit të dobët të gjakut, ka një qarkullim të reduktuar të gjakut të syrit me oksigjen dhe rrjedhimisht dëmtime të shikimit deri në verbëri.
Sulmi në zemër dhe pamjaftueshmëria kardiake:
Ashtu si me një goditje në tru, 50 për qind e të gjitha sulmeve në zemër mund të shmangen. Për shkak të presionit të lartë të gjakut vazhdimisht, kolesteroli dhe kalciumi depozitohen në muret e enëve të gjakut dhe çojnë në ngushtim. Si rezultat, zemra duhet të pompojë vazhdimisht kundër rezistencës së shtuar. Kjo mbitensionon muskujt e rëndësishëm dhe çon në insuficiencë kardiake. Përveç kësaj, një mpiksje gjaku në shtrëngim mund të bllokohet arteria dhe rreziku i sulmit në zemër rritet në mënyrë dramatike.
Dështimi i veshkave:
Nëse presioni i gjakut është vazhdimisht i lartë, enët e vogla në organet e filtrit ngurtësohen. Rrjedha e gjakut në veshka është e dëmtuar dhe si rezultat indi i veshkave dëmtohet. Përveç kësaj, për shkak të rënies së funksionit të veshkave, prodhohen më shumë hormone që rrisin presionin e gjakut. Të dyja shkaktojnë rritje të mëtejshme të presionit të gjakut dhe, nëse nuk trajtohen, mund të çojnë edhe në dështim të veshkave.
Dëmtimi vaskular:
Hipertensioni prek enët në të gjithë trupin. Ka një proces rimodelimi. Muret e enëve ngurtësohen dhe plaken me shpejtësi. Përveç kësaj, kolesteroli grumbullohet në murin vaskular, gjë që çon në inflamacion dhe kalcifikim vaskular. Këmbët në veçanti vuajnë nga qarkullimi i reduktuar i gjakut dhe përfundimisht fillojnë të dhembin. Ulçera zhvillohen dhe, në rastin më të keq, ekziston edhe rreziku i amputimit. TA mund të shfaqen edhe aneurizma, të cilat çojnë në gjakderdhje kërcënuese për jetën.
Cilat vlera të presionit të gjakut janë normale, kur është i pranishëm hipertensioni?
Gjatë matjes së presionit të gjakut, bëhet dallimi midis dy vlerave: presionit të gjakut sistolik dhe diastolik.
Vlera sistolike matet kur zemra kontraktohet dhe pompon gjak të pasur me oksigjen në sistemin vaskular.
Leximi diastolik merret kur muskuli i zemrës relaksohet. Prandaj është edhe më i ulët se presioni sistolik.
Njësia e matjes është milimetra merkur, shkurtuar mmHg. Vlera më e lartë sistolike është gjithmonë përpara, vlera më e ulët diastolike në pjesën e pasme. Kjo tabelë e përgjithshme tregon vlerat nga të cilat është i pranishëm presioni i lartë i gjakut:
Presioni sistolik i gjakut Presioni diastolik i gjakut
Vlerat optimale nën 120 mmHg nën 80 mmHg
Vlerat normale 120-129 mmHg 80-84 mmHg
E lartë normale 130 – 139 mmHg 85 – 89 mmHg
Hipertensioni i shkallës 1 (presion i lehtë i lartë i gjakut) 140 – 159 mmHg 90 – 99 mmHg
Hipertensioni i shkallës 2 (presioni i mesëm i lartë i gjakut) 160 – 179 mmHg 100 – 109 mmHg
Hipertensioni i shkallës 3 (presioni i lartë i rëndë i gjakut) mbi 180 mmHg mbi 110 mmHg
E rëndësishme: Presioni i gjakut matet kur jeni ulur dhe në gjendje të relaksuar. Kjo nuk ndodh gjithmonë, as në zyrën e mjekut. Tensioni matet kryesisht në një Ordinanc apo klinik të mbushur me njerëz, kushte stresive dhe vlerat mund të jenë deri në 30 për qind më të larta se në shtëpi në një atmosferë të qetë. Prandaj, diagnoza e besueshme e hipertensionit bazohet gjithashtu në disa matje. Nëse dyshohet për presion të lartë të gjakut romalisht, mjekët përshkruajnë një matje 24-orëshe të presionit të gjakut. Kjo masë bën të mundur një diagnozë të besueshme.
Sot është gjithashtu relativisht e lehtë të matni vetë presionin e gjakut. Pajisjet përkatëse tashmë janë në dispozicion nga 20 euro. Këto jane aparatura automatike. Matja korrekte është ajo me aparatur konvencionale. Por ka edhe disa gjëra që duhen marrë parasysh për të përcaktuar vlerat kuptimplote:
Është mirë të matet presioni i gjakut në mëngjes dhe në mbrëmje; fillimisht uluni qetësisht për rreth 5 minuta, duke u mbështetur mbrapa dhe me këmbët jo të kryqëzuara. Idealisht, mos pini kafe ose alkool paraprakisht dhe zbrazni fshikëzën e urinës tuaj. Pranga matëse duhet të jetë në nivelin e zemrës për matjet e sipërme të krahut dhe të kyçit të dorës. Është mirë të matni dy herë me një distancë prej disa minutash dhe të merrni vlerën mesatare.
Mos matni çdo ditë, por dy ose tre herë në javë. Shumë matje mund të jenë shqetësuese.
Si mund të parandaloj presionin e lartë të gjakut?
Ashtu si me shumë sëmundje të tjera, presioni i lartë i gjakut mund të parandalohet me strategjitë e duhura.
Më poshtë gjeni një përmbledhje:
Kushtojini vëmendje peshës suaj:
Duke qenë se obeziteti mund të jetë një nga shkaqet e presionit të lartë të gjakut, duhet të largoni kilogramët e tepërt ose të përpiqeni për të ulur peshën.
Veçanërisht e rrezikshme: dhjami i barkut. Kjo e ashtuquajtur yndyrë viscerale është metabolikisht aktive dhe prodhon hormone që rrisin presionin e gjakut.
Për motivim: një reduktim i perimetrit të barkut me vetëm një centimetër zvogëlon mundësinë e zhvillimit të hipertensionit me pesë për qind. Çdo kilogram më pak në peshore bën që presioni të jerë me dy, ndonjëherë edhe tre mmHg. Dhe për ata që nuk vuajnë ende nga hipertensioni, Humbja e peshës është një masë e arsyeshme që mund të përdoret për të parandaluar në mënyrë efektive presionin e lartë të gjakut.
Më shumë ushtrime:
Ju mund të ikni fjalë për fjalë nga hipertensioni. Një numër studimesh tregojnë se ushtrimet e rregullta mund të parandalojnë presionin e lartë të gjakut. E rëndësishme: Ecja është e mirë, por mund të jetë pak më e vështirë. Ecja e shpejtë, ecja nordike, vrapimi, çiklizmi ose noti janë ideale. Mbi të gjitha, një Fitnes i moderuar dhe individual
Trajnimi i vrapimit i bazuar në aftësi ka një efekt të madh në sistemin kardiovaskular. 30 minuta tri herë në javë janë të mjaftueshme. Nëse preferoni biçikletën, duhet të jeni në rrugë pak më gjatë. Mundësisht 40 deri në 50 minuta. Arritja në 150 minuta aktive në javë është edhe më mirë. Prandaj një mënyrë shumë efektive për të ulur presionin e gjakut është kombinimi i stërvitjes me qëndrueshmëri të moderuar dhe ndërtimit të muskujve. Gjatë vrapimit lirohen hormonet e stresit dhe ndërkoh edhe hargjohen. Për këtë ushtrimet fizike prej 30 minutash në ditë, posedojn efektin e shëndetëshem.
Reduktimi i stresit:
“Kjo më çon në 180” – disa prej jush mund ta dinë këtë thënie. Në fakt, ky është niveli në të cilin presioni i gjakut mund të rritet për shkak të stresit. Kjo bën që muskujt të shtrëngohen shumë, gjë që rrit presionin e gjakut. Teknikat e relaksimit që janë të lehta për t’u mësuar, të tilla si trajnimi autogjen, relaksimi progresiv i muskujve sipas Jacobsen, por edhe joga dhe trajnimi tashmë shumë i popullarizuar i ndërgjegjes mund të reduktojnë dukshëm nivelin e stresit dhe në këtë mënyrë të parandalojnë presionin e lartë të gjakut. Trupi liron më pak hormone të stresit. Nëse ndaloni për një moment, momente stresuese, mund ta ulni shpejt presionin e gjakut nga pesë deri në dhjetë mmHg.
Refuzimi nga pirja e duhanit:
Më shumë se 4000 përbërës toksikë të cilët gjenden në një cigare, shkaktojnë rritjen e presionit të gjakut. Kushdo që është aktualisht jo duhanpirës duhet të mbetet i tillë. Kjo mund të parandalojë presionin e lartë të gjakut. Sepse cigaret nuk janë vetëm një faktor i madh rreziku, por edhe përgjegjës për shumë sëmundje të tjera vdekjeprurëse. Duhanpirësit që ndihen të paaftë për ta lënë duhanin vetë duhet të kërkojnë ndihmë profesionale. Mund të flisni me mjekun tuaj të familjes ose të kontaktoni kompaninë tuaj të sigurimit shëndetësor. Shumë sigurues ofrojnë programe për lënien e duhanit.
