Mesopotamia ose Egjipti mund të vijnë së pari në mendje kur diskutohen qytetërimet fillestare në botën e sotme arabe. Falë gërmimeve arkeologjike të viteve të fundit, njerëzit tani kanë një pamje më të plotë. Për mijëvjeçarë, AlUla, një qytet oaz në një luginë në Arabinë Saudite veriperëndimore, demonstroi magjepsjen dhe rolin e tij kyç në historinë njerëzore si një shtëpi e mbretërive të ndryshme dhe një vend kyç në rrjetet tregtare ndërkontinentale. Rrjedha e kohës mund të ketë gërryer arkitekturën e lashtë spektakolare, por artefaktet e zbuluara atje, falë punës së përbashkët të arkeologëve nga Arabia Saudite dhe Franca, tani ndihmojnë publikun kinez të imagjinojë të kaluarën e tij më pak të njohur por të shquar shumë kohë përpara periudhës islame.
E hapur në fillim të këtij muaji në galerinë “Meridian Gate” në Muzeun e Pallatit në Pekin, ekspozita “AlUla, mrekullia e Arabisë”, i çoi vizitorët në udhëtimin në kohë për të gjurmuar trajektoren e qytetërimeve në zhvillim përmes 236 objekteve, nga të cilat 50 objekte nuk janë shfaqur kurrë më parë publikisht.
Skulptura të ndryshme të çmuara, qeramikë, piktura shkëmbore, mbishkrime, sende prej bronzi dhe sende të tjera paraqesin së bashku skenarë të qytetërimeve rreth 7000 vjet më parë.
Laila Nehme, arkeologe franceze dhe bashkëkuratore e ekspozitës, ka punuar në vendet në AlUla për më shumë se 20 vjet. Në sytë e saj, reliktet dhe kockat e kafshëve të gërmuara së fundi në 120 monumente guri ranor të njohur si “mustatils” dhe mijëra struktura funerale nga epoka e bronzit kontribuan shumë në kuptimin e njerëzve për atë epokë. Shumë nga gjetjet e reja janë shfaqur në Pekin. Për shembull, disa brirë kafshësh besohej se përdoreshin në ritualet e flijimit. Gjatë mijëvjeçarit të parë p.e.s., rajoni u shfaq si një qendër në rrugën tregtare ku çdo oaz sundohej nga një mbret i veçantë. “AlUla më pas u bë një zonë tranziti strategjike për karvanët e deveve që transportonin temjan, mirrë dhe lëndë të tjera aromatike nëpër Azi”,- shpjegon Nehme.
Siç tregojnë ekspozitat, mbretëritë si Dadan dhe Lihyan lanë shumë gjurmë të ekzistencës së tyre, duke përfshirë qindra mbishkrime të gdhendura, statuja monumentale që përfaqësojnë mbretër ose figura hyjnore që përziejnë shkollat artistike vendase dhe ato të Egjiptit të lashtë, si dhe skulptura të vogla prej guri ranor të përdorura si oferta në faltore.
Hegra, e cila është vetëm disa kilometra në veri të AlUlas, u ngrit më vonë si një qytet i begatë kur Nabataeanët u vendosën aty rreth shekullit të parë p.e.s.. Të ardhur nga kryeqyteti i tyre Petra i Jordanisë, Nabataeanët e kthyen Hegrën në një qendër rajonale kyçe. Periudha e lulëzimit të saj vazhdoi pasi mbretëria Nabataean u aneksua nga Perandoria Romake gjatë mbretërimit të Trajanit. Arkeologët zbuluan shumë mbishkrime greke dhe latine të lëna nga ushtarët e legjionit romak.
Hegra u regjistrua si një sit i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s në vitin 2008, si një nga hyrjet e para në listë nga Arabia Saudite. Në të janë gjetur prova tërheqëse të shkëmbimeve në distanca të gjata. Zbulimi i një copë mëndafshi të lyer në AlUla, për shembull, mund të krijojë vend për hamendje studiuesish pasi mëndafshi ishte me origjinë nga Kina. Tregtia e shpeshtë dhe ndryshimi i sundimtarëve sollën gjithashtu një evolucion të kulturave.
Shumë mbishkrime të gdhendura janë zgjedhur veçanërisht për një seksion të ekspozitës që fokusohet në evolucionin e sistemeve të shkrimit dhe gjuhëve në rajon. Shkrimi arab mendohej të zhvillohej përmes evolucionit të vazhdueshëm nga Nabataeanët, një version lokal i shkrimit aramaik. Studiuesit besojnë gjerësisht se Jezus Krishti përdorte aramaishten.
Sipas Nehme, mbishkrimet dygjuhëshe të ekspozuara dhe studimet e kaligrafisë së tyre kanë ofruar prova fizike për të treguar se si Nabataeania evoluoi në shkrimin arab. Të dyja kanë 28 shkronja.
Ekspozita përcolli një udhëtim në kohë përgjatë epokave të shekujve në vijim deri në kohën moderne.
“Jo vetëm Hegra, por edhe e gjithë AlUla shfaqi takime të njerëzve dhe qytetërimeve të ndryshme në histori. Bujaria e kësaj toke na frymëzon sot që të angazhohemi me njerëz të tjerë anembanë botës”,- thotë Abdulrahman Alsuhaibani, drejtor ekzekutiv i Arkeologjisë, Konservimit dhe Koleksionit në Komisionin Mbretëror për AlUlan dhe kurator saudit i ekspozitës.
Pas debutimit në Paris në vitin 2019, “AlUla, mrekullia e Arabisë” ishte ekspozita e parë në Kinë që prezantoi në mënyrë gjithëpërfshirëse qytetin me rëndësi historike. Ajo do të zgjasë deri më 22 mars në Muzeun e Pallatit.
“Deri tani kemi 12 misione arkeologjike në AlUla dhe të gjitha janë ndërkombëtare. Puna në të ardhmen me partnerët kinezë është objektivi i një ekspozite të tillë. Ajo që ne kemi në AlUla është historia e njerëzimit e ruajtur mirë. Ruajtja e kësaj trashëgimie nuk është vetëm përgjegjësia jonë. Ne ftojmë njerëzit në mbarë botën të gërmojnë dhe të zbulojnë”,- tha Alsuhaibani për “China Daily”.
Nga viti 2016 deri në vitin 2020, Kina dhe Arabia Saudite kryen kërkime të përbashkëta arkeologjike rreth al Serrian, një vend port me rrënoja afër Mekës. Kina ndihmoi në trajnimin e arkeologut të parë nënujor saudit. Tani, përpara se arkeologët kinezë të shkelin përsëri në Arabinë Saudite për një vend tjetër kyç, magjepsja e tij ka tërhequr vëmendjen e gjerë të publikut kinez, jo vetëm përmes kësaj ekspozite. “Divas Hit the Road”, një “reality show” popullor kinez udhëtues që u shfaq premierë muajin e kaluar, zgjodhi AlUla si destinacionin e dytë në vend pas kryeqytetit, Riad. Për dy toka me qytetërime të lashta brilante, ky është ndoshta vazhdimi i një miqësie të bukur./Artikulli dhe fotot janë ofruar nga CRI.CN
