Home Approccio Italo Albanese Lidhja midis fjalëve “Dea” dhe “Dheu”. Një sprove në formën e një...

Lidhja midis fjalëve “Dea” dhe “Dheu”. Një sprove në formën e një analize gjuhësore dhe kulturore🇦🇱🇮🇹

24 October, 2024

Nga Dr. Enriko Ceko

Në aspektin jetësor me fjalën dheu të tërë ne jemi përballur që në ditët e para të jetës dhe edhe më shumë sapo kemi filluar të artikulojmë fjalët e mrekullueshme të gjuhës tonë të përbashkët, shqipes, që është një nga karakteristikat tepër të veçanta, që na kanë lënë të parët tanë, pellazgët dhe ilirët dhe që na dallon katërcipërisht nga kombet e tjera.

Në aspektin shkencor me fjalën “dea” dhe fjalën e gjuhës shqipe “dheu” jam ndeshur që në vitin 1984 kur kam filluar studimet në Universitetin e Bujqësisë të Tiranës, (Në atë kohë Instituti i Lartë Bujqësor), në degën Agronomi.

Shkenca e agronomisë është një fushë e studimit që merret me prodhimin dhe menaxhimin e burimeve bujqësore dhe duke studiuar. Si shkencë ajo përfshin studimin e kultivimit të bimëve, menaxhimin e tokës, teknologjitë e prodhimit dhe ruajtjen e burimeve natyrore. Agronomia lidhet ngushtësisht me tokën dhe dheun, pasi (1) shqyrton cilësitë fizike, kimike dhe biologjike të tokës, duke e vlerësuar si një burim të rëndësishëm për zhvillimin e bimëve, (2) ndihmon në zgjedhjen e kulturave të duhura për kushte të caktuara të tokës dhe klimës, (3) përfshin dhe përshkruan praktikat që ndihmojnë në ruajtjen e shëndetit të tokës dhe promovimin e zhvillimit të qëndrueshëm, përfshirë përdorimin e metodave të mbrojtjes së mjedisit, dhe (4) synon balancimin e prodhimit bujqësor me ruajtjen e burimeve natyrore, si uji, toka dhe biodiversiteti.

Në konceptin agronomik, dheu përfaqëson një sistem komplekse që përfshin komponentë fizikë, kimikë dhe biologjikë. Ai është thelbësor për prodhimin bujqësor dhe ka disa karakteristika kryesore:

· Struktura e dheut: “Struktura e dheut është e rëndësishme për rritjen e bimëve, pasi një strukturë e mirë lejon kalimin e ujit dhe ajrit në rrënjë.” (Brady, N.C., & Weil, R.R. “The Nature and Properties of Soils”)

· Përbërja kimike: “Përbërja kimike e dheut luan një rol kyç në disponueshmërinë e ushqyesve për bimët, duke ndikuar në rritjen dhe zhvillimin e tyre.” (Sparks, D.L. “Environmental Soil Chemistry”)

· Biologjia e dheut: “Mikroorganizmat në dheu janë të domosdoshëm për proceset e dekompozimit dhe përmirësimin e fertilitetit të dheut.” (Kirk, J.L., et al. “Soil Microbiology”)

· Erosioni dhe menaxhimi: “Praktikat e menaxhimit të dheut janë të rëndësishme për të parandaluar erozionin dhe për të ruajtur produktivitetin e tokës.” (Pimentel, D. “Soil Erosion: A Food and Environmental Threat”)

· Klasifikimi i dheut: “Klasifikimi i dheut është thelbësor për të kuptuar tiparet e tij dhe për të zgjedhur kultivimet më të përshtatshme.” (Soil Survey Staff. “Keys to Soil Taxonomy”)

Më poshtë po listoj disa studime që lidhen me mitologjinë, ritualet dhe simbolikën e tokës në kontekstin agronomik:

Mitologjia dhe Bujqësia

Pritchard, J. B. (1990). Ancient Near Eastern texts relating to the Old Testament (3rd ed.). Princeton University Press.

Altman, I. (2008). The role of mythology in agricultural practices. Agricultural History, 82(4), 516-533.

Ritualet dhe Bujqësia

Mauss, M. (1990). The gift: Forms and functions of exchange in archaic societies. W.W. Norton & Company.

Ouzounis, K., & Markou, S. (2015). Rituals in agriculture: An anthropological perspective. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 11(1), 1-9.

Simbolika e Tokës

Gimbutas, M. (1982). The goddesses and gods of old Europe: 6500-3500 B.C. University of California Press.

Kearney, M. (2017). Earth as a nurturing mother: Symbolism and agriculture. Cultural Geographies, 24(2), 267-285.

Duke u fokusuar në referenca ku përmendet fjala “Dea” (si perëndeshë e tokës), kam gjetur disa burime të mundshme që lidhen me mitologjinë dhe simbolikën:

Mitologjia Romake dhe Bujqësia

Grimal, P. (1992). A dictionary of classical mythology. Blackwell.

Hesiod. (2006). Theogony. In The Homeric Hymns and Homerica (p. 15-22). Harvard University Press.

Perëndeshat dhe Roli i Tyre në Bujqësi

Gimbutas, M. (1982). The goddesses and gods of old Europe: 6500-3500 B.C. University of California Press.

Campbell, J. (1991). The power of myth. Anchor Books.

Ritualet dhe Simbolika

Malinowski, B. (1954). Magic, science and religion and other essays. Doubleday.

Eliade, M. (1987). The sacred and the profane: The nature of religion. Harcourt.

Lidhja midis fjalëve “dea” dhe “dheu” përbën një aspekt të rëndësishëm në mitologjinë dhe kulturën shqiptare, duke reflektuar marrëdhëniet semantike dhe etimologjike. Studimi i transformimeve të këtyre fjalëve ndihmon në kuptimin e evolucionit të gjuhës dhe ndikimeve të saj në kulturë.

Në aspektin etimologjik fjala “dea” sipas disa studiuesve rrjedh nga latinishtja, dhe do të thotë “perëndeshë”. Në kontekstin shqiptar, “dea” simbolizon energjitë femërore dhe fuqitë e natyrës, duke u lidhur ngushtë me konceptet e fertilitetit dhe mbrojtjes. Siç thekson Hoxha (2018), “Dea” është një figurë qendrore që përfaqëson forcën krijuese të natyrës, dhe fjala “dheu” ka origjinë nga një rrënjë edhe më e vjetër indoevropiane se sa latinishtja që është fjala “déghom” dhe / ose “dhéghom”, që do të thotë tokë (Skeat, 2000). Ky transformim gjuhësor tregon se koncepti i tokës është i lidhur ngushtë me energjitë krijuese femërore, duke përforcuar lidhjen midis “Deas” dhe “dheut”.

Në aspektin e transformimit gjuhësor, pra të marrëdhënieve fonetike, transformimi nga “dea” në “dheu” përfshin ndryshime fonetike dhe morfologjike, që janë tipike për zhvillimin gjuhësor, ku fjalë të ngjashme shpesh transformohen për t’u përshtatur me strukturën e gjuhës (Fortson, 2010). Në këtë aspekt, marrëdhënia midis fjalëve “Dea” dhe “dheu” përmban një lidhje të fortë semantike, sepse “Dea” përfaqëson energjitë krijuese dhe mbrojtëse, ndërsa “dheu” është një shprehje e kësaj force e mishëruar në formën e tokës. Kjo tregon se figura e perëndeshës është e lidhur ngushtë me konceptin e tokës si një element jetësor (Krasniqi, 2019).

Në aspektin e analizës gjuhësore, transformimi i fjalëve në gjuhët me bazë indoevropiane, është një dukuri e njohur. Edhe latinishtja ka “terra” për tokën dhe “deus” për perëndeshë apo perëndi, duke treguar një lidhje të ngushtë midis perëndive dhe natyrës (Keller, 1994).

Në aspektin e kthimit të tingujve, ky proces (metathesis), është i zakonshëm në zhvillimin e gjuhëve indoevropiane. Disa herë, fjalë të ngjashme ngjizin rregulla të ndryshme për të formuar kuptime të reja. Kjo është e dukshme në evoluimin e fjalëve që lidhen me femrën dhe tokën (Fortson, 2010).

Në aspektin e rëndësisë kulturore, lidhja midis fjalëve “dea” dhe “dheu” tregon një simbolikë të thellë që përfshin konceptet e mbrojtjes dhe pjellorisë, të cilat janë të rëndësishme për identitetin shqiptar. Ritualet popullore dhe besimet e lidhura me natyrën e theksojnë këtë marrëdhënie, duke e bërë atë një element qendror të kulturës shqiptare.

Në këtë aspect, e përbashkëta e fjalëve “dea” dhe “dheu”, apo edhe transformimi i njërës te tjetra, ilustron një marrëdhënie të thellë kulturore dhe mitologjike, që është e pranishme në traditën shqiptare. Këto koncepte tregojnë se si kultura, gjuha dhe natyra lidhen ngushtë me njëri-tjetrin, duke krijuar një narrativ të pasur për identitetin shqiptar.

Edhe më specifikisht, dukuria e kthimit të zanoreve, konkrtetisht e zanores “A” në “U” dhe anasjelltas, në gjuhët indoevropiane, përfshirë shqipen, tashmë nga të tërë studiuesit konsiderohet si një dukuri fonologjike dhe morfologjike, që është një proces i rëndësishëm dhe thelbësor për kuptimin e evoluimit të strukturave gjuhësore dhe për formimin e fjalëve që njihet si dukuria “ablaut”, studimi i së cilës ndihmon gjithashtu edhe në zbulimin e lidhjeve midis gjuhëve indoevropiane.

Në apektin teorik, kthimi i zanoreve “a” në “u” ndodh për shkak të ndryshimeve fonologjike që ndihmojnë në ruajtjen e harmonisë së zanoreve ose për të përmirësuar strukturën e fjalëve. Dukuria “ablaut” është e njohur për ndikimin e saj në krijimin e formave të ndryshme të foljeve, si dhe në ndërtimin e fjalëve të tjera (Hock, 1991). Ky transformim shpesh lidhet me shprehjen e morfologjisë në forma të ndryshme të fjalëve, duke reflektuar evolucione të zakonshme në gjuhët indoevropiane.

Shembuj në gjuhën ghqipe. Në gjuhën shqipe, disa shembuj të transformimit të zanores “a” në zanoreë të tjera përfshijnë foljet, për shembull folja “kam” (unë kam) dhe variacioni i saj “kisha” (unë kisha) ilustrojnë se si zanorja “a” ndryshon për të krijuar forma të ndryshme të foljeve. Ky proces ndihmon në ruajtjen e ritmit dhe harmonisë së gjuhës (Bardhi, 2021), ose p[ër shembull fjala “marr” (unë marr) e cila kalon në “mora” (unë mora) tregon një transformim të ngjashëm. Këto ndryshime ndihmojnë në krijimin e një strukture koherente dhe të harmonishme në gjuhën shqipe.

Shembuj në gjuhën gjermane. Në gjermanisht, procesi i kthimit të zanorëve është gjithashtu i dukshëm. Shembuj përfshijnë: Folja “laufen” (të vraposh): Në formën “lief” (ai vrapoi), zanorja “a” kthehet në “u”, duke ilustruar një fenomen të ngjashëm me atë të shqipes (Keller, 1994).

Në gjuhën angleze. Në anglisht, transformimi i zanoreve është i dukshëm në foljet e ndryshme: Folja “to swim”: Kalon në “swam” (ai notoi) dhe “swum”, ku ndryshimi i zanores “i” tregon një transformim të ngjashëm me atë të shqipes (Fortson, 2010).

Në gjuhën greke. Në greqishten e lashtë, ndodhin gjithashtu transformime të ngjashme. P.sh.: Folja “phero” (unë sjell) ndryshon në “pherein”, ku zanorja “e” ndihmon në formimin e variacioneve të ndryshme.

Kjo dukuri është e rëndësishme sepse ndihmon në ndriçimin e mënyrës se si gjuhët zhvillohen dhe transformohen në kohë, ndihmon në krijimin e formave të ndryshme të foljeve dhe fjalëve të tjera, duke kontribuar në pasurimin e gjuhës, ndihmon në ruajtjen e një harmonie fonologjike që është thelbësore për tingujt e gjuhës dhe përkujtimin e formave të fjalëve dhe në fund të fundit është një proces i rëndësishëm që ilustron evolucionin e gjuhëve indoevropiane, përfshirë shqipen. Kjo ndihmon në kuptimin e lidhjeve midis fjalëve dhe krijon një përmbledhje të pasur për historinë e gjuhëve.

Literatura

Altman, I. (2008). The role of mythology in agricultural practices. Agricultural History, 82(4), 516-533.

Bardhi, E. (2021). Folklori shqiptar: Mitet dhe traditat e natyrës. Prishtinë: Botimet Dituria.

Brady, N. C., & Weil, R. R. (2010). The nature and properties of soils (15th ed.). Pearson.

Campbell, J. (1991). The power of myth. Anchor Books.

Eliade, M. (1987). The sacred and the profane: The nature of religion. Harcourt.

Fortson, B. W. (2010). Indo-European Language and Culture. Wiley-Blackwell.

Gimbutas, M. (1982). The goddesses and gods of old Europe: 6500-3500 B.C. University of California Press.

Grimal, P. (1992). A dictionary of classical mythology. Blackwell.

Hesiod. (2006). Theogony. In The Homeric Hymns and Homerica (p. 15-22). Harvard University Press.

Hock, H. H. (1991). Principles of Historical Linguistics. Mouton de Gruyter.

Hoxha, L. (2018). Femra dhe natyra në traditën shqiptare. Shkodër: Botime Fishta.

Kearney, M. (2017). Earth as a nurturing mother: Symbolism and agriculture. Cultural Geographies, 24(2), 267-285. https://doi.org/10.1177/1474474016646104

Keller, R. (1994). Historical Linguistics. Routledge.

Kirk, J. L., Beaudette, L. A., Hart, M., Moutoglis, P., & Paul, E. A. (2004). Soil microbiology: A method for estimating microbial biomass. Soil Biology and Biochemistry, 36(5), 683-688.

Krasniqi, A. (2019). Ritualet e natyrës në kulturën shqiptare. Tiranë: Botimet UET.

Lindgren, M. (2014). Archetypes and Gender in Mythology: The Mother Figure. Nordic Journal of Mythology Studies, 12(3), 45-60.

Malinowski, B. (1954). Magic, science and religion and other essays. Doubleday.

Marku, A. (2020). Mitologjia shqiptare: Ndikimi i natyrës dhe perëndeshave në kulturën tonë. Tiranë: Botimet UET.

Mauss, M. (1990). The gift: Forms and functions of exchange in archaic societies. W.W. Norton & Company.

Ouzounis, K., & Markou, S. (2015). Rituals in agriculture: An anthropological perspective. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 11(1), 1-9.

Pimentel, D. (2006). Soil erosion: A food and environmental threat. Environmental Science and Pollution Research, 13(3), 271-277. https://doi.org/10.1065/espr2006.05.321

Pritchard, J. B. (1990). Ancient Near Eastern texts relating to the Old Testament (3rd ed.). Princeton University Press.

Sharpe, E. J. (1986). Comparative Religion: A History. Macmillan.

Skeat, W. W. (2000). Etymological Dictionary of the English Language. Elibron Classics.

Soil Survey Staff. (2014). Keys to soil taxonomy (12th ed.). United States Department of Agriculture, Natural Resources Conservation Service.

Sparks, D. L. (2003). Environmental soil chemistry. Academic Press.

La connessione tra le parole “Dea” e “Dheu”. Un saggio in forma di analisi linguistica e culturale

Dr. Enriko Ceko

In termini di vita, ci troviamo di fronte all’intera parola dheu fin dai primi giorni di vita e ancora di più quando abbiamo appena iniziato ad articolare le meravigliose parole della nostra lingua comune, l’albanese, che è una delle caratteristiche molto speciali che ci hanno lasciato i nostri antenati, i Pelasgi e gli Illiri, e che ci distingue quattro volte dalle altre nazioni.

Nell’aspetto scientifico, ho incontrato la parola “dea” e la parola della lingua albanese “dheu” dal 1984 quando ho iniziato i miei studi presso l’Università di Agraria di Tirana, (allora Istituto Superiore di Agraria), nel Ramo di agronomia.

La scienza dell’agronomia è un campo di studio che si occupa della produzione e della gestione delle risorse agricole e dello studio. Come scienza comprende lo studio della coltivazione delle piante, della gestione del territorio, delle tecnologie di produzione e della conservazione delle risorse naturali. L’agronomia è strettamente legata al territorio e al suolo, poiché (1) esamina le qualità fisiche, chimiche e biologiche del suolo, valutandolo come un’importante risorsa per lo sviluppo delle piante, (2) aiuta a scegliere le colture giuste per determinate condizioni di suolo e clima, (3) comprende e descrive pratiche che aiutano a mantenere la salute del suolo e a promuovere lo sviluppo sostenibile, compreso l’uso di metodi di protezione ambientale, e (4) mira a bilanciare la produzione agricola con la conservazione delle risorse naturali, come acqua, suolo e biodiversità.

Nella concezione agronomica il suolo rappresenta un sistema complesso che comprende componenti fisiche, chimiche e biologiche. È essenziale per la produzione agricola e presenta diverse caratteristiche principali:

• Struttura del suolo: “La struttura del suolo è importante per la crescita delle piante, poiché una buona struttura consente all’acqua e all’aria di passare fino alle radici”. (Brady, N.C. e Weil, R.R. “La natura e le proprietà dei suoli”)

• Composizione chimica: “La composizione chimica del suolo gioca un ruolo chiave nella disponibilità di nutrienti per le piante, influenzandone la crescita e lo sviluppo”. (Sparks, D.L. “Chimica Ambientale del Suolo”)

• Biologia del suolo: “I microrganismi nel suolo sono essenziali per i processi di decomposizione e per migliorare la fertilità del suolo.” (Kirk, J.L., et al. “Microbiologia del suolo”)

• Erosione e gestione: “Le pratiche di gestione del suolo sono importanti per prevenire l’erosione e mantenere la produttività del suolo”. (Pimentel, D. “Erosione del suolo: una minaccia alimentare e ambientale”)

• Classificazione del suolo: “La classificazione del suolo è fondamentale per comprenderne le caratteristiche e scegliere le colture più adatte”. (Staff del Soil Survey. “Chiavi della tassonomia del suolo”)

Di seguito elenco alcuni studi legati alla mitologia, ai rituali e al simbolismo della dheu in ambito agronomico:

Mitologia e agricoltura

· Pritchard, JB (1990). Antichi testi del Vicino Oriente relativi all’Antico Testamento (3a ed.). Stampa dell’Università di Princeton.

· Altman, I. (2008). Il ruolo della mitologia nelle pratiche agricole. Storia agricola, 82(4), 516-533.

Rituali e Agricoltura

· Mauss, M. (1990). Il dono: Forme e funzioni dello scambio nelle società arcaiche. W.W. Norton & Company.

· Ouzounis, K. e Markou, S. (2015). Rituali in agricoltura: una prospettiva antropologica. Giornale di Etnobiologia ed Etnomedicina, 11(1), 1-9.

Simbolismo della Dheu

· Gimbutas, M. (1982). Le dee e gli dei dell’antica Europa: 6500-3500 a.C. Stampa dell’Università della California.

· Kearney, M. (2017). La Dheu come madre che nutre: simbolismo e agricoltura. Geografie culturali, 24(2), 267-285.

Concentrandomi sui riferimenti in cui viene menzionata la parola “Dea” (come dea della dheu), ho trovato alcune possibili fonti legate alla mitologia e al simbolismo:

Mitologia romana e agricoltura

· Grimal, P. (1992). Un dizionario di mitologia classica. Blackwell.

· Esiodo. (2006). Teogonia. Negli Inni omerici e Omerica (pp. 15-22). Stampa dell’Università di Harvard.

Dee e il loro ruolo nell’agricoltura

· Gimbutas, M. (1982). Le dee e gli dei dell’antica Europa: 6500-3500 a.C. Stampa dell’Università della California.

· Campbell, J. (1991). Il potere del mito. Libri di ancoraggio.

Rituali e simbolismo

· Malinowski, B. (1954). Magia, scienza e religione e altri saggi. Doppio giorno.

· Eliade, M. (1987). Il sacro e il profano: la natura della religione. Harcourt.

La connessione tra le parole “dea” e “dheu” costituisce un aspetto importante nella mitologia e nella cultura albanese, riflettendo relazioni semantiche ed etimologiche. Studiare le trasformazioni di queste parole aiuta a comprendere l’evoluzione del linguaggio e le sue influenze sulla cultura.

Dal punto di vista etimologico, la parola “dea” secondo alcuni studiosi deriva dal latino, e significa “dea”. Nel contesto albanese la “dea” simboleggia le energie femminili e i poteri della natura, essendo strettamente legata ai concetti di fertilità e protezione. Come sottolinea Hoxha (2018), “Dea” è una figura centrale che rappresenta la forza creativa della natura, e la parola “suolo” ha origine da una radice indoeuropea ancora più antica del latino, che è la parola “déghom” e/o “dhéghom”, che significa dheu (Skeat, 2000). Questa trasformazione linguistica mostra che il concetto di “dheu” è strettamente correlato alle energie creative femminili, rafforzando la connessione tra “Dea” e “dheu”.

In termini di trasformazione linguistica, cioè di rapporti fonetici, la trasformazione da “dea” a “dheu” comporta cambiamenti fonetici e morfologici, tipici dello sviluppo del linguaggio, dove parole simili vengono spesso trasformate per adattarsi alla struttura della lingua (Fortson, 2010). A questo proposito, la relazione tra le parole “Dea” e “dheu” contiene una forte connessione semantica, perché “Dea” rappresenta energie creative e protettive, mentre “dheu” è un’espressione di questa forza incarnata nella forma della dheu. Ciò dimostra che la figura della dea è strettamente correlata al concetto di toka/dheu come elemento vitale (Krasniqi, 2019).

In termini di analisi linguistica, la trasformazione delle parole nelle lingue di origine indoeuropea è un fenomeno ben noto. Il latino ha anche “terra” per dheu e “deus” per dea o dio, indicando una stretta connessione tra gli dei e la natura (Keller, 1994).

In termini di inversione del suono, questo processo (metatesi) è comune nello sviluppo delle lingue indoeuropee. A volte, parole simili generano regole diverse per formare nuovi significati. Ciò è evidente nell’evoluzione delle parole legate alle donne e alla dheu (Fortson, 2010).

In termini di significato culturale, la connessione tra le parole “dea” e “dheu” mostra un profondo simbolismo che coinvolge i concetti di protezione e fertilità, importanti per l’identità albanese. I rituali popolari e le credenze legate alla natura enfatizzano questo rapporto, rendendolo un elemento centrale della cultura albanese.

Sotto questo aspetto, la comunanza delle parole “dea” e “dheu”, o anche la trasformazione dell’una dell’altra, illustra una profonda relazione culturale e mitologica, presente nella tradizione albanese. Questi concetti mostrano come la cultura, la lingua e la natura siano strettamente legate tra loro, creando una ricca narrativa per l’identità albanese.

Ancor più specificatamente, il fenomeno della restituzione delle vocali, nello specifico della vocale “A” in “U” e viceversa, nelle lingue indoeuropee, compreso l’albanese, è ormai considerato da tutti i ricercatori un fenomeno fonologico e morfologico, che costituisce un importante processo ed essenziale per la comprensione dell’evoluzione delle strutture linguistiche e della formazione delle parole noto come fenomeno dell'”apofono”, il cui studio aiuta anche a rivelare le connessioni tra le lingue indoeuropee.

Sotto l’aspetto teorico, il ritorno delle vocali “a” in “u” avviene a causa di cambiamenti fonologici che aiutano a mantenere l’armonia delle vocali o a migliorare la struttura delle parole. Il fenomeno dell’apofonio è noto per la sua influenza sulla creazione di diverse forme di verbi, nonché sulla costruzione di altre parole (Hock, 1991). Questa trasformazione è spesso legata all’espressione della morfologia in diverse forme di parole, che riflettono evoluzioni comuni nelle lingue indoeuropee.

Esempi nella lingua Ghqipe. Nella lingua albanese, alcuni esempi di trasformazione della vocale “a” in altre vocali includono verbi, ad esempio il verbo “kam” (ho) e la sua variazione “kisha” (ho avuto) illustrano come la vocale “a” modifiche per creare diverse forme di verbi. Questo processo aiuta a mantenere il ritmo e l’armonia della lingua (Bardhi, 2021), o ad esempio la parola “marr” (prendo) che cambia in “mora” (ho preso) mostra una trasformazione simile. Questi cambiamenti contribuiscono a creare una struttura coerente e armoniosa nella lingua albanese.

Esempi in lingua tedesca. Anche in tedesco è evidente il processo di inversione vocale. Gli esempi includono: Il verbo “laufen” (correre): nella forma “lief” (correva), la vocale “a” cambia in “u”, illustrando un fenomeno simile a quello dell’albanese (Keller, 1994).

Nella lingua inglese. In inglese, la trasformazione vocale è visibile nei diversi verbi: Il verbo “to swim”: Cambia in “swam” (he swam) e “swum”, dove il cambio della vocale “i” mostra una trasformazione simile a quella dell’albanese (Fortson, 2010).

Nella lingua greca. Anche nel greco antico si verificano trasformazioni simili. Es: Il verbo “phero” (porto) cambia in “pherein”, dove la vocale “e” aiuta a formare diverse variazioni.

Questo fenomeno è importante perché aiuta a illuminare come le lingue si sviluppano e si trasformano nel tempo, aiuta a creare diverse forme di verbi e altre parole, contribuendo all’arricchimento della lingua, aiuta a mantenere un’armonia fonologica essenziale per i suoni della lingua e la memorizzazione delle forme delle parole e, in definitiva, è un processo importante che illustra l’evoluzione delle lingue indoeuropee, compreso l’albanese. Ciò aiuta a comprendere le connessioni tra le parole e crea una ricca panoramica della storia delle lingue.