“Një nga këto çështje themelore është edukimi i fëmijëve. Prindërve u them qartë: edukimin e fëmijëve mos ia lini televizionit. Televizioni është një instrument, një mjet që mund të përdoret në mënyrë të vetëdijshme ose jo. Në fund të fundit, ne kemi në dorë telekomandën—mund të zgjedhim çfarë të shikojmë dhe çfarë jo”
Psikoterapeutja dhe psikologia klinike Enkelejda Gjoza, e njohur për qasjen e saj të thelluar ndaj dinamikave emocionale, ka ofruar një analizë të thellë të programit Big Brother, duke e shqyrtuar atë nga një këndvështrim psikologjik. Gjoza ka diskutuar disa aspekte të pazbuluara më parë të këtij formati televiziv, duke i lidhur ato me probleme të zakonshme në marrëdhëniet njerëzore, si mungesa e kufijve, manipulimi emocional dhe ndikimi psikologjik që ky program mund të ketë mbi individët. Ajo gjithashtu ka theksuar ndikimin që ky program mund të ketë në edukimin e fëmijëve, duke paralajmëruar për nevojën që prindërit të jenë të vetëdijshëm për përmbajtjen që ata konsumojnë, pasi televizioni është një mjet që mund të formësojë mendimin dhe sjelljen e të rinjve.
“Më në fund, pas shumë kërkesash, i studiova dhe reflekotva mbi dinamikat psikologjike që shfaqen në marrëdhëniet mes personazheve të “Big Brother” dhe si këto mund të pasqyrojnë problematika që hasen shpesh edhe në terapinë e çifteve.
Një nga gjërat që përmend dhe më bën përshtypje dhe pse të gjithë aty tentojnë të na bëjnë të mendojmë ndryshe, është mungesa e kufijve dhe idealizimi i dashurisë, që janë vërtet të zakonshme në marrëdhëniet problematike. Kur njerëzit nuk vendosin kufij të shëndetshëm, ata shpesh përfundojnë në situata të pabarabarta ku njëri partner mund të ushtrojë manipulim ose kontroll mbi tjetrin.
Manipulimi psikologjik, veçanërisht në formën e “gaslighting” ose viktimizimit të rremë, është një taktikë e përdorur për të krijuar ndjenja faji dhe pasigurie tek partneri tjetër. Nga ajo që përshkruan, duket se kjo dinamikë është shumë e dukshme në disa marrëdhënie brenda spektaklit dhe kjo është arsyeja pse shumë njerëz ndihen të përfshirë emocionalisht dhe reagojnë fort ndaj personazheve.
Po analizoj më tej këto dinamika nga një perspektivë terapeutike, per te kuptuar më gjerë marrëdhëniet toksike dhe manipulimit emocional.
Nga ajo që verej, duket se dinamika psikologjike që shfaqen në “Big Brother” pasqyrojnë një sërë problematikash të zakonshme në terapinë e çifteve, veçanërisht në kontekstin e kufijve emocionalë dhe manipulimit psikologjik.
1. Një aspekt i rëndësishëm është mungesa e kufijve të qartë në marrëdhëniet romantike, çka shpesh çon në idealizimin e dashurisë dhe në vështirësi për të diferencuar nevojat personale nga ato të partnerit. Kjo mund të ndikojë në mënyrën se si individët e perceptojnë dhe menaxhojnë konfliktet brenda marrëdhënies.
2. Një tjetër element i dukshëm është përdorimi i teknikave të manipulimit psikologjik, si gaslighting, viktimizimi i rremë dhe strategjitë ndëshkuese. (Heshtje, injorim, fajesimi për atë që ka ndodhur partnerin).
Në një konflikt, personi manipulues shpesh e vendos partnerin tjetër në një pozitë mbrojtëse, duke e bërë atë të ndjejë faj, pasiguri ose frikë nga braktisja. Për shembull, përdorimi i ndëshkimit emocional ose luajtja e rolit të viktimës krijon një presion psikologjik mbi partnerin tjetër, duke e detyruar të marrë përsipër përgjegjësinë e situatës dhe të kërkojë falje, edhe kur nuk është faji i tij.
Ajo që vërejmë shpesh në marrëdhënie të pashëndetshme është se personi i manipuluar, edhe pse është viktima dhe ai që dëmtohet, përfundon duke kërkuar falje. Kjo ndodh sepse, për shkak të mekanizmave të manipulimit, ai dorëzon vazhdimisht “territor” emocional, duke humbur gjithnjë e më shumë fuqinë personale.
Këto janë disa nga “red flags” më të zakonshme në marrëdhënie, të cilat shpesh nuk i vëmë re, jo vetëm në lidhjet romantike, por edhe në marrëdhëniet me familjarët dhe në shoqëri. Dhe pikërisht për këtë arsye këto sjellje vazhdojnë të përsëriten dhe të normalizohen. Nëse një marrëdhënie e tillë vazhdon për një kohë të gjatë, personi i manipuluar mund të mbetet i bllokuar në një cikël toksik, duke e pasur gjithnjë e më të vështirë të dalë prej tij. Kjo mund ta çojë drejt një gjendjeje psikologjike shumë të vështirë, me pasoja serioze për mirëqenien e tij emocionale.
3. Mungesa e edukimit emocional dhe keqkuptimi i koncepteve psikologjike
Një tjetër aspekt që vërehet në këtë format televiziv, sidomos nga komentet e publikut, është një paradoks i dukshëm: njerëzit ankohen për atë që shohin, por gjithsesi vazhdojnë ta ndjekin me interes. Kjo mund të ndodhë për shkak të mungesës së aktiviteteve alternative, por edhe për shkak të një lloj kurioziteti të natyrshëm ndaj dramës dhe dinamikave të tensionuara mes njerëzve. Në këtë kontekst, bëhet e qartë se kemi një mungesë të theksuar të edukimit emocional. Shpesh ngatërrojmë terma psikologjikë, nuk kuptojmë kufijtë e shëndetshëm dhe nuk respektojmë privatësinë. Me përhapjen e rrjeteve sociale dhe popullarizimin e disa koncepteve psikologjike, shumë terma përdoren në mënyrë të gabuar, me konotacione të shtrembëruara, ndonjëherë edhe për përfitime personale.
Për shembull, një person që qan shumë nuk është domosdoshmërisht një njeri tepër i ndjeshëm apo empatik. Në shumë raste, mund të jetë dikush që nuk ka arritur maturinë emocionale dhe që ndodhet në një situatë ku ndjen se ka humbur kontrollin. Ky reagim mund të vijë nga një mekanizëm mbrojtës i fëmijërisë, ku një individ i ndjerë i bllokuar emocionalisht, nuk ka aftesine për të menaxhuar emocionet, ankthin sulmin, emocionet negative shpërthen në lot. (Kjo nuk e ben domosdoserisht njeri te mire e sensibel, dhe personi perballë që po argumenton njeri te keq apo agresiv).
Po ashtu, një person që dashuron me intensitet të lartë ose që tregohet i afeksionuar në mënyrë të ekzagjeruar, nuk është domosdoshmërisht empatik. Empatia nuk do të thotë të ndjesh shumë për dikë, por të arrish të kuptosh se si ndihet ai dhe të respektosh përvojën e tij. Një person empatik e di se vendosja e kufijve është thelbësore dhe se, edhe nëse një kufi mund ta bëjë tjetrin të ndihet keq, ai është i domosdoshëm për mirëqenien emocionale të të dyve.
4. Kufijtë nuk janë egoizëm, por vetëkujdes
Në kulturën tonë shpesh ngatërrohet koncepti i vendosjes së kufijve me egoizmin. Në realitet, vendosja e kufijve nuk është një akt egoist, por një formë e shëndetshme e dashurisë për veten. Një person që vendos kufij të fortë dhe mbron hapësirën e tij emocionale nuk është dikush që nuk kujdeset për të tjerët, por një individ që ka një ndërgjegje të shëndetshme për nevojat dhe kufijtë e tij.
Në këtë kontekst, është thelbësore të mësojmë të dallojmë konceptet e vërteta psikologjike nga interpretimet e shtrembëruara që shpesh qarkullojnë në media dhe rrjetet sociale. Edukimi emocional është një domosdoshmëri për të shmangur manipulimet, për të ndërtuar marrëdhënie të shëndetshme dhe për të mbrojtur mirëqenien tonë psikologjike.
5. Një aspekt tjetër që vlen të theksohet është ajo që kam vënë re gjatë këtij formati: mungesa e komunikimit efektiv. Ky format, që në njëfarë mënyre mund të shihet si një eksperiment social, nxjerr në pah mënyrën se si komunikimi funksionon (ose më saktë, nuk funksionon) në shoqërinë tonë.
Gjatë punës sime me pacientët, më është bërë e qartë se komunikimi është baza e një marrëdhënieje të shëndetshme. Megjithatë, në këtë format vërej se komunikimi lë shumë për të dëshiruar. Nuk shohim dialog të vërtetë, nuk shohim përpjekje për të kuptuar tjetrin apo për të ndërtuar një bisedë me kuptim. Në vend të kësaj, komunikimi shndërrohet në një mjet për akuza, denigrim dhe dominim.
Një nga problemet kryesore që dallohet qartë është mungesa e ndjeshmërisë dhe përgjegjësisë në komunikim. Fjala “më fal” është pothuajse e zhdukur. Aftësia për të marrë përgjegjësi për veprimet e veta është e rrallë. Në vend të një qasjeje të ndershme si “po, e bëra këtë dhe kërkoj falje”, shpesh hasim në justifikime, shmangie të fajit ose kundërakuza. Dhe ky fenomen nuk ndodh vetëm në këtë format, por reflekton një tendencë më të gjerë në shoqërinë tonë.
6. Dialogu si dëgjim, jo si mjet sulmi
Një nga vështirësitë më të mëdha që kam hasur duke analizuar ndërveprimet në këtë format është se shumë shpesh nuk kemi një dialog të mirëfilltë, por një përplasje të njëanshme ku synimi nuk është të dëgjosh dhe të kuptosh tjetrin, por të akuzosh dhe të fitosh debatin.
Në shumë raste, nuk është e qartë se cili është argumenti real i diskutimit. Komunikimi nuk përdoret për të zgjidhur një konflikt apo për të ndërtuar mirëkuptim, por thjesht për të dominuar, për të vënë tjetrin në vështirësi ose për ta bërë të ndihet keq. Kjo jo vetëm që është e dëmshme për marrëdhëniet ndërpersonale, por edhe për shoqërinë në tërësi, pasi krijon një kulturë të komunikimit agresiv dhe të mungesës së mirëkuptimit.
7. Nevoja për një edukim më të mirë emocional dhe komunikativ
Ky fenomen tregon edhe një herë se sa shumë kemi nevojë për edukim emocional dhe komunikativ. Duhet të mësojmë të dëgjojmë, të pranojmë përgjegjësinë për veprimet tona dhe të përdorim komunikimin si një mjet ndërtimi, jo shkatërrimi. Të kërkosh falje nuk është dobësi, por një shenjë pjekurie emocionale. Të dëgjosh tjetrin nuk është nënshtrim, por një aftësi thelbësore për të pasur marrëdhënie të shëndetshme.
Nëse vazhdojmë të normalizojmë një kulturë komunikimi të bazuar në akuza dhe mungesë përgjegjësie, atëherë edhe marrëdhëniet tona – si personale, ashtu edhe shoqërore – do të jenë gjithnjë e më problematike dhe konfliktuale. Për këtë arsye, është thelbësore që të reflektojmë mbi mënyrën se si komunikojmë dhe të punojmë për ta përmirësuar atë.
8. Një tjetër polemikë që dëgjoj shpesh në lidhje me këtë format televiziv është ajo që lidhet me ekspozimin e fëmijëve ndaj këtyre emisioneve. Së pari, dua të theksoj se nuk është qëllimi im të mbroj apo të kundërshtoj këtë program. Më shumë sesa vetë formati, ajo që më bën përshtypje është tendenca për të shmangur përgjegjësinë dhe për të lënë vendimmarrjen për çështje të rëndësishme në duart e të tjerëve—dhe ky është një fenomen që e hasim shpesh në shoqërinë shqiptare.
Një nga këto çështje themelore është edukimi i fëmijëve. Prindërve u them qartë: edukimin e fëmijëve mos ia lini televizionit. Televizioni është një instrument, një mjet që mund të përdoret në mënyrë të vetëdijshme ose jo. Në fund të fundit, ne kemi në dorë telekomandën—mund të zgjedhim çfarë të shikojmë dhe çfarë jo.
Nuk besoj se kur u transmetua reklama e Big Brother u pretendua se po niste një program edukativ. Prandaj, nuk ka asgjë për t’u indinjuar në këtë drejtim. Për veten time, unë zgjedh të mos e ndjek këtë format, por për shkak të punës time e analizoj nga një këndvështrim studimor, pasi shpesh pacientët e mi më dërgojnë video dhe kërkojnë një opinion profesional mbi situatat që ndodhin aty. Shpresoj që me këtë analizë t’u kem dhënë disa përgjigje edhe atyre.
Siç e përmenda më herët, ky format është në vetvete një eksperiment social, dhe për këtë arsye aty pasqyrohen një sërë fenomenesh dhe dinamikash që shohim çdo ditë në shoqëri. Në jetën e përditshme, nëse nuk na pëlqen dikush, thjesht zgjedhim ta shmangim. E njëjta logjikë vlen edhe për programet televizive—nëse nuk na pëlqejnë, mund të zgjedhim të mos i shikojmë.
Përfundimi është ky: Përgjegjësia për vlerat dhe edukimin e fëmijëve është e jona!
