Nga Av. Edmond Petraj*
Ka disa shprehje që, pavarësisht se duken të thjeshta, mbartin një peshë të madhe. Ato janë të mbushura me nënkuptime, me histori, me mister. Dhe një prej tyre është pikërisht kjo: “Po ke thënë vllehë, i ke thënë të gjitha.” Një fjali e shkurtër, por me një domethënie të thellë, e cila mund të ngjallë debat dhe reflektim për ata që e dëgjojnë.
Vllehët: Një popull mes historisë dhe hijes
Vllehët janë një popull që ka jetuar në Ballkan prej mijra vitesh, duke ruajtur gjuhën, traditat dhe një identitet të veçantë. Ata kanë qenë të pranishëm në Shqipëri, Rumani, Greqi, Serbi dhe Maqedoni, shpeshherë në mënyrë të heshtur, por gjithmonë me ndikim. Në periudha të ndryshme historike, vllehët janë parë si tregtarë të zotë, si administratorë të aftë, si njerëz me një rrjet të fortë lidhjesh dhe një mënyrë unike të mbijetesës në kushte të vështira.
Në Shqipëri, ata kanë qenë një komunitet që nuk ka dominuar në numër, por ka pasur ndikim të padukshëm në ekonomi dhe politikë. Disa prej figurave kyçe të historisë shqiptare kanë pasur rrënjë vllehe, por për këtë rrallë flitet hapur. Për disa, kjo është thjesht një rastësi. Për të tjerë, është një dëshmi e një ndikimi të madh që ka mbetur në hije.
Një enigmë e pashpjeguar?
Të thuash se po përmende vllehët, ke thënë gjithçka, është një pohim i guximshëm. Ndoshta kjo nënkupton se kush e kupton rolin e vllehëve, e kupton gjithë mekanizmin e lojës historike dhe politike në Ballkan. Ose ndoshta është një mënyrë për të thënë se historia nuk është asnjëherë aq e thjeshtë sa duket, dhe se ka gjithmonë një shtresë të padukshme që e drejton atë.
A është kjo një teori konspirative? Apo thjesht një mënyrë për të nënvizuar një realitet që nuk është trajtuar sa duhet? Kjo varet nga këndvështrimi i secilit.
Një thënie që hap debate
Nëse kjo frazë përdoret për të hapur një debat, atëherë pyetjet që mund të lindin janë të shumta:
A kanë pasur vllehët një ndikim të heshtur, por të fuqishëm, në historinë shqiptare?
Pse ka pak studime dhe diskutime për rolin e tyre në zhvillimet politike dhe ekonomike të rajonit?
A është vllehësia thjesht një përkatësi etnike, apo një simbol për diçka më të madhe?
Një gjë është e sigurt: kush e kupton këtë frazë, ka kuptuar shumë më tepër sesa thjesht një histori etnike.
“Po ke thënë vllehë, i ke thënë të gjitha” – Një Thënie që Hap Debate
Ka fraza që janë të thjeshta në formë, por të thella në kuptim. Ato nuk janë vetëm fjalë, por edhe kode të pashkruara që mbartin histori, mister dhe ndoshta të vërteta të pathëna. Një prej tyre është: “Po ke thënë vllehë, i ke thënë të gjitha.”
Kjo thënie ngjall kureshtje dhe provokon mendimin.
Çfarë nënkupton?
Pse vllehët përmenden në këtë mënyrë?
Dhe më e rëndësishmja, çfarë ka kaq të rëndësishme tek ata sa të konsiderohen si një gur kyç për të kuptuar shumëçka?
A kanë pasur vllehët një ndikim të heshtur, por të fuqishëm, në historinë shqiptare?
Vllehët janë një popull i vjetër i Ballkanit, me një gjuhë të veçantë dhe një identitet që ka mbijetuar pavarësisht asimilimeve të shumta. Historikisht, ata kanë qenë tregtarë të suksesshëm, pronarë të tokave dhe sipërmarrës që kanë luajtur një rol të rëndësishëm në ekonominë dhe shoqërinë e vendeve ku kanë jetuar.
Në Shqipëri, vllehët kanë qenë të pranishëm prej shekujsh, shpesh duke jetuar në hije, por me ndikim. Ata kanë pasur një aftësi të veçantë për të mbijetuar në sisteme të ndryshme politike – nga Perandoria Osmane, tek monarkitë dhe deri në regjimet moderne. Disa figura të njohura të historisë shqiptare janë përfolur se kishin origjinë vllehe, por kjo temë rrallë trajtohet hapur.
A ka qenë ky ndikim i fshehtë një zgjedhje strategjike apo thjesht një rrethanë e historisë? Kjo mbetet një pyetje e hapur për debat.
Pse ka pak studime dhe diskutime për rolin e vllehëve në politikën dhe ekonominë e rajonit?
Në histori, shpesh ndodh që disa komunitete të jenë më të dukshëm, ndërsa të tjerët të mbeten në prapaskenë, ndonëse me ndikim. Vllehët janë një shembull i kësaj dukurie.
Edhe pse ata kanë pasur një prani të fortë në tregti, bankë dhe bujqësi, dokumentimi mbi rolin e tyre ka qenë i kufizuar. Në vend që të trajtoheshin si një faktor i rëndësishëm, ata janë lënë në harresë ose janë përmendur në mënyrë fragmentare. Kjo mund të ketë ndodhur për disa arsye:
Historia është shkruar nga fituesit – dhe në Ballkan, shpesh ka pasur konflikte etnike ku identitetet janë përdorur si armë politike.
Vllehët kanë zgjedhur diskrecionin – ndoshta si një mënyrë për të mbijetuar, duke mos u përfshirë hapur në konfrontime politike, por duke ndikuar nga prapaskena.
Mungesa e interesit akademik – studimet mbi etnitë e vogla nuk kanë qenë prioritet në shumicën e vendeve ballkanike.
Por kjo mungesë diskutimi nuk do të thotë se realiteti nuk ekziston. Përkundrazi, shpesh ajo që nuk thuhet është më e rëndësishme se ajo që është e shkruar.
A është vllehësia thjesht një përkatësi etnike, apo një simbol për diçka më të madhe?
Kjo është pyetja më intriguese. A është vllehësia thjesht një identitet etnik, apo simbolizon një kategori njerëzish që kanë ditur gjithmonë të lundrojnë në histori, të përshtaten, të ndikojnë dhe të mbijetojnë?
Nëse e shohim nga një këndvështrim më filozofik, termi “vlleh” në këtë thënie mund të mos i referohet vetëm një etnie specifike, por një tipi njerëzish të aftë për të vepruar në mënyrë inteligjente dhe pragmatike. Njerëz që dinë kur të heshtin dhe kur të ndikojnë, kur të jenë në qendër dhe kur të mbeten në hije.
Në këtë kontekst, fraza “Po ke thënë vllehë, i ke thënë të gjitha” merr një kuptim edhe më të thellë: ajo sugjeron se ka një kategori njerëzish që, pavarësisht nga kombësia e tyre formale, kanë një aftësi të veçantë për të manovruar dhe për të formësuar rrjedhën e ngjarjeve.
Përfundim: Një thënie që mbetet e hapur për interpretim
Kjo frazë nuk është e zakonshme. Ajo është një enigmë, një provokim, një pikënisje për debat.
Nëse vllehët kanë qenë një faktor i padukshëm, por vendimtar, në historinë e Ballkanit, atëherë pse nuk flitet më shumë për ta? Dhe nëse kjo thënie nënkupton më shumë sesa një identitet etnik, atëherë cilët janë “vllehët” e kohëve moderne?
Kushdo që e dëgjon këtë shprehje dhe ndjen nevojën për ta analizuar më thellë, tashmë ka hyrë në një botë ku historia dhe politika nuk janë bardh e zi, por të mbushura me nuanca të padukshme, të cilat ndonjëherë thuhen vetëm me një fjali:
“Po ke thënë vllehë, i ke thënë të gjitha.”
*Avokat Edmond Petraj, Kryetar i Partisë së Vllehëve të Shqipërisë
