Sqarim analitik proçedurial nga Avokat Edmond Petraj
Statusi persona non grata (latinisht për “person i padëshiruar”) është një mekanizëm i së drejtës ndërkombëtare dhe i politikës së jashtme që përdoret nga shtetet për të ndaluar hyrjen ose për të përjashtuar një individ të huaj nga territori i tyre. Ky status mund të aplikohet për diplomatë, zyrtarë të huaj, shtetas të thjeshtë ose figura publike, zakonisht për arsye sigurie kombëtare, korrupsion, apo sjellje që cenojnë rendin dhe interesin publik të shtetit pritës.
Si vendoset statusi “Non Grata”?
Kompetenca vendimmarrëse dhe në shumicën e rasteve, shpallja “non grata” bëhet nga Ministria e Punëve të Jashtme, me miratimin e qeverisë, ose në disa shtete nga vetë Presidenti, në varësi të sistemit juridik dhe politik të vendit përkatës. Në rastin e e DSH, p.sh., vendimi merret nga DEPARTAMENTI SHTETIT ose strukturat e sigurisë, por është akt administrativ politik dhe nuk kërkon vendim gjyqësor.
(Rasti Berisha mendohet se është hetuar nga shtetet e Bashkuara nga viti 1994 kur u informua se shtetasi Bin Laden hyri dhe u strehua ne territorin shqiptar)
Arsye dhe motivim mundet të bazohet në informacione të klasifikuara të shërbimeve inteligjente ose në burime të hapura, si lidhje me korrupsionin, krimin e organizuar, terrorizmin, apo cenim të marrëdhënieve ndërkombëtare. Në disa raste, si ato të shpalljeve nga Departamenti Amerikan i Shtetit (DASH), motivimi publikohet pjesërisht dhe bazohet në Section 7031(c) të Aktit të Buxhetit për Departamentin e Shtetit të SHBA, që lidhet me korrupsion të madh ose shkelje të rënda të të drejtave të njeriut.
Natyra e vendimit mbetet dhe është një akt politik dhe administrativ, jo një vendim penal apo gjyqësor, ndaj në shumicën e rasteve nuk ka rrugë ankimimi të zakonshme përmes gjykatave vendase të vendit që e shpall.
Si mund të hiqet statusi “Non Grata”?
Vendim i njëanshëm nga shteti që e ka shpallur NON NGRATA dhe se heqja e statusit bëhet nga po ajo autoritet që e ka vendosur. Për shembull, në SHBA, vetëm Sekretari i Shtetit ose Presidenti mund të revokojë shpalljen. Nuk ekziston një afat kohor fiks – statusi mund të jetë i përkohshëm ose i përhershëm, sipas vlerësimit të rrethanave.
Kërkesë e posaçme nga Individi mund të paraqesë një peticion apo kërkesë për rishqyrtim, duke paraqitur prova që kundërshtojnë motivet e shpalljes, ose që tregojnë ndryshim të rrethanave. Rishikim politik dhe diplomatik ku në disa raste, rishikimi bëhet në kuadër të marrëdhënieve ndërkombëtare, nëse vendimi shihet si i panevojshëm ose i tepruar. Dialogu diplomatik mund të çojë në një vendim revokimi, sidomos kur ai ka pasoja politike ose ndikon në marrëdhëniet bilaterale. Ose kur nuk ka nje padi penale dhe i kategorizuar i pandehur ne nje nga shtetet.
Sfidimi ligjor (i kufizuar) edhe pse akt politik, në disa vende mund të ketë mundësi për një kontest administrativ ose kushtetues, sidomos nëse cenohet e drejta e lëvizjes, e mbrojtjes së reputacionit, apo të drejtave themelore të individit – por kjo varet shumë nga sistemi juridik i shtetit përkatës.
Statusi “non grata” mbetet një instrument politik me pasoja të rënda individuale dhe simbolike. Vendosja e tij është zakonisht një proces i njëanshëm dhe diskrecional, pa transparencë të plotë, ndërsa heqja është një proces i ndërlikuar që kërkon diplomaci, durim dhe shpesh ndryshim të rrethanave politike. Në sistemet demokratike, një debat më i thelluar për balancën midis interesit publik dhe të drejtave individuale është gjithnjë i nevojshëm.
Jo, as ish-Presidenti Donald Trump, as ndonjë president tjetër amerikan, nuk ka fuqi të njëanshme automatike për të hequr shpalljen “non grata” ndaj Sali Berishës, por ai mund ta ndërmarrë këtë veprim nëse është ende në detyrë dhe ka vullnet politik për ta bërë.
Ja si funksionon në rastin e SHBA
Vendimi “non grata” ndaj Berishës u shpall nga Departamenti Amerikan i Shtetit bazohet në Section 7031(c) të Ligjit për Buxhetin e Departamentit të Shtetit, që parashikon ndalimin e hyrjes në SHBA të individëve të përfshirë në korrupsion të madh ose shkelje të rënda të të drejtave të njeriut.
Kush e vendos dhe kush e heq?
Vendimi merret nga Sekretari i Shtetit (në këtë rast ishte Antony Blinken në vitin 2021).
Presidenti i SHBA, përfshirë Donald Trump , ka fuqi për të udhëruar ose urdhëruar Sekretarin e Shtetit që të rishikojë dhe të revokojë një shpallje të tillë, I por nese personi nuk ka çeshtje penale ne shtetin shqiptar. Dhe se nuk ka akuza dhe denoncime per te.
Pra, Presidenti nuk e heq vetë teknikisht shpalljen, por mund ta bëjë praktikisht nëse ndryshon linja politike dhe urdhërohet rishikimi i vendimit. Pra gjithmone nëse ka pastërti nga prokurorit e dhe gjykatat shqiptare.
A është e lehtë? Jo se një ndryshim i tillë kërkon prova të reja, shkak të qartë politik, ose ndërrim të qëndrimit diplomatik të SHBA-ve. Vendimi i mëparshëm ndaj Berishës u komunikua publikisht me deklaratë zyrtare dhe është rezultat i një procesi të gjatë të grumbullimit informacioni nga agjencitë e inteligjencës dhe partnerët ndërkombëtarë (duke përfshirë dhe Mbretërinë e Bashkuar).
Donald Trump, nëse Trampi si president, ka politikisht dhe ligjërisht mundësinë të ndikojë në revokimin e vendimit “non grata” ndaj Sali Berishës, por vetëm nëse këtë e sheh si interes politik dhe diplomatik por vetëm nëse këtë e sheh si interes politik dhe diplomatik.
Në praktikë, kjo nuk ndodh automatikisht dhe do të kërkonte një ndryshim të qëllimshëm në politikën e jashtme amerikane ndaj Shqipërisë dhe ndaj figurave të përfshira në korrupsion.
