Portali francez, Politique Internationnale e ka pyetur Albin Kurtin, për zhvillimet politike në Kosovë, kundërshtimet e Vetëvendosjes ndaj marrëveshjeve politike me Serbine, korrupsionin, etj.
Kurti ka folur për prishjen e koalicionit opozitar për AAK-në edhe NISMA-n, për ripozicionimin e tyre por edhe për metodat e dhunës të zgjedhura nga Vetëvendosje. Por përveç tyre lideri shpirtëror i vetëvendosjes ka shpalosur në këtë intervistë të gjatë, një vizion që për të ardhmen e vendit të tij, që pak politikanë e kanë.
Me Albin Kurtin mund të mos biesh dakord, mund të jesh kundërshtar i tezave të tij, por sërisht, logjika, argumentimi, referencat politike dhe kulturore që ai përdor, bëjnë që të lexohet me kërshëri intervista e tij.
Argumentime si si i duhet ngritur barrikadë ekstremizmit fetar, si duhet bërë afrimi me BE, si duhet folur me serbët lokalë, si duhet shpëtuar nga politikat ultraliberale që i kanë zënë frymën Kosovës janë një program i vërtetë politik.
Që nga vjeshta, opozita po kundërshton marrëveshjet e nënshkruara nga Kosova me Beogradin dhe vendimet « kundërkushtetuese » të qeverisë së tanishme. Lëvizja juaj, Vetëvendosje!, ka kontribuar shumë në bashkimin e opozitës, por ky bashkim përfundoj i shpërbërë?
Zgjedhja e Hashim Thaçit goditi unitetin e opozitës që kishim arritur ta bashkonim që nga fillimi i mobilizimit kundër marrëveshjeve të nënshkruara me Beogradin, por edhe kundër marrëveshjes së demarkacionit të kufirit me Malin e Zi, këtë vjeshtë. Duket se AAK dhe Nisma u lodhën. Vendosmëria jonë është përforcuar me vendimin e Gjykatës Kushtetuese në fund të dhjetorit, që ka gjykuar se themelimi i Asociacionit të komunave me shumicë serbe të Kosovës cënonte pjesërisht Kushtetutën. Partnerët e Vetëvendosjes – AAK dhe NISMA – zgjodhën të krijojnë një bllok të ri, ne iu dëshirojmë fat në betejën e tyre të re. Sot, Vetëvendosja përfaqëson forcën e dytë politike të Kosovës dhe lëvizja ynë angazhohet drejt bashkimit me lëvizjet opozitare të shoqërisë civile. Ne nuk duam thjesht një ndryshim qeverie, por një ndryshim të mënyrës së qeverisjes! Pra, neve na duket thelbësore të refuzojmë çdo kalkulim politik që do ta synonte ardhjen në pushtet, pa pasur kapacitetin ta reformojmë thellësisht kuadrin kushtetues të Kosovës.
Keni zgjedhur metoda veprimi mjaft të dhunshme, duke mos ngurruar t’i bllokoni seancat parlamentare. Pse një strategji e tillë? A mundet kjo ta diskreditojë aksionin tuaj?
Kemi protestuar si brenda parlamentit, ashtu edhe jashtë tij. Aksioni ynë mund të duket radikal, por duhet kuptuar se gjendja është jashtëzakonisht kritike. Ekziston një rrezik i vërtetë që Kosova të shndërrohet në një Bosnje dhe Herzegovinë të dytë. Ne druajmë se krijimi i një asociacioni të komunave me shumicë serbe do ta shpiente vendin tonë drejt ndarjes përfundimtare mbi baza etnike. Për t’i bllokuar seancat parlamentare, ne kemi përdorur filikaqa, vezë të prishura, e në fund kemi hedhur edhe gaz lotsjellës. Në fakt, gazi lotsjellës shpërndahet për më pak se 30 minuta, ndërsa nëse krijohet Asociacioni i komunave me shumicë serbe, ai do të zgjasë më shumë se 30 vjet ! Nuk është qëllimi ynë të lëndojmë këdoqoftë, por ta pamundësojmë vazhdimin e punimeve të një shumice që e cënon Kushtetutën.
Qëllimi i juaj nuk është vetëm ta merrni pushtetin, por edhe t’i rikrijoni institucionet e Kosovës. Si duani ta bëni?
Kosova ka nevojë për një Republikë të tretë – natyrisht jo sikur ajo që ka njohur Franca! Më lejoni ta bëjë një rikujtim të shkurtër historik. Republika ynë e parë është shpallur simbolikisht në mënyrë klandestine nga deputetët e mbledhur në Kaçanik më 2 korrik 1990, nën pushtimin serb. Kjo ishte republikë për rezistencë. Republika e dytë lindi më 17 shkurt 2008, me deklaratën e shpalljes së pavarësisë së Kosovës. Fatkeqësisht, ky është një regjim, ku nga dita e parë sundon nepotizmi dhe korrupsioni. Kjo është republika e privatizimeve mafioze, zhvatjes së resurseve dhe të mirave publike, pafuqisë së drejtësisë, një republikë pa shtet të së drejtës, një republikë për shitje.
Dhe nuk flas për koncesionet e shumta ndaj Serbisë në kuadër të negociatave të filluara në pranverën e vitit 2011 me ndërmjetësin e Brukselit, që do të ishin të paimagjinueshme edhe në kohën e pushtimit. Kjo republika e dytë i ka dobësuar kaq shumë institucionet e Kosovës, që Kosova sot po duket sikur një Failed State, një « Shtet i dështuar ». Mbetet jetike dhe urgjente, të procedohen reformat thelbësore. Nuk mjafton të ndërrohen ministrat ose kryeministri, por duhet të lindë një Republikë e re. Një republikë e tretë, një republikë për zhvillim.
Kuadri kushtetues i Kosovës është megjithatë i përcaktuar më vitin 2007 nga i dërguari i Kombeve të Bashkuara, Martti Ahtisaari, gjatë bisedimeve që kanë shpier në shpalljen e pavarësisë. Si të ndryshohet Kushtetuta, kur ajo garantohet në teori nga bashkësia ndërkombëtare ?
Kemi dalur formalisht nga kuadri i « pavarësisë së mbikëqyrur » me përfundimin e misionit të Zyrës Civile Ndërkombëtare (International Civilian Office, ICO) në shtator 2012. Kosova është tashmë një shtet sikurse shtetet e tjera, që gëzon teorikisht një sovranitet të plotë dhe që nuk do të duhej t’i jepte llogari “protektorëve” të saj ndërkombëtar !
Shpesh akuzohemi se nuk e respektojmë ksuhtetutën e tanishme. Sigurisht se e dëshirojmë një kushtetutë të re, por ne respektojmë kushtetueshmërinë, ndryshe nga qeveritarët e tanishëm që pretendojnë se e mbrojnë kushtetutën e tanishme, duke e shkelur hapur kushtetueshmërinë me nënshkrimin e marrëveshjeve me Beogradin që janë qartësisht anti-kushtetuese !
Për ta ndërruar kushtetutën, ne do të kemi nevojë për një shumicë të kualifikuar, pra për dy të tretat e votave në parlament. Mund të duket e vështirë të sigurohet ky kuorum, por Kosova po e përjeton në këtë moment një periudhë vendimtare të historisë së saj, ku çdo gjë po ndryshon shpejtë. Një ditë e vitit 2016 po vlenë sa një muaj më vitin 2015. Parashikimet janë të vështira.
Nëse vini në pushtet, në ç’hapësirë llogaritni? A nuk druani se misionet ndërkombëtare të pranishme në Prishtinë, duke filluar nga EULEX, do ta bllokojnë projektin tuaj të reformave?
Deri në shpalljen e pavarësisë, Kosova ishte nën kontrollin e përbashkët të UNMIK-ut dhe KFOR-it, që mbronin secili interesa nganjëherë të ndryshme. KFOR-i tanimë ka një rol dytësor dhe EULEX-i e ka zëvëndësuar UNMIK-un. Pranë EULEX-it; mbetet e njohur se «Quinti », ky grup i ambasadorëve të shteteve perëndimore me ndikim në Kosovë, po e luan gjithnjë një rol vendimmarrës thelbësor. Thënë të vërtetën, viteve të fundit, « Quinti » ka ngelur një dysh i përbërë nga Uashingtoni dhe Berlini.
Sot, besoj se Kosova mundet më lehtë t’i afirmojë përzgjedhjet e saj. Hapësira politike është më e hapur se ç’ishte viteve të fundit, por pushteti i tanishëm mbetet i bindur ndaj mentorëve të tij ndërkombëtar. As nuk po provon që të përfitojë nga kjo hapësirë politike. Kjo bindshmëri është pasojë e korrupsionit që ia shkakton gangrenën gjithë institucioneve tona.
Qeveritarët tanë, në pushtet që nga fundi i luftës para 17 vitësh, kanë frikë t’i humbin funksionet e tyre, që iu garantojnë zotërimin e resurseve të vendit. Kjo është edhe arsyeja se pse nuk po kanë asnjë vullnet të ndërmarrin një sprovë forceje politike me shtetet që tregohen që nga viti 1999 si « miq » ose « mbrojtës » të Kosovës. Nga ana e saj, opozita dëshiron të bisedojë me Brukselin, Londrën, Berlinin, Parisin, Romën ose Uashingtonin; por duke krijuar baza të reja të dialogut, më të shëndetshme.
Keni ndryshuar pozicionim. Deri para pak kohësh, ju refuzonit të bisedoni me bashkësinë ndërkombëtare…
Siç ju thashë, deri më 2008, ne kishim punë me UNMIK-un. Asnjë sovran në botë nuk kishte aq pushtet sikurse që kishin shefat e UNMIK-ut në Kosovë. Gjendja ka ndryshuar me pavarësinë dhe me ardhjen e EULEX-it, e dialogu është i mundshëm. Por, natyrisht se bisedimet nuk nënkuptojnë marrëveshje…
Pikërisht. Ju keni kritikuar shumë dialogun me Beogradin, që zhvillohet me ndërmjetësimin e Bashkimit Evropian?
Vlerësojmë se mënyra sesi zhvillohet ky dialog nuk është e duhura. Duhet privilegjuar një nivel tjetër të dialogut, brenda, direkt me serbët e Kosovës. Nuk duhet të bisedohet pa ndërprerë për « pajtimin ». Kjo nuk shpie askund. Duhet folur konkretisht për zhvillim. Nuk jam kundër pajtimit, por duke folur vetëm për pajtim dhe ku asgjë nuk po ndryshon në realitet, po përfundojmë në fuqizimin e (ri)lindjes së armiqësive.
Në të vërtetë, personalisht, nuk kam nevojë të pajtohem me serbët e Kosovës, ata nuk më kanë bërë asgjë. Nuk kam çfarë t’i kërkojë atyre llogari, por Beogradit.
Serbia më ka burgosur dy vjet e gjysëm… Nuk kam asnjë animozitet karshi serbëve të Kosovës. Dhe, për momentin, dialogu i vetëm që po zhvillohet është një dialog diplomatik me Beogradin nën ndërmjetësimin e Bashkimit Evropian, një dialog që na është imponuar për një të ashtuquajtur pajtim. Kemi më shumë nevojë për një dialog social, demokratik; të hapur me serbët vendorë, mbi mundësitë e zhvillimit të shtetit tonë të përbashkët. As Beogradi dhe asnjë lloj ndërmjetësuesi ndërkombëtar nuk do të duhej të ndërhyjë në këtë dialog.
A mendoni realisht se serbët e Kosovës kanë gatishmëri të flasin me « Vetëvendosjen » ?
Duhet të fillojmë të bisedojmë me bujqit. Së paku ata i kanë këmbët në tokë. Paramendoni një takim midis dy bujqve, një serb dhe një shqiptar! Në vend se t’i përsërisim të njëjtat gjëra rreth zënkave të përjetshme historike; flasin për plehun, farën, tregun – sesi do t’i garantohet shitja nga pushtetet publike? etj. Kur ia kemi paraqitur një projekt të tillë një ambasadorit perëndimor, a e dini se ç’është përgjigjur ?: « A do të jemi edhe ne, pjesë e një programi të tillë » ? Iu përgjigja: “Pse jo, por siç shihet, kemi më shumë nevojë për bujq sesa për diplomatë”. Ky shembull e ilustron mirë funksionimin e përfaqësuesve ndërkombëtarë: ata mendojnë para së gjithash për dukshmërinë e tyre, mendojnë se janë të domosdoshëm !
Natyrisht se kemi nevojë për ndihmën e BE për të lëvizur, por kemi më shumë nevojë për specialistë të bujqësisë ose për ekonomistë; se për policë, gjyqtarë ose diplomat cinikë. Emëruesi i kësaj republike të re që ne e dëshriojmë është: “Zhvillimi”. Menjëherë pas pavarësisë, ish-kryeministri Hashim Thaçi shkoi në një fshat serbësh për t’iu dhënë një traktor. Njëzet kamera ishin përreth tij. Ne parapëlqejmë njëzet traktorë dhe një kamerë. Ose edhe më mirë: asnjë kamerë! Sepse, më shumë vlenë të veprosh se të flasësh. Kjo më kujton teatrin e Beketit: më mirë vlenë të mos flasësh shumë!
Për t’iu kthyer serbëve, që nga koha që Vetëvendosja e drejton komunën e Prishtinës, çdo gjë shkon shumë mirë në të dy fshatrat me serbë që gjinden në hapësirën komunale urbane të kryeqytetit të Kosovës. Komuna ka marrëdhënie të shkëlqyeshme me përfaqësuesit e tyre, sepse privilegjojmë një dialog konkret mbi nevojat e qytetarëve, në vend se t’i përsërisim vazhdimisht të njëjtat fjalë boshe mbi « pajtimin », veçanërisht kur janë në afërsi kamerat perëndimore.
Nga shpallja e pavarësisë së saj, Kosova është angazhuar në një proces të integrimit evropian, që përcakton agjendën politike dhe ekonomike të vendit. Nëse vini në pushtet, a e keni në plan ta vazhdoni atë; megjithë pengesat normative, administrative, juridike dhe politike që kanë të bëjnë me kandidaturat evropiane?
Duam të bëhemi pjesë të Bashkimit Evropian sa më shpejtë që është e mundur, por jemi plotësisht të vetëdijshëm me faktin se kjo çështje nuk është e paraparë për ditën e nesërme. Kur mori funksionin e tij, në nëntor 2014, Jean-Claude Juncker, kryetari i Komisionit Evropian, ka deklaruar se procesi i zgjerimit ishte i ngrirë më së paku deri më vitin 2019. Konkretisht, kjo nënkupton se nuk do të ketë zgjerim të ri para së paku 2025, sepse kjo është dinamika e zgjerimit që është ndërprerë deri më 2019.
Brukseli e di se do të duhet përgatitur këtë zgjerim me imtësi të madhe dhe se duhet administruar ndjeshmëritë, duke marrë parasysh grindjet e shumta që i lëkundin shtetet e Ballkanit Perëndimor, si kontesti mbi emrin rreth Greqisë dhe Maqedonisë që nga viti 1991.
Megjithatë, ndonëse afati është larg: Kosova duhet të përgatitet më së miri. Dua ta rikujtoj gjithashtu se për momentin, Kosova nuk e ka statusin e kandidatit. I kemi ende duart relativisht të lira për ta udhëhequr politikën që duam. Natyrisht se ka një pjesë utopie në projektin politik të Vetëvendosjes, por mbetem optimist, përndryshe nuk do të merresha me politikë. Shpresoj se BE-ja do të ketë ndryshuar në momentin e anëtarësimit të Kosovës.
Nuk besoj se shtrëngesat dhe shkurtimet (austerity) janë e vetmja formë e mundshme e politikave ekonomike. Sipas meje, kemi nevojë për një Evropë sociale dhe solidare. Sot, BE kërkon ta ridefinojë vendin e saj në një botë që është bërë multipolare, por ajo duhet të riorganizohet edhe nga brenda, dhe nuk besoj që Traktati i Lisbonës ose Kushtetuta përbëjnë mjete të mjaftueshme. Nganjëherë thuhet se BE-ja po rrëshqet djathtas, por paradoksalisht, kur Kosova do të anëtarësohet, ajo do ta bëjë një hap të madh majtas. Shteti jonë funksionon aktualisht sipas një modeli ultra-liberal që shkelë shumë rregulla komunitare.
Duhet nënvizuar gjithashtu se procesi i integrimit është për momentin në pikën zero, sepse pesë shtete anëtare nuk e njohin ende pavarësinë e Kosovës. Greqia, Rumania dhe Sllovakia nganjëherë duken të gatshme të lëvizin pozitivisht; por Qipro dhe Spanja mbeten në pozicionet e tyre për shkak të problemeve të brendshme të tyre. Problemi është që diplomacia jonë mbështetet tepër shumë në përkrahjen e vetme të Shteteve të Bashkuara. E kjo na frenon tek të tjerët. Duhet ta zhvillojmë diplomacinë tonë për ta rritur njohjen e pavarësisë sonë.
Si e shihni BE-në më gjerësisht dhe ç’mund t’ju sjellë ajo ?
Deri më vitin 1999, ne ishim në burg. Ishim sikurse të burgosur politik, me Beogradin si rojtar. Pastaj, kur u gjetëm nën protektorat ndërkombëtar pas luftës, ne ishim sikurse të sëmurët në një spital. Ishim pacientë dhe duhej të tregoheshim « pacient », të dinim të prisnim kur mjekët – që do të thotë funksionarët ndërkombëtarë – do t’na jepnin barnat e duhura. Mjekët na premtonin se do të dilnin shpejtë nga spitali, por pa na e dhënë asnjëherë datën.
U bën 17 vjet që mbetemi të bllokuar në spital… Dhe në momentin që dilni nga spitali, ju nuk jeni ende të lirë, ju duhet të shkoni në shkollë. Për mua, procesi i integrimit në BE duket sikurse një mësim zanati (praktikë); me Kosovën në rolin e nxënësit dhe me BE-në në rolin e profesorit. Mirëpo, një nxënës nuk është gjithherë i lumtur në shkollë! Na mbetet ende shumë për të mësuar që ta sigurojmë diplomën tonë, por duhet doemos që Kosova ta sigurojë atë.
Këto krahasime vlejnë për gjendjen politike. Për ekonominë, besoj se gjendja përngjanë më shumë me atë që ndodhë në natyrë. Luani dhe lepuri jetojnë aty bashkërisht, por lepuri nuk e hanë kurrë luanin. Mirëpo, vazhdimisht na përsërisin të njëjtën parullë: « shansat janë të barabarta ». Thuajse shansat ishin të barabarta midis luanit dhe lepurit, ose midis Kosovës dhe Gjermanisë apo Francës…. Për mua, Kosova nuk mundet t’i rezistojë si e vetme globalizimit liberal. Integrimi evropian është pra e keqja më e vogël. Ne jemi pjesë e kontinentit evropian dhe vendi ynë është në BE. Sot, modeli i shteteve-kombe mbetet i përshtatshëm, edhe pse nuk është i mjaftueshëm.
Ju mbroni perspektivat evropiane të Kosovës, por i keni kritikuar megjithatë shumë përzgjedhjet politike të BE-së në Ballkan!
E saktë. Për tepër shumë kohë, emëruesi i përbashkët i BE, një emërues afatshkurtër ishte « stabiliteti ». Për BE-në ekzistojnë tri fjalë kyçe (key-ëords): paqe, siguri, stabilitet. Por, ajo që e dëshiron Vetëvendosje është ndryshimi i plotë i paradigmës. Ne kërkojmë tri gjëra: drejtësi, demokraci, zhvillim.
Nuk jam kundër paqes, sigurisë ose stabilitetit; por e vetmja mënyrë për t’i realizuar këto qëllime është ta forcojmë drejtësinë, demokracinë, zhvillimin. Deri tani, për ta garantuar paqen, sigurinë dhe stabilitetin; bashkësia ndërkombëtare e ka toleruar korrupsionin e elitave politike kosovare, por besoj se populli është sot i gatshëm ta përmbytë këtë gjendje ekzistuese. Jam shumë optimist. Revolta popullore që e ka tundur vendin për disa muaj me radhë është rezultat i frustrimit të madh që rritej nga përfundimi i luftës.
Të jetosh nën diktaturë nuk konsiderohet tani e tutje sikur diçka e pranueshme, por as të jetosh nën një « demokraci autoritare ». Kjo dhe është arsyeja pse mendoj se do të rrëzohen nga froni të gjithë qeveritarët autoritarë të Ballkanit – në Kosovë, por edhe në Mal të Zi, Maqedoni, Serbi. Sot, koalicioni në pushtet bën çmos që banorët ta kenë vetëm një dëshirë: të ikin. Dimrin e vitit 2014-2015, rreth 100.000 kosovarë e kanë braktisur vendin për pak muaj. Por jo çdokush do të ikë dhe populli do të përfundojë duke ia kthyer shpindën këtyre qeveritarëve autoritarë.
Vallë, a nuk është përvoja e fundit e Syriza-s në Greqi dëshmia më e mirë që është shumë vështirë të tejkalohen rregullat e Bashkimit Evropian?
Mendoj se Greqia është shumë e varur nga Brukseli. Një situatë e tillë nuk do të kishte mundur të prodhohej në Suedi ose në Britaninë e madhe, që nuk kanë hequr dorë nga monedha e tyre kombëtare për euron. Përndryshe, Alexis Tsipras dhe Yanis Varoufakis e kanë nënvlerësuar ashpërsinë e Gjermanisë.
Po ta kishin kalkuluar më mirë, ata do ta kishin përqafuar një strategji tjetër se ballafaqimin. Për mendimin tim, në Vetëvendosje, jemi më të vetëdijshëm për brutalitetin potencial të fuqive të mëdha. Pastaj, Greqia ka gjithashtu një klasë të mesme pletorike e cila nuk po është e gatshme të heq dorë nga privilegjet e saj.
Në Kosovë, gjendja sociale është shumë më kritike dhe pothuajse nuk ka klasë të mesme! Popullata po ka shumë më tepër nevojë për punësim sesa t’i mbrojë të drejtat e saj. Paradoksalisht, kjo na bën më pak të goditshëm: sado të këqija qofshin, masat e austeritetit të ndërmarra nga BE-ja janë më pak të dëmshme sesa kapja e pasurive kombëtare nga ata që e qeverisin Kosovën qysh nga paslufta.
Zhvillimi ekonomik i vendit përbën një prioritet për Ju. Duani të shkëputeni nga modeli i ndjekur që nga viti 1999, por si?
Duhet ta bëjmë një bilanc nga ajo që është bërë që pothuajse 17 vjet. Për ta zhvilluar Kosovën duhet të heqim dorë nga disa orientime liberale, të mbështetemi në resurset minerare, përfshirë edhe në qymyrin; të promovojmë produktet vendore bujqësore dhe industriale, ashtu që mos të kemi nevojë të importojmë çdo gjë, duke e përmirësuar njëkohësisht klimën e biznesit. Sot, raporti i shkëmbimeve export-import është 1 me 10.
Kjo nuk është e qëndrueshme. Kosova mbijeton vetëm përmes remitancave të mërgatës. Sipas të dhënave zyrtare, më 2015, kosovarët kanë injektuar nga mërgata 620 milionë euro në arkën e shtetit, shifër kjo që nuk merr parasysh paratë kesh të derdhura drejpërdrejtë nga diaspora dhe as të mirat e tjera.
Realisht, vlerësohet se mërgata investon një miliard euro çdo vjet në Kosovë, që përfaqëson rreth dy të tretat e buxhetit vjetor të shtetit, që sillet në rreth 1,5 miliardë. Por, këto para të mërgatës nuk do të duhej të shërbejnë vetëm për të blerë të mira jashtë vendit, por të shërbejnë në zhvillimin e aktiviteteve ekonomike në Kosovë. Ka resurse të tjera që do të mund t’i mobilizonim : privatizimet kanë sjellur 600 milion euro që po flejnë për momentin në arkat e bankave të huaja dhe 1,2 miliardë euro që janë në duart e fondit pensional. Duam t’i mobilizojmë gjithë këto resurse për ta zhvilluar ekonominë e Kosovës.
Lëvizja Vetëvendosje është shumë e ndikuar nga Ha-Joon Chang, një ekonomist që ligjëron në Universitetin e Kembrixhit. Në punimet e tij, Ha-Joon Chang shpjegon se zhvillimi mund të ndihmohet nga jashtë, por që duhet gjithherë të inicohet nga brenda. Ai rikujton se 90% e investimeve të huaja orientohen drejt shteteve tashmë të zhvilluara. Ndryshe nga ajo që provojnë t’i bindin që më se njëzet vjet përfaqësuesit politik të Ballkanit; nuk janë pra investimet e huaja që e mundësojnë zhvillimin e një vendi, por zhvillimi i arritur i vendit që e bën atë joshës për investimet e huaja. Konsiderojmë se shteti nuk duhet ta konrollojë ekonominë, por nuk duhet të mjaftohet vetëm duke qëndruar spektator. Për ta bërë një analogji me kinemanë, roli i shtetit është ai i aktorit dhe ngapak ai i skenaristit, por jo i regjisorit…dhe as i spektatorit!
Shteti duhet të inkurajojë, mbështes, ta jep një orientim drejtues ndaj veprimit ekonomik, pa e kontrolluar atë. Sipas Ha-Joon Chang, shteti duhet të bashkëpunojë me mjedisin e biznesit, por duke shmangur marrëdhëniet shumë të afërta. Zyrtarisht, ne kemi një treg me një konkurrencë të lirë dhe jo të shtrembëruar, por në realitet, pushteti është tepër shumë i afërt me mjedisin e biznesit. Kosova ka nevojë për diçka të ngjashme me Neë Deal.
Dëshironi të përqëndroheni në zhvillimin e prodhimit vendor. Sa është kjo e mundur përderisa Kosova prodhon pak, kur dihet se e ka të kufizuar tregun e brendshëm dhe që do të duhet t’i përmbaheni rregullave të tregtisë së lirë që nënkupton afrimin e saj me BE?
Marrëveshja e MSA që Kosova ka nënshkruar me Bashkimin Evropian, pas negociatave të gjata, më 27 tetor 2015, e parasheh një periudhë kalimtare për t’i mbrojtur prodhimet vendore. Është thelbësore t’i referohemi këtij mekanizmi. Duhet gjithashtu t’ia dërgojmë një mesazh të fuqishëm investuesve të jashtëm; duke filluar nga mërgata, që të vijnë në Kosovë. Mjedisi i biznesit është kaq i keq, saqë diaspora parapëlqen të investojë kudo tjetër se në Kosovë. Sot, në odat ekonomike të Kosovës, zhvillohet para së gjithash politikë.
Duhet doemos të ndryshohen mentalitetet : duhet biseduar me biznismenët pa paragjykime politike. Sot, sapo ndokush fillon të fitojë në Kosovë, ai duhet të negociojë me pushtetin dhe të jep mito. Do t’i japim gjithashtu fund projekteve faraonike me kosto të fryera, sikurse autostrada e ndërtuar nga konsorciumi turko-amerikan « Bechtel-Enka », në kushte shumë dyshuese. Duam gjithashtu ta kthejmë nivelizimin e sistemit fiskal me një qëllim të thjeshtë : t’i zvogëlojmë taksat për ata që investojnë në Kosovë. Njëlloj, ata që do të krijojnë vende të punës, do të ketë përparësi fiskale. Është koha të veprojmë. Këtë e pret popullata e Kosovës.
Shumë iniciativa janë ndërmarrë që nga vendosja e protektoratit ndërkombëtar më vitin 1999, në përpjekje të zhvillimit të prodhimit vendor, por nuk kanë dhënë rezultate premtuese. Nëse marrin shembullin e bujqësisë, sot, nëpër tezga gjinden pothuajse vetëm prodhime të importuara, sepse produktet kosovare nuk janë konkurruese. Si mendoni ta ndryshoni këtë gjendje? A jeni të gatshëm të ndërmerrni masa mbrojtëse?
Më mirë të përdorën barrierat jotarifore dhe parimi i reciprocitetit në këmbimet tona tregtare. Konkretisht, kjo nënkupton që duhet caktuar një kontigjent për hyrjen e mallrave të huaja, ashtu që të favorizohet prodhimi vendor. Deri sot, Kosova është trajtuar si një geto. Mendojmë se kjo geto duhet së paku të organizohet më mirë! Duam t’i zbatojmë rregullat e njëjta me Bashkimin Evropian. Për shembull, Brukseli shpërndanë 1/3 të buxhetit të tij për bujqësinë, por në Kosovë, ai është vetëm 2%!
Kosova është duke e përdorur euro. A mendoni se duhet ndërruar monedhën?
Duhet të jemi të vetëdijshëm se Bashkimi Evropian mundet të na e pezullojë në çdo moment të drejtën për ta përdorur euron. Sigurisht se kjo është një hipotezë pak e mundshme, por duhet ta kemi në mendje, sepse nuk kemi asnjë zotërim mbi këtë monedhë… Ndoshta do të ishte më e matur, më e sigurtë, ta përdorim lekun shqiptar.
Ju paraqesin si një ithtar i « Shqipërisë së Madhe ». A mendoni se Kosova do të kishte interes të bashkohet me Shqipërinë?
Mendoj se Shqipëria dhe Kosova mund të jenë plotësuese të njëra-tjetrës. Shqipëria ka qasje në det, ka bjeshkë dhe resurse të rëndësishme të ujit. Kosova ka toka të pjellshme dhe resurse minerare. Vullneti ynë i bashkimit midis Kosovës dhe Shqipërisë nuk ka të bëjë me një projekt nacionalist ose të së kaluarës; ai është para së gjithash një projekt ekonomik : bashkë, Shqipëria dhe Kosova do të ishin më të fuqishme për t’i rezistuar globalizimit.
Kjo do të mund të na ndihmonte përndryshe edhe në kuadër të procesit të integrimit në Bashkimin Evropian, duke e ditur se Shqipëria është zyrtarisht vend kandidat që nga qershori 2014. Duhet nënvizuar se vullneti i bashkimit është një projekt që nuk bartet nga elitat, të nënshtruara ndaj diktateve ndërkombëtare, por nga klasat popullore. Kjo është pozitive : kjo nuk është një lëvizje e imponuar nga lartë, por një suvalë që vjen nga populli.
Mos po rrezikon megjithatë ky projekt ta destabilizojë përsëri Ballkanin ?
Ky ishte shqetësimi kryesor kur Kosova e shpalli pavarësinë më 2008. Na thonin se serbët do të iknin masovisht, që pavarësia do t’i kërcënonte barazpeshat, edhe ashtu mjaft të brishta të rajonit, etj. Asgjë prej kësaj nuk ndodhi. Realisht, rreziku i destabilizimit buron veçmas nga politikat e ndjekura në lidhje me minoritetet shqiptare në shtetet e ndryshme të rajonit. Sipas meje, ribashkimi i të gjithë shqiptarëve të Ballkanit do të mund të kishte ndodhur përnjëherë rreth viteve 1991-1992, kur shpërbëhej Jugosllavia dhe përderisa rrëzohej regjimi komunist në Shqipëri.
Një çerekshekull më vonë, ky opsion nuk më duket ende shumë realist. Bashkimi i Shqipërisë dhe Kosovës është një projekt tjetër, që do të realizohej mbi bazën e një referendumi për vetëvendosje dhe që nuk do të kishte pasoja ndaj shteteve të tjera të rajonit, ku jetojnë shqiptarët, sikurse Maqedonia ose Mali i zi.
Cilat janë modelet dhe referencat e juaja politike?
Në Vetëvendosje, nuk kemi ndonjë model teorikisht qartësisht të krijuar. Për të qenë i sinqertë, mjaft eksperimentojmë. Përpiqemi të jemi të afërt me popullin, por duke u kudjesur të mos zhytemi në ndonjë formë popullizmi. Përpiqemi të mos jemi shumë dogmatik dhe ta privilegjojmë më shumë aksionin se teorinë. Për t’i përsëritur fjalët e filozofit kosovar Ukshin Hoti, i pagjetur nga përfundimi i luftës në maj 1999, «politika është raport midis revolucionit dhe institucionit».
Natyrisht se përpiqemi të zhvillojmë marrëdhënie me subjektet e tjera të majta në Ballkan dhe në Evropë. Kemi marrëdhënie të mira me partitë e mëdha socialdemokrate, veçmas me Partinë Socialiste Shqiptare, e cila është aktualisht në pushtet. Kam zhvilluar një kohë kontakte me rryma të ndryshme të së majtës në Serbi, por për të qenë i sinqertë, më pengon « jugonostalgjia » e tyre : nuk ndërtohen shtigjet e reja të së ardhmës duke e përsëritur të kaluarën !
A mendoni se do të mund t’i plotësoni pritshmëritë që po krijoni?
Nuk përjashtojmë mundësinë të dështojmë. Mund të dështojmë në marrjen e pushtetit dhe mundemi sidomos të dështojmë pasi ta marrim atë. Kosovarët kanë shumë shpresa në Vetëvendosjen; por një ditë, kur do të hyjmë në qeveri, ne duhet të përballemi me realitetin. Zhgënjimi i popullatës është shumë i madh. Duhet pra të jetësojmë çdo gjë për ta rimëkëmbur shtetin, duke e luftuar korrupsionin që po ia shkakton gangrenën institucioneve të Kosovës, si dhe ta zvogëlojmë papunësinë. Si mund të mos jetë në gjendje parashpërthyese një vend i cili ka 60% papunësi të rinisë së saj?
Kosova njihet për praktikimin e islamit tolerant, por marrë parasysh mungesën e perspektivës për të ardhmën e rinisë së saj, nuk druani nga rreziku të një përshkallëzimi radikal?
Lëvizja Vetëvendosje përbën alternativën e vetme ndaj këtij skenari, mjaft real. LVV përmbledhë të përjashtuarit, të zhgënjyerit e politikave ultraliberale duke e ofruar një projekt konkret politik. Ajo jep shpresë për t’i dhënë fund elitave zaptuesve dhe të korruptuara që e qeverisin Kosovën nga përfundimi i luftës.
Duke këmbëngulur në afirmimin e kombit shqiptar, Vetëvendosje tregon se kombi është më i rëndësishëm se feja; qoftë ajo muslimane, katolike ose ortodokse. Hamasi nuk do të kishte mundur kurrë të imponohej në Palestinë pa dështimin e Fatahut. Njëjtë në Kosovë, ku ekstremizmi fetar nuk do të mund të imponohet pa dështimin e të gjitha projekteve politike. Edhe kjo është arsyeja pse nuk duhet të gabojmë.
