“Vdes siç Vdes një Vend”…

Nga Gresa Hasa

Në librin “Vdes siç Vdes një Vend” (1978) Dimitris Dimitriadis flet për Greqinë, duke mos folur për Greqinë. Pjesa është shkruar në atë mënyrë ku analiza që i bëhet një kombi/shteti e nxjerr këtë komb/shtet jashtë kornizave kohore dhe gjeografike duke e bërë veprën universale.

Autori paraqet në mënyrë letrare problematikat e një shteti dhe shoqërie (të shtetit e shoqërisë ku ai bëri pjesë – Greqisë së diktaturës dhe periudhës që e pasoi atë), në të cilën ilustron një vdekje radikale: atë të të gjitha vlerave humane – vdekjes së njeriut, për njeriun si një qenie të prirur drejt virtytit, arsyes dhe të mirës. Në termat e Dimitriadi-s, ajo se çfarë i është bërë kësaj shoqërie nuk është as më shumë e as më pak se sa “të shkërdhyerit” e çdo subjekti që përbën bazën e demokracisë dhe zhvillimit. Ai flet për qeveri mafioze ku partitë janë zëvendësuar nga banda kriminale pa kurrfarë njehtësimi ideologjik, të cilat zhvendosen sa në njërin kah, në tjetrin, me/për interesta që bien ndesh me ato mbi mirëqënien e popullit. Ai godet nacionalizmin në një botë gjithnjë e më të hapur e të prirur drejt zhdukjes së kufijve (vdekja [edhe] e kombit); përçmon një sistem arsimor që fabrikon individë të paaftë për të menduar në mënyrë kritike/logjike. Ai përshfaq, thuaj si në një tablo artistike, një rini të vyshkur e cila s’është e aftë të pjellë asgjë veç shterpësisë së vetes. Ajo çka gjindja e ka pagëzuar si tranzicion, për Dimitriadi-s është justifikimi mbi mungesën reale të këtij tranzicioni. Autori flet për një shtet e popull të zënë “prej bolesh” (siç dhe shprehet) prej një pakice dashakeqe që udhëhiqet nga grykësia e interesat personale, e cila përdor nacionalizmin, fenë, ryshfetin dhe retorikat boshe si metoda nënshtrimi e trushpëlarjeje të qindra e mijëra njerëzve pa kokë.

Gjuha që Dimitriadi-s përdor është afërmendsh e rëndë, fundja ashtu si dhe realiteti me të cilin e përball lexuesin. Ajo çfarë më ngacmoi tjetër, përpos narrativës së autorit si dhe ngjashmërive fatale me kontekstin shqiptar (periudha e post-komunizmit këtu pari, deri më sot), është forma antropoforme mes së cilës vendi identifikohet. “Ajo” (atdheu/vendlindja në greqisht i përket gjinisë femërore: πατρίδα (patrída) – /paˈtriða/) është një grua shterpë, e përdhunuar rishtazi e rishtazi, e plakur, e hidhët, e paaftë…një kërrmë, një ndyrësirë, një gjakpirëse. Autori megjithatë, duket sikur pluskon në kontradiktë: ai njëherë merr pamjen e kësaj gruaje duke u bërë njësh me hartën e shpalosur mbi çdo gjymtyr e tipar tijin dhe njëherë i referohet [asaj] si një [personi] të huaj me të cilin nuk ka asnjë lidhje (ai është i lidhur po aq sa nuk është i lidhur me të). Në fund të fundit, një vend është njerëzit e tij – e mira dhe e keqja e një vendi janë po këta njerëz, pritshmëritë si dhe dështimet e një shoqërie s’mund të lidhen me asgjë përveç se me njerëzit e saj e zgjedhjet e tyre në/për të.

Personalisht e kisha kaq të kollajtë ta gjeja veten tek mllefi dhe botëkuptimi i autorit për vetë faktin se përshkrimet e tij i shkojnë kaq për shtat realitetit shqiptar në gjithë mizerjen dhe ngordhtësinë ku ndodhet tash sa kohë.