Nga Mithat Havari
Në kujtim të 25 vjetorit të demonstratës antikomuniste të 14 dhjetorit 1990 Elbasan !.
Ashtu mbështetur në murin e ftohtë të qelisë, duke përballuar dhimbjet e forta të trupit , shkaktuar nga dhuna kafshërore e veglave të verbëra të rregjimit diktatorial , kalova nëpër mënd si në film ngjarjet e jashtë zakonëshme të asaj dite hyjnore . Kujtova të qarat e vajzes time të vogël , dhe sytë e trishtuar të gruas sime . Kujtova ata mijra të rinj Elbasanas që thyen frikën , thyen mitin e paprekshmërisë të diktaturës së hekurt komuniste . I ngazëllyer në shpirt , në mos i lumtur , ju thashë atyre :. Ju pash të mundur më në fund monstra , ditët tuaja janë të numuruara . Sakaq më kishte kapluar gjumi , po lindte një agim i ri , agim i shpresës së madhe .
Si sot 25 vjet më parë në 14 dhjetor 1990 në qytetin e Elbasanit , u zhvillua demonstrata antikomuniste , në të cilën unë pata fatin te isha protagonist i saj . Ajo ishte dita më e jashtë zakonëshme e jetës sime . Ai 14 dhjetor do realizonte ëndërrën time të vjetër . Momenti kishte ardhur . Në fund të viteve ’90 kishin rënë të gjitha perandoritë komuniste të vëndeve të lindjes , përveç Shqipërisë . Këtu sundoi me dorë të hekurt për 46 vjet rrjesht një nga diktaturat më të egra , me diktatorin më brutal Enver Hoxhën . Ishim një nga vendet më të izoluara që kishte parë historia e këtij populli , përse jo historia botërore në kohët moderrne . Pikërisht për këtë arsye , ne ishim “dominoja” e fundit do thoshte ato dite spikeri i zërit të Amerikës Elez Biberaj .Pavarsisht lojrave djallëzore të diktatorit qesharak Ramiz Alia me variantin “hiq e mos e këput” , për të shtyrë sundimin e juntës së vet , ndërgjegja kombëtare kishte filluar të zgjohej , që nga ngjarjet në Kuçovë , Kavajë , Shkodër dhe pika kulmore ishte rrevolta e studentëve në 8 dhjetor të atij viti në Tiranë , tani e kishte radhën Elbasani , një nga qytetet më të mëdha të Shqipërise me fuqinë punëtore më të madhe aso kohe . Një ditë me parë ishte zhvilluar në Shkodër nje demonstratë e fuqishme , dhe ne kishim marrë informacion se do zhvillohej një e tillë dhe në Elbasan , se do fliste hoxha në xhami , se tek porta e kalas së vjetër qe vendosur nje karrocë me gurë etj . Natyrshëm, lindte pyetja !. Kush ishte organizatori i asaj demonstrate qe ne nuk e njohim ?! Kush i shpërndan këto informacione ?.Zëra të shkëputur na thanë se është vet sigurimi i shtetit dhe Ramiz Alia dirigjenti i saj . Pra ishte nje “skenar” i mirë organizuar .Koha do vërtetonte gjithçka .
Dola nga shtëpia atë mes dhjetori te ftohtë drejt turizmit ku ishte dhe vënd takimi me shokët e mi anti komunistë , për të pirë kafen e zakonëshme . Shoqëroesha nga Ylli Haruni piktor e skenograf i tetarit “Skampa” . Ylli megjithse ishte anëtar partie , e urrente rregjimin komunist ,se i kishin vrare vëllain në kufi në vitin 1989 . Djali 18 vjeçar i mashtruar nga ligji famëkeq besë prerë i diktatorit Ramiz Alia , se kalimi i kufirit tash e tutje dënohej vetëm administrativisht , pra me gjobë . Mori rrugën drejt lirisë me anë të arratisjes në kufirin e Peshkopisë , por ëndërrën ja prenë në mes , në lule te rinisë , plumbat e vrastarëve ,vegla qorre të atij rregjimi barbar . Mbasi konsumuam kafen , isha duke zbritur shkallët kryesore të turizmit , u përballa me kryetarin e degës së brëndëshme Fatmir Bedulla , më hodhi një vështrim te ftohtë , e u fut brënda në turizëm . Kuptohet , isha figurë e njohur për të
. Mbas pak , takova një mikun tim te mirë Edmond B , i cili kishte qenë drejtor i uzinës ku unë punoja .Kisha kohë pa e parë , pas shkëmbimit të përshëndetjeve të rastit , më tha të bëja kujdes se ndiqesha . Bedulla i kishte thënë se ky është person i rrezikshëm dhe e kemi në shënjestër . Edmondi mi njihte bindjet e mija politike , pasi ishte thirrur nga Xhemal Dymylja ish sekretar i parë në Elbasan dhe e kishte këshilluar të mos shoqërohej me Mit’hat Havarin se ishte armik i pushtetit . U ndava me të , dhe nuk më më bëri syri tërr nga ato që më tha miku im . Ishte ora ime . Bashkë me Piktorin u afruam tek sheshi qëndror përball rrapit te Bezistanit .Sheshi ishte mbushur me policë të paisur me shkopinj gome dhe mbrojtëse plastike . Më bëri përshtypje ky lloji armatimi , ata duhej të kishin kallnashikovët në krah .Mëndja më shkoi tek skenari . Nga të dy krahët strukturat e rendit ishin rrethuar nga mijëra te rinj . Në mes të sheshit ishte improvizuar një podium , “dikush” do fliste !. Ylli më tha se do largohej , e mirë kuptova , kushedi si vinin punët , vëllain ja vranë në kufi , tani ndoshta e kishte radhën ai , u ndamë si miq te mirë , për tu takuar pas disa muajsh në Athinë .Ai ishte arratisur pas burgimit tim . Hodha një sy situatës , nuk po lëviste gjethi si i thonë .Nje grup i madh të rinjsh ishin vendosur mbi trotuar që shkonte në drejtim të teatrit Skampa .Ata qëndronin në këmbë por si “gjela” te trëmbur lëviznin e përshpërisnin zhurmshëm . Ora shënonte 09 .Më në fund nje djalë i imët në trup , pak esmer i dha nje britmë të mprehtë si thike , Liri Demokraci , aq u desh , sheshi oshëtiu nga nje kor i fuqishëm .
Protagonisti i kushtrimit te asaj dite të madhe , ishte Adnan Miraku , djali i Lul Mirakut një familje e persekutuar ne kockë nga rregjimi komunist .Adnanin do e kisha ditë me von shok qelie ku dhe do të përgjohesha . Mete Shyti me shokë, ishin kujdesur për armikun e tyre te “vjetër” . Pas britmave filluan gurët të përplaseshin në mbrojtëset plastike te policëve . Gurët e vendosur nje natë më parë nga dora “misterioze” tek porta e kalasë , po e kryente misonin . Skenari i sigurimit te shtetit , tashmë ishte real , por dhe unë isha i gatshëm që brënda skenarit të tyre të realizoja “skenarin” tim , të shfryja urrejtjen , mllefin ndaj armiqve të mi dhe familjes sime , që ishte akumuluar që pas vitit 1944. U tërhoqa drejt turizmit përballe tij , aty takova miqte e idealeve anti komuniste , vëllezërit Engjëll dhe Çim Zaçe dhe Ymer Ferhatin me shokë . U bëmë bashkë dhe filluam te ulurinim sa na mbante krahërori , poshtë diktatura , poshtë komunizmi , poshtë Ramiz Alia , poshtë Nexhmie Hoxha etj .I dham ton sheshit , zëri ynë ishte i fuqishëm , i pjekur , ne ishim burra dhe jo djem te rinj .Grupi u zmadhua , ndërkohë drejt nesh afrohet një oficer policie me uniformë , i cili mbante nje megafon ne dorë duke bërë thirrje mos qëlloni me gurë policinë etj .
Ai nuk kishte ardhur rastësisht tek grupi ynë “ustallaret” e sigurimit e kishin orienruar ne “objektiv” . Ky ishte momenti im kulmor , u nisa drejt oficerit të cilin as e njihja , më von mësova se quhej Vladimir Hysi , ishte shef i policis së rrethit . I kërkova megafonin , duke i thënë se do ju bëj thirrje të mos godasin me gurë policine , por “inteligjenti” Hysi nuk ma dha në dorë , por të flisja duke e mbajtur ai instrumentin .Unë fillova të bëja thirrje , por zëri im nuk shkonte tek njerezit e eksituar , i instruktuari shef i policisë politike , e kishte stakuar çelësin , ai e nuhati që unë e kisha kuptuar skenarin e tyre djallëzor dhe e sabotoi tentativën time per ta minuar atë . Gurët filluan të binin dhe mbi mua , at’here u bashkova me shokët e mi për të vazhduar nxjerrjen e dufit me parrullat tona klishe , ndërkohë beteja ishte në kulmin e saj . Tek podiumi ishte ngjitur nje vajzë e re e dërguar nga P. Demokratike Tiranë dhe sipas instruktazhit të komunistëve të natyralizuar , midis të tjerash tha : Elbasani i Qemal Stafës etj . Mbi të vërshuan gurët .Rinia e Elbasanit e njihte më mirë komunistin Q.Stafa shokun e Tarasit , se sa demokratët e sapo ardhur nga PPSH .Vajza u largua e pa lënduar .Në të gjithë atë situatë të pa kontrolluar do thosha , viktimat e gurëve ishin policët e ngratë që eprorët e tyre , po i përdornin si kavje për të realizuar qëllimet e tyre të mbrapshta .Përpara kësaj gjëndje , ne u larguam në linja te ndryshme , fundja misionin e kishim mbaruar .
Protesta nuk ishte e organizuar , për rrjedhoje nuk kishte as udhëheqës , seicili ishte protagonist në ëndërrën e tij . Në atë demonstratë kishte vetëm një dirigjent, ai ishte : Ramiz Alia dhe sigurimi i shtetit , me Fatmir Bedullën në degën e brëndëshme , në komitetin e partise Fatmir Selitën dhe Mehmet Elezin nje “yll” në ngjitje si bir besnik i partisë që për vite të tëra kishte qënë shefi i rinisë komuniste të Shqipërisë , të cilës i kishte shplarë trurin , se “parajsa” mbi tokë gjëndej vetëm në atdheun e dashur, në Shqipërinë socialiste !. Skenari po realizohej më së miri , po digjeshin atutobuza, zjarrfikese , ishin thyer xhama dyqanesh ku ishin kryer dhe vjedhje . Komandanti i brigades së tankeve Baki Shehu , si pjesë e skenarit kishte nxjerrë tanket në bulevard për terrorr , e rinia heroike e asaj dite kishte thyer friken ,kishte hipur mbi to . Kaosi sundonte gjithkund . Autoritetet e sigurmit dhe policisë i kishin ndarë detyrat , sigurimi mbulonte kontigjentin e tij “armiqte” e klasës , policia kontigjentin e tyre vjedhësit dhe ata që kishin dëmtuar pronën socialiste .
Në tribunën e Turizmit kishin zënë vënd drejtuesit kryesorë të degës së brëndëshme ardhur dhe nga Tirana , të cilët me dylbi vëzhgonin veprimet e protestuesve por dhe të agjentëve të tyre civilë , të cilët orientonin turmat drejt objektivave të tyre . Egërsirat ishin bërë si minj , po binin brënda në zjarrin që kishin ndezur vet , po ju kthehej ne bumerang gjithë strategjia e tyre . Po qëndroja në këmbë në lulishte përballë turizmit , kur më afrohet nje djale i vogël duke më thirrur në emër Mit’hat , ta djegim komitetin e partis ?. Ku më njeh mua more djalë, kush te drejtoi tek unë ?djali bëri me gisht dhe pash surratin e operativit të sigurmit të kombinatit metalurgjik Mete Shytin nga Tragjasi i Vlores , dhe vartësin e tij Përparim Balla një fshatar rondokop nga fshatrat e librazhdit ., të dy kishin mbi 10 vjet që më ndiqnin , isha objekt i tyre . Në asnjë mënyrë i thash vagabondit të vogël , të digjet Komiteti i Partisë , do shkosh në burg e kërcënova .Ai u largua kokë ulur .Metja sa më pa që unë e pikasa, u largua dhe mori nje të gërthitur prej meje . Fati im thuajse ishte vendosur , ishte e qartë tashmë për mua . Isha në rreth të kuq !.
Rreth orës 16.30 pas dite u gjënda tek komiteti i partise , u bashkova me grupin , Çim Zaçen me shokë . Ishte djegur dhe libraria e udhëheqësit Enver Hoxha , zëmra mal për ne !. Po na afrohej nje turmë dhe mes tyre ishte nje burrë i shkurtër bjond . Ai mu dejtua në emër . Mit’hat ,bëju thirrje të largohen, kanë ushrtruar dhunë ndaj meje etj . Më erdhi keq për të , as e njihja , më thanë aty se quhej Agim Leka ,funksionar i K.të Partise . I acaruar se më thirri në emër ,që do të thoshte se më konsideronin “organizatorin” e asaj proteste , i thashe : Shko thuaj Ramiz Alisë të dorëzojë pushtetin , ka marrë fund diktatura juaj etj arsyetime të miat . Elbasani digjej tym e flakë . Rreth ores 20. 00, u bashkuam tek turizmi në kafe , erdhi dhe Hasan Mërkuri, por që ato ditë kishte filluar detyrën e avokatit e që do ishte avokati im më pas .Mu drejtua , Mithat fshiu se ishe i pari ne listë do te arrestojnë. Unë nuk fshihem Hasan se nuk kam bërë asgjë, nuk jam frikacak . Po u fsheha do thonë u trëmb burracaku , është fajtor . Neni 55 i agjtacion propagandës është hequr. Ndërkohë që po dilnim ja behën forcat e terrorrit të repartit 326 , që ktheheshin nga Shkodra .
Në mbrëmje u ktheva në shtëpi , ime shoqe kishte dëgjuar se kisha qënë në demonstratë , dukej e shqetësuar . Kishte të drejtë .Televizioni shtetëror dha lajmet se në Elbasan vandalët dogjën e thyen xhama dyqanësh etj . Këta janë “demokartët” që duan të vijnë në pushtet . Skenari i dirigjuar nga nga dhelpra Ramiz Alia ishte kryer me sukses. Së pari , mblodhën në rrjetë “peshqit” e fundit , “armiqtë” e klasës , se dyti ; shkatërrimet dhe djegjet , gurët ndaj forcave të rendit do ja faturonin “demokratëve” që do merrnin pushtetin nesër , këtë propagandë do e bënin nëpëmjet televizionit dhe e bënë në fakt .
Rreth orës 12 të natës u dëgjuan të trokitura të forta në derë . Ishin ata .Kishin ardhur të më merrnin , u vesha trashë , se e dija ç’më priste .Nuk bënë kontroll banese , nuk dyshova për këtë sjellje të tyren , ata më njihnin mirë kush isha .Filluan dhunën që në shkallët e pallatit , e të sharat gjithë ashtu , të qarat e vajzës sime të vogël më shoqëruan deri poshtë. Më hipën në një makinë ushtarake bashkë me ca arixhinj , disa sixhade hedhur në karroceri , i kishin vjedhur të “pasurit” e sitemit që ndriçonte botën . U hap dera kryesore e degës se brëndëshme , ishte hera e parë që shkelja në jetën time në atë organ famëkeq .Sa zbrita dëgjova britmat e rinisë të cilat çannin kupën e qiellit të asaj nate , duke zgjuar nga gjumi letargjik 46 vjeçar atë qytet të lashtë .Demonstruesit po dhunoheshin shtazërisht nga forcat e repartit 326, një strukturë kjo , e ngritur enkas nga Ramiz Alia . Ata ishin zgjedhur me kokrra misri me biografi 24 karadëshe komuniste , misioni i tyre ishte : të shtypte pa mëshirë rezistencat popullore që do lindnin , “ujku” plak e kishte ndjer uraganin që po afrohej .
Sa vura këmbën në tokë “bishat” e etura për gjak , mu turrën me ca pistoleta elektrizuese dhe shkopinjt e gomës vërshuan mbi trupin tim .Kuptohet , burri nuk rënkon , nuk duhej të tregohesha i dobët para armiqve te mij gjenetikë .Dikush urdhëroi : mjaft . Pushuan , u ngopën . Ngrita kokën dhe pashë tek kembët e mija sadistin , xhelatin Mete Shyti , fytyra e tij e zezë rrezatonte kënaqësi , bashkë me Përparim Ballën . Gjithcka kishte ndodhur nën dirigjimin e të dyve por kryesisht të Mete Shyti Tragjasit . Metja ishte ngopur , këtë kënaqësi ja kishte çfaqur dhe Lek Sokolit , e ngopa shpirtin me Mithat Havarin . Dhuna e tyre ishte çnjerëzore , por burri nuk tregon dhunën që është ushtruar mbi të kur bën nje turp , ndërsa dhuna ndaj meje kishte tjetër karakter , ndaj po e tregoj me shumë dinjitet .
Më rrëmbyen për krahësh disa “SS” gestapoje dhe më ngjitën në shkallet e drejtoris , të asaj drejtorie kur dy vjet më pas do isha titullar i saj . Aty u shkëmbeva me shefin e gestapos së asaj nate të kobëshme Fatmir Bedulla . Hë Mithat i turizmit erdhe ?. Më more ti i thashë , por do i paguash të gjitha Fatmir Bedulla. Ai turfulloi dhe u largua . Ky monstër nuk e kishte hallin se unë e pija kafen në turizëm, se me xhepin tim e pija , por kisha guxuar te futesha ne strokullën e tyre , në pronën e tyre , aty ku ai rrinte me një “lolo” të urryer për ne , që sot është instaluar tek Partia Demokratike dhe vazhdon të bëjë biografinë time dhe demokratëve të tjerë , sigurisht duke marrë direktiva nga “eprori” i tij i vjetër .
Pas pak u gjënda ne zyrën e hetuesisë . Hetuesi quhej Ilia Bano . Ai më mori në pyetje me duar të lidhura tek karrikja e çimentuar . Ndërsa po më pyeste , futet Nazmi Qerreti brënda , ish zv. kryetar i degës së brëndëshme Elbasan dhe mbulonte sigurimin e shtetit . Nazmiu ju drejtyua hetuesit : Ilia , ky është Mit’hat Havari ,ky nuk është nga ata që djeg e thyen , ky është “armiku” ynë i vjetër dhe kërkon të na marrë pushtetin , por do i rruajë bythën. I kërkova hetuesit ta largonte Qerretin dhe ai e largoi . Ilia vazhdoi rreth dy orë hetim , ishte gjak ftohtë si gjarpëri, nuk më bëri presion fizik dhe as psiqik , por urdhërin e Ramiz Alise e zbatoi me konseguencë , më dha plot 25 vjet burg .Shpëtova nga pushkatimi i thashë vehtes , pasi një oficer shtat shkurtër me mustaqe aty poshtë tek lëmi i gjakut më tha ;”Ah mor qyqi ti, do hash 4 kuintal dhe sipër” .E kini matur dhe sasin e dheut ja ktheva ?!. E kërkova atë fytyrë pas rënies së diktaturës, por nuk e gjeta , ndoshta kishte hequr mustaqet. Po kështu e kanë lloji i tyre , heqin e vënë mustaqet , ndryshojnë emra , dhe mbiemra , të gjitha i bëjnë .
Mbas hetimit disa orësh më transferuan në një qeli te errët .Vinte erë e rëndë , degjoheshin rënkimet e demonstruesve nga të rrahurrat .
“Ashtu mbështetur në murin e ftohtë të qelisë, duke përballuar dhimbjet e forta të trupit shkaktuar nga dhuna kafshërore e veglave të verbëra te rregjimit diktatorial , kalova nëpër mënd si në film ngjarjet e jashtë zakonëshme të asaj dite hyjnore . Kujtova të qarat e vajzes së vogël , dhe sytë e trishtuar të gruas sime . Kujtova ata mijra të rinj Elbasanas që thyen frikën , thyen mitin e paprekshmërisë të diktaturës së hekurt komuniste . I ngazëllyer në shpirt , në mos i lumtur , ju thashë atyre :. Ju pash të mundur më në fund monstra , ditët tuaja janë të numuruara . Sakaq më kishte kapluar gjumi , po lindte një agim i ri , agim i shpresës së madhe “.
Brënda javës u zhvillua gjyqi me dyer te mbyllura , ishte një gjyq i montuar , një gjyq farsë . Trupi gjykues ishte ushtarak . “Ustallarët” ishin kujdesur që të merrja dënim kapital . Në sallë kishte vetëm policë , jo familja . Më kishin frikën “trimat” e “xha Jahos” , se do ti diskretitoja publikisht . Prokurori ushtarak Vasil Dode kërkoi 25 vjet burg , ndërsa gjykatësi ushtarak nga Shkodra Artan Gjylbegu dha pretencën 16 vjet burg .Ju drejtova pinjollit Shkodran : unë nuk do bëj 16 dite dhe jo 16 vjet . S’kisha gabuar në llogjiken time , isha i qartë politikisht , e dija që lirinë e kisha tek këmbët .
.Apelova në gjykatën e lartë , kësaj gjykate , ju bë presion nga faktorë ndërkombetarë si Lordi Britanik Nicholas Bethëll mik i Shqipërisë , autor i librit Big Bitrade ( Tradhetia e madhe ) dhe nga Partia demokratike , keshtu u prish vendimi i shkallës së parë , ç’ka i ngarkon me përgjegjësi ligjore të gjith shkakëtarët e kësaj maskarade anti njerëzore , e cila rëndoi mbi personin tim!. Në dt. 10 prill 1991 fitova lirine , me pafajsi të plotë , duke më shkarkuar akuzën e rëndë të “diversionit “, një “armë” kjo në duart e kundërshtarëve të mi “demokratë”, të cilët nuk kanë munguar në vitet e pas diktaturës .
Por ai 4 muaj burg ja vlejti për lirinë , për demokracinë e ëndërruar që në krye të herës , se veç ashtu mund ta “shijoja” , e jo të ma dhuronin . Femijet e mi janë krenarë , ata nuk i detyrohen kujt . Gjënë me të shënjtë Lirine , ju a solli babai i tyre !.
