Nga Artan Mullaj*
Për një shkrimtar, pleqëria është si një tempull meditimi. Tempull e bën adhurimi i ngritur i njerëzve, meditim e bën trokitja e vjeshtës krijuese. Një ditë, pas rrugës së gjatë, në paqe me rrudhat dhe thinjat, shkrimtari do ta shëmbëllejë përfundimin e veprës së tij si një piramidë të bardhë në kufirin mes dy botëve.
Ç’ndodh me të? Çfarë ndien? Ndoshta trishtim dhe rehati shpirtërore njëherësh!
Në jetën e çdo krijuesi herët a vonë vjen momenti fatal i vendimit për të mos shkruar më. Nuk është e lehtë të pranosh shuarjen e pasionit që të ka mbajtur gjithë jetën në një fluturim mbi kokat e njerëzve. Këtë na e dëshmon historia. Njihen jo pak raste mendjesh të shquara që kanë zgjedhur ta barazojnë jetën me veprën e tyre. Xhek London, Tomas Man, Stefan Cvajg, Ernest Heminguej. Kanë qenë mendimtarë të mëdhenj dhe shpirtra të sunduar jo nga dëshpërimi për mbarimin e jetës, por nga rebelimi ndaj pamundësisë për të krijuar më tej. Për Stefan Cvajgun, puna intelektuale nuk ishte thjesht gëzimi më i pastër në një botë që s’është e gëzueshme, por arsyeja e ekzistencës. Lufta e Spanjës kish qenë e rrezikshme për Heminguein, por jo më e vështirë se beteja me veten për të pranuar një realitet pa krijim. Autorë të tjerë, shkrimtarë e poetë të të gjitha epokave, kanë kalëruar në kufijtë këtej dhe andej kësaj bote për të kuptuar më shumë. Për të duruar përfundimin, por edhe për të njohur botën e përtejme. Hygoi, Tolstoi, Anatol Frans.
Vështirë të gjesh në listën e klasikëve të mëdhenj të artit botëror një krijues që nuk ka tentuar, qoftë edhe pa sukses, arratinë, duke synuar braktisjen e materies për Frymën… Arsyet janë të kuptueshme. Kush më shumë se shkrimtarët do kishin misionin dhe vizionin për ta sfiduar vdekjen, për ta pranuar, për ta kuptuar, apo për të bërë edhe paqe me të. Betejë e pabarabartë, zhvilluar në kufirin e asgjësë. Por ka qenë një makth i pafund pamundësia për t’i kuptuar ligjet e përtejme edhe për gjenitë. E kanë përshkruar, sfiduar, duke iu “dhënë” edhe vetë, përcjellë me dhimbjen se kjo dhënie do t’ju shuante materien…
Kështu pra, ka një moment kur krijuesi merr vendimin të heqë dorë nga krijimi. A është e dhimbshme kjo gjë? Këtë nuk e dimë. Por dimë se është i vetmi rast kur vlera e punës barazohet me vlerën e jetës. Është një ekuilibër që krijohet natyrshëm gjatë një përkushtimi të skajshëm ndaj pasionit. Që shumë autorë kërkonin brenda vetes fuqi mbinjerëzore, mbi pasionin e tyre, për ta duruar dimrin e pleqërisë pa krijuar, kjo do të thoshte se ata kishin zgjedhur të bënin paqe me Zotin. Duke pritur vendimin e Tij, ata zgjidhnin të duronin ditët e taksura biologjike, duke u mbyllur në tempullin pleqëror të meditimit, siç mbyllen murgjit jetëgjatë në qelitë e “Malit të Shenjtë”.
Kështu e përfytyroj sot unë Dritëronë. Një murg në manastirin e pleqërisë, që mediton jo amshimin, por poezitë që nuk mundi të shkruajë. Është pikërisht kjo gjë ajo që e shenjtëron dhe e ngre njëherësh mbi kokat tona. E kam para syve gjeniun e poezisë sonë: të mplakur, të tërhequr në thellësinë e moshës së tij, mbështetur në kanapenë prej meshini të dhomës së pritjes, duke ndjekur në një ekran televizioni lajmet e këqija të kësaj bote që ai u përpoq ta ndryshojë e ta përmirësojë me poezitë e tij. Nëse nuk e ndryshoi, e ka zbukuruar patjetër. Ia ka dalë. Vështirë të ketë kundërshtime se peizazhi i kulturës shqiptare do të ishte mjaft më i zbehtë nga ç’është pa librat e tij. Pranimi i kësaj të vërtete i ngjan himnit kombëtar: vepra e tij është futur me dhunë në rutinën shkatërruese të jetës së vrazhdë të shqiptarëve këtej tranzicionit dhe andej. Në art, kjo gjë do të thotë frymëzim. Poezitë e tij regëtijnë mes nesh. Gjithmonë do të jenë. Do të jenë, sepse ato sfiduan ideologjitë, paragjykimet, sistemet. Nëse supozojmë se arti është dashuria platonike e një brezi për veten, poezia është magjia e saj, plazma. Në çdo dashuri, emocioni që buron nga prekja e duarve dhe nga puthjet e virgjëra të vajzave, që japin shpirt me buzët e tyre, përbën frymën. Poezia për jetën është si prekja për dashurinë. Është frymë! Dritëroi është një patriark në poezinë shqiptare. Ka krijuar një perandori të tërë. Vargjet e tij nuk kanë krijuar thjesht një vepër, por kanë ngritur një institucion: institucionin e poezisë. Nëse duam të flasim për simbole, i madhi ynë Dritëro e ka një të tillë. Ai ka krijuar me bimë, me baltë, me cicërima dhe pëshpërima njerëzish, të hutuar nga rrjedha e pashlyeshme e kohës, simbolin e madhështisë dhe të thjeshtësisë njëherësh. E ka fituar prej kohësh këtë sfidë. Është ajo që e ngre në qiell, po aq sa edhe poezitë që rrëzëllejnë ylberin e një talenti, për të cilin është kujdesur vetë Perëndia. Njeriu që e mbyti fytit babëzinë për të tërhequr vëmendje, sot është vëmendja vetë. Sot universi djeg energji që njerëzit të shohin, të shijojnë dhe të përulen para jashtëzakonshmërisë që përfaqëson vepra e tij në përmasat e një kryevepre. I madhi Dritëro sot ka vlerësimin e shenjtë e të heshtur të shqiptarëve, që gjejnë në vargjet e shkruara të poetit vlerësimin për ta, për punën, për tokën, për historinë e tyre. Është njëri prej tyre, frymë balte, shpirt e zjarr, njëlloj si ata. Ata i dhanë kuptimin, Dritëroi u ktheu sharmin. Ata i dhuruan filozofinë me pafajësinë e tyre, poeti u ndezi dëshirën të ndihen më mirë, të kuptojnë më bukur. Ata i dhanë padashur frymëzim dhe ndjenjë, harbuar në hallet e tyre, gjeniu i poezisë i shndërroi, përmes vargjeve, në përsosuri dhe autoritet. Ata i dhanë tribunën, lavdinë. Ai u trashëgoi fisnikërinë e krenarisë për poetin e kombit; ata i dhanë politikë, të cilën ai ua shndërroi në arsye. Ndonjëherë edhe e shanë, e përbuzën, por i madhi Dritëro u buzëqeshi heshtur në vargjet me gjethe të verdha, të rëna në trotuaret e lagura të vjeshtës…
I madhi Dritëro tani rri fshehur dhe qetë në pleqërinë e tij. Si ndihet? Nuk e dimë. Thjesht, kur shfaqet ndonjëherë në media, unë e ndiej si gjithë të tjerët se si ai përpiqet ta shtrydhë pleqërinë për të pikuar ca këshilla të vyera për thjeshtësinë, mirësinë dhe madhështinë e njeriut…
*shkrimtar
