Bisedoi për gazetën “Shëndet+”: Denisa Canameti
Implanti koklear mund t’u rikthejë dëgjimin qindra fëmijëve. Para 3 vitesh shteti shqiptar premtoi se do të investonte në këtë projekt, por fatkeqësisht deri më sot, asnjë fëmijë nuk ka mundur që të përfitojë nga ky premtim.
Doktori otorinolaringolog-otoneurokirurg Dritan Vasili është pjesë e ekipit të mjekëve që kanë realizuar suksesshëm disa implante kokleare në fëmijë. Në një intervistë për gazetën “Shëndet+”, doktor Vasili shpjegon se ku ka ngecur zhvillimi i këtij projekti dhe se peng i kujt vazhdojnë të jenë sot pacientët që kanë nevojë për këtë ndërhyrje.
Doktor, çfarë është implanti koklear dhe kush përfiton?
Implanti koklear është një pajisje elektronike e cila implantohet tek njeriu në mënyrë kirurgjikale dhe që mundëson dëgjimin tek një person i cili është plotësisht i shurdhër ose që ka një humbje të thellë të dëgjimit. Personat që i nënshtrohen implantit mund të jenë fëmijë që kanë lindur me humbje të thellë të dëgjimit ose që e kanë humbur atë gjatë jetës për arsye të ndryshme, si për shembull infeksionet, medikamentet etj. Nga implantimi gjithashtu përfitojnë edhe të rriturit që e kanë humbur dëgjimin gjatë jetës për arsye të ndryshme.
Cila është mosha ideale e realizimit të implantit te fëmijët?
Është një moshë teorike. Përgjithësisht pranohet rreth moshës 2 vjeç. Duhet të kuptojmë se qëllimi i implantimit koklear është që të zhvillojë të folurën. Nëse një fëmijë nuk dëgjon, nuk ka si ta zhvillojë të folurën, sepse ne dëgjojmë dhe pastaj interpretojmë rrokjet dhe fjalët që dëgjojmë. Një fëmijë pas moshës 6-7 vjeç mund të dëgjojë si gjithë të tjerët, por nuk do të zhvillojë dot të folurën pasi humbet i ashtuquajturi“plasticitet i Sistemin Nervor Qendror Auditiv”. Kjo është arsye se përse ekziston “kufiri” moshor.
Nga ana tjetër, i rrituri e ka zhvilluar të folurën. Edhe nëse i humbet dëgjimi, ai ka nevojë për një aparat dëgjimi ose edhe implant koklear për të pasur jetë normale. Nuk ndodh kështu me fëmijën.
Shumë pak është folur dhe dëgjuar për implantin koklear…
Nuk e di pse është folur pak për implantin koklear, sepse implanti koklear ka të paktën që në 7 dhjetor 2009 në Shqipëri. Në botë përpjekjet për mundësimin e dëgjimit me anë të një pajisjeje të tillë kanë nisur që në vitet 1950, por vetëm në gjysmën e dytë të viteve ’70 filloi të aplikohej tek individët me humbje të dëgjimit, të lindur apo të fituar gjatë jetës për t’u futur gjerësisht në praktikën klinike në fund të viteve ’80 dhe fillimin e viteve ’90.
Në Shqipëri, kur dhe ku është bërë për herë të parë implanti koklear?
Përpjekjet e para për kryerjen e implantit koklear kanë nisur që në vitet ’90. Për arsye ekonomike, u shty. Më pas u bë aktuale rreth vitit 2007. Në vitin 2007, ishte një mik shqiptar i Malit të Zi i cili na mundësoi kontaktet e para me firmën MedEl. Që nga ai moment u ngrit një ekip, sepse në ekipin e implantit koklear nuk është vetëm kirurgu, por janë edhe specialistë të tjerë si audiologu, audioprotezisti, logopedi (specialisti që merret me terapinë e të folurit), mjeku pediatër etj.
Sigurisht, grupi mund të jetë më i gjerë duke pasur parasysh se disa fëmijët që kanë shurdhësi mund të kenë handikape të tjera. Është një grup i madh pune. Elementët kyç janë mjekët audiologë, kirurgët dhe logopedët. Sigurisht është i domosdoshëm edhe një inxhinier, duke qenë se bëhet fjalë për një pajisje elektronike. Implanti ka nevojë për shërbime të vazhdueshme, mirëmbajtje etj etj.
Fillimisht ky ekip u ngrit në Qendrën Universitare Spitalore “Nënë Tereza”, nën kryesimin e Profesor Pjerin Radovanit. Pati disa kontakte të firmës MEDEL me drejtues të shëndetësisë shqiptare, por që asnjëherë nuk u konkludua.
Në këto kushte, unë, si kirurgu që do të merresha me implantin koklear, propozova implementimin në një spital privat. Sepse spitali privat kishte disa komoditete infrastrukturore dhe, mbi të gjitha, në to ishte dhe është mungesa e burokracisë. Duhet pasur parasysh se që të realizohet implanti koklear në shtet, duhet të kalohen shumë hallka burokratike.
E para: Duhet të ngrihet një ekip i implantit koklear. Aktualisht nuk ka një ekip. Thjesht janë veprime individuale.
E kujt është përgjegjësia për ngritjen e këtyre ekipeve? Si funksionon ky ekip?
Kjo është përgjegjësia e drejtuesve. Në të gjithë botën ngrihet një ekip ose një komision shtetëror, i cili merret me menaxhimin e këtyre rasteve. Duhet të kemi parasysh që flitet për një proces i cili fillon me gjetjen, identifikimin e fëmijëve që nuk dëgjojnë. Kryhet në maternitet, është ai që quhet “screening neonatal universal”, i cili bëhet në të gjithë vendet e botës, ndërsa në Shqipëri nuk realizohet. Fatkeqësisht realizohet vetëm në spitalet private. Është realizuar për njëfarë kohe në dy maternitetet e Tiranës në sajë të disa projekteve që kanë nisur nga mjekë të QSUT-së, por që kanë mbaruar, janë mbyllur si projekte.
Sot aktualisht nuk ka një mënyrë për të identifikuar fëmijët që lindin me ulje dëgjimi apo me shurdhësi.
Idealja është që fëmijët që nuk dëgjojnë të identifikohen sa më herët, në mënyrë që të trajtohen sa më herët për handikapin që kanë. Nëse kanë ulje të shkallëve më të lehta të dëgjimit, të vendosen aparate dëgjimi. Duke i identifikuar sa më herët, krijohet mundësia për t’u implantuar sa më herët. Nëse një fëmijë implantohet rreth moshës 2 vjeç, dëgjimin dhe të folurin i zhvillon si një fëmijë normal. Përndryshe, fëmijët kuptohen nga prindërit që nuk dëgjojnë apo nga vizita rastësore.
Doktor, përmendët në fillim se u shty implementimi i këtij projekti në spitalin universitar për arsye ekonomike. Sa është kostoja për shtetin dhe sa është kostoja për individin?
Kostoja e një pajisjeje rrotullohet rreth 19-20 mijë euro. Këtu duhet të ndërhyrjë shteti si për blerjen, por edhe për uljen e kostos, sepse nëse shteti blen një numër të madh implantesh kokleare, detyrimisht që bie kostoja e tyre. Por sot, prindërit që zgjedhin ta implantojnë fëmijën, e marrin me një kosto të tillë. Plus, dogana, taksat që paguhen, plus shpenzimet spitalore, shkon rreth 27 mijë euro. Në dy spitalet private ku janë bërë, kostoja pak a shumë në këto shifra vërtitet.
Nuk bëhet fjalë për një shifër që shteti nuk e përballon… Nëse nuk është çështje parash, peng i kujt janë pacientët?
E keqja është se nuk gjejmë dot një person apo një grup personash që t’u vëmë gishtin. Mendoj që e para nis nga profesionistët. Domethënë, unë kam prirjen ta gjej fajin të vetja. Sepse ne kemi dështuar të ndërtojmë një grup pune që të merret me trajtimin e fëmijëve siç duhet me protezim akustik, implantimin koklear dhe më pas ndjekjen pas protezimit apo implantimit. Ky është dështimi i profesionistëve.
Dështimi tjetër është i shtetit, sepse nuk mund të bësh implant koklear pa pasur një suport financiar. E treta, mendoj se mund të jetë edhe peng i interesave.
Kush janë grupet e interesit që synojnë ta marrin si projekt apo ta bëjnë të tyren?
Të parët janë spitalet private. Spitalet private janë të interesuar që ta kenë si pjesë të paketave që ofrojnë, qoftë për arsye fitimi, qoftë për arsye marketingu. Implanti koklear në vetvete është një procedurë e nivelit së lartë të cilin çdo spital do të donte ta kishte në listën e shërbimeve që ofron dhe shet.
A ka një propozim të bërë në zyrën e ndonjë prej ministrave nga ju apo të tjerë profesionistë?
Praktikisht janë kontaktuar të gjithë ministrat që nga viti 2007. Përgjithësisht është thënë që nuk ka asnjë pengesë për të realizuar implantin në Shqipëri. Por që nga viti 2010 projekti ka ngecur. Janë bërë me paratë e qeverisë shqiptare vetëm 7 implante. Ka qenë një fond i akorduar nga qeveria e mëparshme, por që ngeci aty. Arsyeja pse unë propozova të bëhej në privat, ishte thjesht për t’i treguar qeverisë se ne, profesionistët shqiptarë, kemi mundësi ta realizojmë. Dhe kjo të ishte nxitje për qeverinë që ta çonte përpara.
Në diskutimet që janë bërë me profesor Pjerinin, duhet bërë në privat apo në publik, ramë dakord që ne ta realizojmë në privat, ta bëjmë fakt të kryer, sepse privati i kishte lehtësitë që përmenda më parë. Qëllimi ishte që si të ecte puna, të implementohej në Qendrën Spitalore Universitare “Nënë Tereza”. Sepse është një projekt që realisht i takon një qendre universitare. Nuk është çështje që mund të zgjidhet individualisht nga mjekë të caktuar në spitalet private.
Pse ka ngecur projekti që prej 2007-s? Ndodh që kur ndërrohen shefat e një shërbimi të ndryshojnë edhe përparësitë?
Problemi është se nuk ka një përshkrim pune të mirëpërcaktuar të mjekëve në bazë të të cilëve të ndërtohet ekipet dhe më pas ato të institucionalizohen. Dhe herën e parë kur u bë ekipi i implantit koklear, nuk kishte një institucionalizim në mënyrë që gjithsecilit t’i përcaktoheshin detyrat. Ishte thjesht një marrëveshje në tavolinë. Në momentin që do të institucionalizohen, shefat dhe drejtuesit e kanë të vështirë të dalin dot kundër një logjike institucionale. Sepse implanti koklear është një pjesë shumë e rëndësishme e otorinolaringologjisë, të cilën e ka çdo shërbim universitar.
Gazeta “Shëndet+” e ka ndjekur çështjen e implantit koklear me përparësi (lexo këtu). Një nga pretendimet e mjekëve në QSUT për mosrealizimin e tij, është mungesa e ekipit që do ta realizojë implantin, si dhe mungesa e profesionistëve që do t’i ndjekin rastet më vonë…
Kjo prapë duhet zgjidhur institucionalisht. Ndjekja më pas bëhet nga logopedët ose terapistët e të folurit. Në të gjithë botën, në përgjithësi këta punojnë në privat. Por për të ndjekur nga afër këta fëmijë, një spital publik mund të punësojë një logoped, një terapeut të të folurit. Mund të punojë një audiolog. Audiologu prapë është profesion më vete. Duke qenë se sot në Shqipëri nuk ka shkollë të mirëfilltë audiologjie, audiologjinë e bën një mjek otorinolaringolog, i cili ka bërë një specializim në audiologji. E njëjta gjë edhe për audioprotezistët. Ne kemi specialistë për të bërë një punë cilësore. Gjithsesi, duhet të ketë një fillim.
Sa është numri i fëmijëve që kanë nevojë për implant?
Nuk kemi numër të fëmijëve, sepse në momentin që nuk bën një “screening universal”, s’ke si ta dish. Kjo duhet të kryhet në çdo maternitet të Shqipërisë. Është një punë që kërkon një organizim qendror.
A ka zgjidhje tjetër veç implantit për personat që kanë humbje të thellë të dëgjimit?
Zgjidhja varet nga shkalla e uljes së dëgjimit. Në rast se ulja e dëgjimit është në një shkallë të lehtë ose mesatare, zgjidhja për të përmirësuar dëgjimin ose për ta kthyer dëgjimin sa më afër normës, është aparati i dëgjimit, si për fëmijë, ashtu dhe për të rritur.
Këto aparate dëgjimi kanë një limit amplifikimi zëri. Nëse kalon limiti i amplifikimit të zërit, atëherë tregon që aparati nuk është më efektiv dhe zgjidhja e radhës do të jetë implanti koklear.
Doktor, në QSUT ekziston një listë pritjeje… Prindërit që kanë një fëmijë që vuan nga shurdhësia, çfarë dinë dhe çfarë duhet të dinë?
Një nga gënjeshtrat që i thuhet prindit, është që po të operohet, nuk do të përfitojë. Gënjeshtra e dytë është pritja. Nuk shpjegohet qartë se ky fëmijë nuk ka kohë të pakufizuar. Koha optimale është rreth 2 vjeç. Sepse pas moshës 4 vjeç bien mundësitë që ky fëmijë të zhvillojë të folurin normal. Dhe zhvillimi i të folurit normal nënkupton që fëmija të shkojë në shkollë normale, dhe jo në shkollën e fëmijëve që nuk dëgjojnë. Duke pasur parasysh që është pajisje elektronike, duhet të dihet që ka edhe raste dështimi. Por ka edhe ndërlikime. Mund të jenë p.sh. infeksione që ndodhin pas operacionit. Ndërlikimet ndodhin në më pak se 10% të rasteve. Kryesorja është që të kuptohet se për fëmijën ka vetëm një zgjidhje: implanti koklear.
Nëse do të kishte filluar implanti koklear, sa fëmijë do të kishin përfituar?
Për 7 vjet ne duhet të kishim arritur minimalisht një shifër mbi 100 pacient të implantuar. Po sigurisht nëse do t’i referohemi shifrave duhet të ketë rreth 30 pacientë në vit.
Cili është komunikimi i mjekëve që bëjnë identifikimin e rasteve me prindërit e pacientëve?
Për fat të keq, ka shumë mjekë që nuk ia kanë vetë idenë. Prindi shkon dhe e konsumon këtë problem me një mjek profesionist, i cili zakonisht është otorinolaringolog i përgjithshëm. Por otorinolaringologu (ORL) i përgjithshëm, për shkak të formimit, nuk është e thënë që të jetë në dijeni deri në hollësira të gjithçkaje që kryhet në ORL.
Unë vetë jam otoneurokirurg. Është një specialitet i fokusuar në problemet kirurgjikale të veshit, por dhe tumoret, ku porta e hyrjes për të hequr këtë tumor është kocka e veshit.
Pra, këta prindër marrin mendim te personat e gabuar. Ne jetojmë në Shqipëri, ku një mjek ORL flet edhe për arkitekturën.
Në përgjithësi nuk ndodh orientimi i pacientëve tek personat që merren me këtë punë. Dhe personat që merren me këtë punë janë ose otokirurg, ose një audiolog, ose një audioprotezist, ose një logoped. Pasi këta janë personat që merren me këta fëmijë. Opinioni i gjithë të tjerëve, për shkak të nivelit të ekspertizës, nuk ka vlerë. Nuk mund të flitet me aq lehtësi për një handikap të tillë i cili zgjidhet me një procedure që kushton 27 mijë euro…
Doktor, për të përmbledhur gjithçka thamë: Personat që lindin me probleme dëgjimi, shteti i lë shurdh?
Shteti i lë shurdh ose ata e gjejnë zgjidhjen vetë.
(*Titulli është redaksional)/shendeti.com.al
