Është koha që Bashkimi Europian të lëvizë përtej “stabilokracisë” dhe të përballet me liderët politikë nacionalisto – etnikë dhe kleptokratë
Ballkani nuk është aq emocionues sa dikur. Dhuna në shkallë të gjerë që e bëri rajonin një shqetësim kryesor të politikës evropiane në vitet 1990, nuk është më një tipar i politikës ballkanike.
Ky është progres, natyrisht. Por mungesa e dhunës nuk do të thotë mungesë e problemeve. Dobësia e vazhdueshme ekonomike, rritja e frustrimit publik me udhëheqësit dhe tensionet etnike të përtërira kanë krijuar një përzierje të paqëndrueshme nën sipërfaqen e qetë. Ndërsa vëmendja e Evropës ndaj këtyre çështjeve u lëkund, aktorët e jashtëm – më së shumti Rusia, por edhe Turqia dhe Kina, filluan të viheshin në dukje. Nëse Bashkimi Evropian dëshiron të ruajë stabilitetin dhe ndikimin në oborrin e vet të trazuar, do të duhet të ri-angazhohet me Ballkanin.
Anëtarësimi në BE duhet të mbetet një pjesë e rëndësishme e angazhimit evropian. Por duke pasur parasysh problemet akute në rajon dhe ritmin e ngadaltë të zgjerimit, BE duhet të marrë hapa të menjëhershëm dhe konkretë që mund të sjellin një ndryshim për publikun lokal dhe të ndryshojnë dinamikat negative në rajon. Kjo duhet të përfshijë rritjen e investimeve të saj në ekonomitë e Ballkanit, përmirësimin e ndihmës teknike të qeverive të Ballkanit dhe, më e rëndësishmja, mbajtjen e liderëve të Ballkanit në standarde më të larta politike.
Sëmundja Ballkanike
Paqja ka sjellë një rritje të moderuar ekonomike dhe uljen e varfërisë në Ballkanin Perëndimor. Por korrupsioni dhe papunësia, sidomos papunësia e të rinjve, që varion nga 39 për qind në Malin e Zi në 54 për qind në Bosnje dhe Herzegovinë, mbetet një plagë e vazhdueshme. Jo rastësisht, pakënaqësia me politikën dhe politikat është gjithashtu në rritje. 71 përqind e qytetarëve në rajon nuk kanë besim në efektivitetin dhe paanshmërinë e gjyqësorit. E gjithë kjo do të thotë që njerëzit kanë shpresa shumë të ulëta për të ardhmen e tyre. Dyzet e tre përqind e shtetasve të Ballkanit Perëndimor mendojnë të emigrojnë diku tjetër.
Përtej sfidave të ngjashme ekonomike, të gjashtë shtetet e Ballkanit Perëndimor ndajnë tensionet etnike të ndezura, megjithëse secila ka specifikat e veta.
Shqipëria ka ndarje të thella politike, në të cilat politikat dhe marrëdhëniet e klaneve ndërthuren në një rrjetë hakmarrjeje dhe korrupsioni. Trafikimi i drogës dhe pastrimi i parave lulëzojnë në këtë mjedis. Në vend që t’i përgjigjet këtyre dështimeve të qeverisjes, Edi Rama, kryeministri shqiptar, kohët e fundit e ka bërë më keq duke rritur spektrin e Shqipërisë së Madhe, duke ushqyer frikën e separatizmit shqiptar në Maqedoninë fqinje.
Bosnja dhe Hercegovina ende vuan nga stanjacioni dhe grindja 22 vjet pas përfundimit të luftës së saj civile. Ndarjet në Bosnje dhe Herzegovinë midis tre grupeve etnike, nëse ka ndonjë gjë, janë rritur në dhjetë vitet e fundit. Pak prej institucioneve shtetërore funksionojnë siç duhet (në mënyrë multietnike).
Për shembull, Banka Qendrore ka tre liderë dhe ushtria ka gjasa të shkatërrohet përgjatë vijave etnike në rast krize. Bast i BE-së që ndërtimi i institucioneve mund të krijojë një shtet multietnik, është nxitur nga politika etnike. Besnikëria etnike ka dalë të jetë më e fortë se çdo institucion i ndërtuar jashtë vendit.
Kosova po përpiqet të krijojë një qeverisje të mirë, ndërkohë që përballet me tensionet e ripërtërishme me Serbinë. Kryeministri i Kosovës dhe heroi i luftës, Ramush Haradinaj, u përball dy herë në gjykatën e krimeve të luftës të Hagës. Prishtina ka arritur gjithashtu të ndezë tensionet me Malin e Zi për shkak të përcaktimit të vijës kufitare.
Në Maqedoni, një krizë e brendshme politike ka shkaktuar tensionet ndëretnike dhe madje edhe dhunë. Përleshjet nuk pritet të përsëriten, por kriza më e madhe vazhdon. Udhëheqësit, si ish-kryeministri Nikola Gruevski, vazhdojnë të luajnë “kartën etnike” për përfitime politike, gjë që rrezikon ndezjen e dhunës.
Mali i Zi arriti të bashkohet me NATO dhe të shpëtojë nga një përpjekje e dukshme e një grushti shteti të ndihmuar nga Rusia. Por është ende në fillim të procesit të reformave të BE dhe ka nevojë për të stabilizuar financat e tij publike.
Së fundi, zyrtarët nga Serbia janë po aq të prirur për të provokuar tensionet rajonale. Ministri i Jashtëm serb Ivica Daçiç kohët e fundit vuri në dukje se Serbia kurrë nuk duhet ta kishte njohur Maqedoninë nën emrin e saj aktual. Deklarata të tjera serbe u bënë jehonë akuzave në politikën e brendshme maqedonase që e përshkruajnë udhëheqësin Zoran Zaev dhe koalicionin e tij të ri si një hap drejt shkatërrimit të Maqedonisë dhe krijimit të një Shqipërie të Madhe.
Tërheqja në “stabilokraci”
Gjendja e sëmurë e Ballkanit ka pasur një efekt goditës kur bëhet fjalë për legjitimitetin e BE –së.
Vetëm 39 përqind e publikut në rajon vazhdon ta shohë anëtarësimin në BE si një gjë të mirë për ekonomitë e tyre. Më keq, udhëheqësit e Ballkanit tani shohin të gjithë procesin e pranimit në mënyrë ciklike. Ndërsa politikan vendas e përshkroi atë kështu: “Ne gënjejmë [BE-në] se jemi seriozë në lidhje me reformimin dhe ata na gënjejnë se janë seriozë në lidhje me pranimin”.
Dikush mund të kuptojë cinizmin e tyre. Publiku evropian duket se kundërshton shtimin e anëtarëve të rinj në BE dhe është i gatshëm t’ua tregojë këtë qeverive të tyre. Duhet vetëm një grup politik i papërshkrueshëm dhe një qeveri e dyshimtë për të siluruar gjithçka.
Në mungesë të një procesi efektiv të pranimit, kërkimi për stabilitet në periferi të Europës ka motivuar udhëheqësit e BE-së që të bëjnë një sy qorr ndaj kërcënimit të opozitës dhe rritjes së autoritarizmit. Siç kemi shkruar në një përmbledhje të politikës së ECFR të vitit 2016, “këta ‘të paprekshëm’ sfidojë drejtësinë duke përdorur një retorikë të fuqishme të populizmit dhe nacionalizmit dhe duke nxitur polarizimin e këtyre shoqërive”.
Raportet e vendeve të Freedom House për Vendet në Transit dhe renditjet e demokracisë për vitin 2016 tregojnë se pothuajse të gjitha vendet në rajon përjetuan një rënie në rezultatet e demokracisë së tyre. Rënia më e madhe ishte në Maqedoni, e cila mbeti e mbytur në një krizë politike dhe demokratike për shumicën e vitit 2016. E nxehtë ishte situata në Serbi, kryesisht për shkak të parregullsive në zhvillimin e zgjedhjeve parlamentare të vitit 2016 dhe një rënie të përgjithshme në qeverisjen demokratike.
Një “stabilokraci” e tillë, siç dihet në rajon, përforcon problemet themelore të Ballkanit Perëndimor. Ajo nxit korrupsionin, largon rininë dhe e shtyn rajonin larg BE-së.
Është koha që BE të shkojë përtej stabilokracisë. Trajtimi i sfidave ekonomike është një rrugë e qartë për të dhënë rezultate konkrete. Integrimi në infrastrukturë, transport, energji dhe dixhitalizim janë të gjitha në axhendën e procesit ekzistues të Berlinit që synon të rifreskojë procesin e pranimit. Në të vërtetë, ka mbështetje të fortë publike në vendet e Ballkanit Perëndimor për më shumë bashkëpunim rajonal. Kjo nismë e udhëhequr nga Gjermania duhet të çojë në krijimin e një fondi të infrastrukturës, por çdo përpjekje serioze do t’u kërkonte vendeve anëtare të dyfishojnë fondet në dispozicion.
Por sfida e vërtetë do të jetë politike. BE nuk duhet të lejojë liderët si Gruevski të qëndrojnë në pushtet për kaq gjatë në çdo vend kandidat. Me kalimin e kohës, ata dëmtojnë kontrollet dhe balancat dhe bien ndesh me parimet themelore të qeverisjes demokratike.
Kjo do të thotë se BE-ja duhet të jetë më shumë politike dhe më ndërhyrëse, por vetë institucionet e BE-së nuk kanë traditë në marrjen e kësaj rruge të vështirë. U desh ndërhyrja e SHBA për të zgjidhur krizën e fundit në Maqedoni, edhe pse zyrtarë të ndryshëm të lartë të BE kishin vizituar Shkupin përpara delegacionit të SHBA. Pra, shtetet anëtare duhet të marrin drejtimin.
Vende si Holanda, që kanë një histori të gjatë mbi sundimin e ligjit dhe çështjet e të drejtave të njeriut, duhet të marrin një qëndrim më të spikatur. Dhe madje edhe pas Brexit, Britania e Madhe mund të përfshihet në diskutimet lidhur me sigurinë. Liria e medias dhe legjislacioni i OJQ-ve janë fusha të tjera të ndjeshme ku shtetet e veçanta anëtare (si Franca apo Spanja) mund të luajnë një rol të rëndësishëm. Investimi në konsultime teknike me qeveritë se si të riorganizohen sektorët jetësorë publikë, si shëndeti dhe arsimi, gjithashtu do të sjellin kthime të mëdha.
BE nuk mund të supozojë se “biznesi si zakonisht” do të sigurojë stabilitet në Ballkan. Kjo do të kërkojë që të bashkohen mjetet e pranimit me ambiciet ekonomike dhe qartësi politike. /ECFR (European Council on Foreign Relations) – Përgatiti Lapsi.al
