Nga Kasem Seferi
Neo – merkantilizmi, si rrymë në fushën e diplomacisë ekonomike, merr me mend atë ide që interesat vetiake të qeverive çojnë në “luftëra tregtare”, ndërsa rryma institucionaliste bie në ujdi me faktin se ndërvarësia, integrimi ekonomik dhe konkurrenca, në kuadër të ekonomisë politike të botës, shkaktojnë konflikte.
Tek e fundit, ndërvarësia ekonomike në rritje, siguron një antinxitës kundër luftërave tregtare, për arsye se ajo e çon më lart mpleksjen e interesave.
Shpjegimi në lidhje me përplasjet tregtare, duhet të marrë në konsideratë faktin se vendimet e qeverive ndikohen nga proçesi kompleks i politikës, që përfshin aktorë të ndryshëm, që operojnë brenda dhe jashtë strukturave të tyre administrative (grupet prodhuese, interesat sektoriale, etj).
Në atmosferën e ndërvarësisë komplekse, veprimi politik i qeverive në sferën ekonomike ka krijuar regjimet ndërkombëtare, sepse regjime të tilla, më të forta, çojnë më lart stabilitetin e ekonomisë ndërkombëtare, për arsye se ato veprojnë si një lloj menaxhimi ndërkombëtar (për shembull G8).
Raundi i Uruguajit për regjimin tregtar të GATT – it (sot OBT) është një nga shembujt se si qeveritë ndikojnë për regjime më të forta për të mbajtur nën fre turbullirat, si dhe për të shmangur rritjen e rajonalizimit ekonomik në sistemin e ekonomisë botërore.
Përveç këtyre tendencave drejt “rajonalizimit”, në marrëdhëniet e ndërsjella, janë bërë disa përpjekje për të krijuar një axhendë konkrete të përbashkët, të arritshme dhe përfituese për të gjithë partnerët dhe, gjithashtu, për kontributin për stabilitetin dhe hapjen e ekonomisë botërore në formën e Deklaratës Transatlantike të vitit 1990, në Axhendën e Re Transatlantike të vitit 1995 me “vendndodhjen e tregut transatlantik” të saj, si dhe me Planin e Veprimit të Partnershipit Ekonomik Transatlantik të majit 1998, që identifikojnë një seri elementësh për një nismë për të intensifikuar dhe zgjeruar bashkëpunimin dypalësh dhe shumëpalësh dhe veprimet e përbashkëta në fushën e tregtisë dhe investimit.
Për këtë qëllim, u morën parasysh disa skenarë të mundshëm për marrëdhëniet ekonomike të ardhshme transatlantike dhe më i mundshmi do të ishte i ashtuquajturi “skenari i zhvendosjes”, skenar ky që, ndërkohë, merrte me mend rëndësinë e marrëdhënieve të ndërsjella ekonomike, merrte parasysh rënien e tyre për shkak të rritjes në investim dhe në tregtinë ndër – rajonale në SHBA, në njërën anë, lidhje më të ngushta ekonomike me ekonomitë dinamike aziatike nga ana tjetër, pra, rritjen e njëjtë në tregtinë ndër – europiane.
Në një version të thjeshtuar, Lufta e Ftohtë e marrëdhënieve SHBA – BE, mund të shihet si një “kontratë statike” ose “pazar”: angazhimi i sigurisë së SHBA për Europën si përgjigje e pranimit europian të lidërshipit global të SHBA.
Ngritja e fuqisë ekonomike europiane, erozioni i rolit hegjemonik të SHBA dhe ndryshimet dramatike pas rënies së Murit të Berlinit kërkonin një ndryshim cilësor në marrëdhëniet SHBA – BE.
Në këtë mënyrë marrëdhëniet transatlantike kërkonin rikonsiderimin jo vetëm në lidhje me termat e marrëdhënieve, por për justifikimin e tyre të vërtetë.
Zgjidhja për bashkëpunimin SHBA – BE dhe stabilitetin e pas – Luftës së Ftohtë në kushtet e shumëpolarizimit dhe hipernacionalizmit kërkonte që regjimet ekzistuese dhe organizatat ndërkombëtare nevojiteshin të ristrukturoheshin me qëllim që ishin efektive, gjë që kërkonte “lidërship sipërmarrës”.
Rëndësia e institucioneve në periudhën e pas – Luftës së Ftohtë u rrit, sepse ato siguronin një “pikë reference të përbashkët për liderët që përpiqeshin të luftonin me pasigurinë dhe rrëmujën” dhe “rregullat e institucioneve kufizonin strategjitë e pazareve të shteteve, prandaj i bënë veprimet e tyre më të parashikueshme.
Institucionet i ndihmuan qeveritë për t’u marrë me fragmentimin e marrëdhënieve të shkaktuara nga ndërvarësia, ato vepruan si “absorbues të goditjes” për rezultatet e ndryshimit dhe patën një rol të rëndësishëm në adaptimin me kushtet e ndryshuara politike dhe ekonomike.
Ndërkohë, institucionalistët liberalë pretendonin se marrëdhëniet ndërvarëse SHBA – BE krijonin interesa në thellimin e bashkëpunimit, se kjo përfshinte, gjithashtu, risqet e mospajtimeve të sistemit si rezultat i ndjeshmërive të ndërsjella të partnerëve, të shkaktuara nga ndërvarësia e tyre.
Megjithëatë, u paraqitën tre arsye kryesore përse bashkëpunimi ndërkombëtar që mund të ndodhte në rregullin e përkohshëm ndërkombëtar pas – hegjemonik.
Së pari, lidërshipi hegjemonik nuk kishte të ngjarë të rivendosej vetëm nga SHBA, ose ndonjë shtet tjetër.
Së dyti, politika botërore nuk ishte një gjendje konstante lufte.
Së treti, për këtë arsye shtetet kishin interesa që plotësonin njëri – tjetrin.
Në një mjedis të tillë, që i mungonte kërcënimi sovietik dhe prodhonte sfida dhe tensione të reja, partnerët vazhdonin të ndanin qëllime dhe interesa afatgjatë, të rëndësishëm, të përbashkët ekonomikë, politikë dhe të sigurisë.
Marrëdhëniet ekonomike transatlantike u pajisën me institucione të mirëstabilizuara dhe kanale për t’u marrë me diferenca sistemike të tilla si OBT dhe institucionet e ndryshme financiare si G20 në vitet 2009 – 2010.
Koalicioni SHBA – BE mundi të sigurojë “lidërship të përbashkët”, sepse ai përfaqësonte bazën më favorizuese për “një koalicion fitues stabël”, në një kuadër të ri të sigurisë shumëdimensionale (në krahasim me aleancat e tjera potenciale fituese, si për shembull Bashkëpunimi Ekonomik Azi – Paqësor).
Aksi SHBA – BE, simbolizonte, në mënyrë të veçantë, perqendrimet e lartë të pasurisë, burimeve të politikës dhe përparësive pozicionale brenda kuadrit ekzistues shumëpalësh për të çuar më lart përgatitje më të gjëra bashkëpunuese shumëpalëshe.
Megjithëatë, kritikët në dritën e nismave të SHBA – BE të tilla si “hapësira ekonomike” ose “zona e lirë tregtare”, theksuan se menaxhimi i përbashkët mund të ishte i padëshirueshëm për arsye se ato mund të minonin zhvillimin e OBT – së, si dhe mund të shkaktonin përshtypjen e një bote të ndarë sërishmi ndërmjet vendeve të pasura dhe të varfëra.
Prandaj, në vlerësimin e nismave të SHBA – BE, ishte e domosdoshme t’i jepej përgjigje pyetjeve vijuese:
A mbështeste bashkëpunimi ekonomik transatlantik një rregull global më të gjërë shumëpalësh duke siguruar një “rol pionier” në liberalizimin dhe vendosjen e rregullave ndërkombëtare?
E minonte shumëpalësinë me anë të dominimit të negociatave shumëpalëshe dhe “ndërtimin e koalicionit” dhe, në këtë mënyrë, me anë të prezantimit të “standarteve veriore” si “fait accompli“ për vendet e tjera?
Për të shmangur zhvillimin e një “vakumi të rrezikshëm” u rekomandua marrëveshja e “axhendës së përbashkët” dhe “rrugëzgjidhja e përbashkët” për të mbështetur reformën e institucioneve të pas – luftës që ndikonin tregtinë ndërkombëtare dhe shkencën ekonomike (GATT/WTO, NATO, IMF, World Bank), si dhe për të siguruar një strukturë institucionale për marrëdhëniet ekonomike SHBA – BE.
Ku janë këto zhvillime sot në “erën“ Trump?!
Diplomacia ekonomike është në zhvillim e sipër, veçanërisht, në atë pjesë të botës që, shpesh, përkufizohet si Euroazi, ose mesi i Detit Adriatik dhe Mesi i Detit Kaspik.
“Sillu e sillu, (e)ja në kunj e lidhu“.
Kasem Seferi – ekonomist
