Nga Klodian Tomori
Krizat e shendetit publik jane betejat me te veshtira, me te cilat mund te perballet nje komb. Piesa me e keqe e tyre eshte se duhet te luftosh ne dy fronte. Se pari te shpetosh jetet e njerezve dhe se dyti te shpetosh ekonomine. Nese lufton vetem ne nje front, lufta eshte e humbur.
Me gjasa masat e distancimit social do te zgjasin me jave e ndoshta dhe muaj. Por teksa qeveria imponon karantinen, aktiviteti ekonomik kontraktohet me shpejtesi. Mbyllja e detyruar e bizneseve do te lere pa pune me mijera qytetare duke i vendosur familjet e tyre ne veshtiresi kritike per te siguruar nevojat baze. Te shpetosh njerezit nga virusi, per t’ja dorezuar urise ke firmosur deshtimin e luftes. Qytetaret do te thyejne karantinen dhe kriza shendetesore do te thellohet.
Ne kohe krizash te renda buxhetet kalojne automatikisht ne cikel ekspansioni. Te ardhurat bien per shkak te rrudhjes se aktivitetit ekonomik, ndersa shpenzimet rriten per te adresuar emergjencen. Ne gjuhen teknike fenomeni perkufizohet me termin e stabilizatoreve automatike.
Nuk eshte rastesi qe ne cdo vend te prekur nga epidemia, qeverite jane duke ndermarre masa agresive ekonomike. Kur ne loje eshte jeta e njerezve, deficitet, borxhi dhe disiplina fiskale nuk kane me kuptim. Eshte koha per bazukat fiskale. Dhe ato duhet te jene mjaftueshem te medha.
Nga Italia, ne Gjermani, France, Spanje dhe kudo, qeverite kane miratuar paketa emergjente fiskale te cilat luhaten nga 1 deri ne 1.3 per qind e Prodhimit Kombetar. Ne terma absolut, ne Shqiperi kjo do te perkthehej ne nje pakete financimesh rreth 100-150 milione euro.
Nje pjese e tyre, rreth 30 deri ne 40 per qind, duhet te shkojne urgjentisht per rritjen e kapaciteve te sistemit shendetesor. Qeveria duhet te rrise numrin e shtreterve ne spitalet publike, ate te respiratoreeve si dhe te pajise mjeket me mjetet e nevojshme per t’i bere balle fluksit te pritshem te pacienteve. Dhe kjo duhet bere tani, pasi shume vende jane duke ndaluar totalisht eksportet, vecanerisht ato te pajisjeve shendetesore.
Pjesa tjeter duhet destinuar per te zbutur efektet ekonomike dhe sociale te karantines. Kjo mund te behet me masa si ne krahun e te ardhurave permes lehtesimit te detyrimeve tatimore apo pagesave per sherbimet publike ashtu dhe ne ate te shpenzimeve permes transfertave cash.
Ne Itali, qeveria miratoi cek 1500 euro per cdo familje te prekur nga karantina. Qeveria austrialiane do te jape 750 dollare per 6 milione njerez dhe SHBA-te gjithashtu jane duke konsideruar masa te ngjashme.
Nje pakete prej 50 milione euro do te ishte e mjaftueshme per te adresuar pasojat sociale per njerezit qe humbasin pune. Nga ana tjeter bizneset duhet te mbajne nje pjese te barres duke i detyruar te akordojne lejet vjetore pergjate kesaj kohe si dhe te paguajne nje pjese shtese nese karantina zgjat.
Per bizneset e mbyllura perkohesisht qe rrezikojne te falimentojne pergjithmone, qeveria mund te shohe opsionin e shtyrjes se detyrimeve si kredive te buta sipas modelit gjerman apo ndihmes se drejteperdreje Financiare. Keto jane masa qe duhen marre pa asnje hezitim. E vetmja dileme mbetet ajo e shkallezimit ne kohe. Nese qeveria ka likuditet te mjaftueshem per te perballuar shpenzimet emergjente stimuli mund te njoftohet pas emetimit te eurobondit. Por nese parate nuk mjaftojne, atehere duhet te behet tani. Por e gjithe paketa duhet te kete integritet. Dhe kjo rikthen serish debatin e koncesioneve.
Buxheti ka paguar 8 milione euro per analiza te pakryera tek kompania koncesionare e Check Upit. Ne buxhetin e ketij viti, qeveria ka parashikuar te paguaje 7 milione euro te tjera per kete koncesion. Keto para duhet te devijohen urgjentisht ne funksion te luftes kunder epidemise.
Nje tjeter kontrate, e cila mund te pezullohet perkohesisht eshte ajo e laboratoreve. Buxheti i shtetit paguan 11 milione euro ne vit per koncesionarin e laboratoreve ne spitalet publike. Tashme qe vendi eshte ne krize epidemie dhe koncesioni i laboratoreve nuk i sherbeu askujt, gjysma e ketyre fondeve mund dhe duhet te devijohen per te siguruar kitet e nevojshme per analizat koronavirusit.
Te dy keto masa plotesisht te realizueshme do t’i jepnin buxhetit te shtetit 13 milione euro fonde per te perballuar shpenzimet e emergjences per te siguruar kitet e analizave apo mjetet e nevojshme per te mbrojtur mjeket. Pjesa tjeter e paketes do duhej te financohet permes rritjes se borxhit.
Deficitet kane kuptim ne kohe normale. Por kur njerezve u rrezikohet jeta, atehere parametrat e borxhit kalojne ne plan dytesor. Fondi Monetar, gardiani me i eger i kufijve te borxhit, ne deklaraten e fundit per Shqiperine i kerkoi qeverise te plotesoje urgjentisht te gjitha burimet e nevojshme per sherbimin shendetesor duke lene te kuptohej se nuk do te kundershtonte nje rritje te borxhit, nese do te ishte e nevojshme. Indirekt ky mesazh do te thote: Shpetoni njerezit dhe ekonomine. Borxhi vjen me pas.
