Nga Dr. Enriko Ceko
Analfabetizmi funksional është një koncept që i referohet aftësisë së individëve për të përdorur njohuritë e tyre në shkrim dhe lexim në situata të përditshme. Ndryshe nga analfabetizmi tradicional, i cili përfshin paaftësinë për të lexuar ose shkruar fare, analfabetizmi funksional shfaqet kur individët janë në gjendje të lexojnë dhe të shkruajnë në një nivel të caktuar, por kanë vështirësi në kuptimin e informacionit për tu përballur në jetën e përditshme.
Kjo do të thotë se ata mund të lexojnë një tekst të thjeshtë, por mund të kenë problem të kuptojnë mesazhet më komplekse ose të aplikojnë informacionin në situata të ndryshme. Ata nuk janë në gjendje të marrin vendime në lidhje me informacionin që përftojnë në jetën e përditëshme në mënyra, mjete dhe burime të ndryshme.
Kjo dukuri është shqetësuese, sepse analfabetizmi funksional ka pasoja të thella në jetën personale dhe profesionale të individëve. Ai ndikon në aftësinë e tyre për të marrë pjesë në mënyrë aktive në shoqëri, për të kryer detyra të thjeshta si mbushja e formularëve, kuptimi i udhëzimeve të etiketës së produktit, ose përfshirja në aktivitete komunitare. Gjithashtu, ai ndikon në mundësitë e punësimit, pasi shumë vende të punës kërkojnë aftësi të mira artikulimi, komunikimi, leximi dhe në të shkruar.
Analfabetizmi funksional është një problem që ndikon shumë grupe shoqërore, përfshirë ata me nivele të ulëta arsimimi, ata që jetojnë në varfëri, dhe ata që ndodhen në mjedise ku burimet arsimore janë të kufizuara. Për ta adresuar këtë çështje, është e nevojshme që të zhvillohen programe edukimi dhe trajnimi që synojnë përmirësimin e këtyre aftësive. Kjo përfshin krijimin e mundësive për të mësuar dhe praktikuar leximin dhe shkrimin në kontekste të ndryshme, për t’i ndihmuar individët të rrisin besimin dhe aftësitë e tyre në përdorimin e informacionit.
Analfabetizmi funksional, për pasojë, kërkon një qasje të gjerë dhe të koordinuar nga institucionet arsimore, shoqëria civile dhe qeveria.
Analfabetizmi funksional në Shqipëri është një çështje që ka ndikim të rëndësishëm në zhvillimin social dhe ekonomik të vendit. Shkaqet e analfabetizmit funksional në Shqipëri janë të shumta. Një faktor i rëndësishëm është sistemi arsimor, i cili shpesh përballet me mungesa në cilësi dhe akses. Mungesa e burimeve, si dhe metoda të mësimdhënies që nuk inkurajojnë mendimin kritik dhe aplikimin praktik të njohurive, kontribuojnë negativisht në këtë problem.
Gjithashtu, faktorët socio-ekonomikë, si varfëria dhe mjedisi rural, ndihmojnë në rritjen e këtij fenomeni. Pasojat e analfabetizmit funksional janë të shumta. Individët që e përjetojnë këtë gjendje shpesh kanë vështirësi në integrimin në tregun e punës, si dhe në marrjen e vendimeve të informuara për shëndetin, financat dhe jetën e përditshme. Kjo ndikon në rritjen e nivelit të papunësisë dhe në varfërinë e vazhdueshme të grupeve të caktuara shoqërore.
Për të adresuar analfabetizmin funksional në Shqipëri, përveç zhvillimit të politikave dhe programeve edukative që fokusohen në përmirësimin e aftësive lexuese dhe shkruese, si dhe në inkurajimin e mësimit të vazhdueshëm, ëhstë e nevojshme edhe përfshirja në trainime të të rriturve dhe ndihmën për ata që edhe pse kanë mbaruar shkollën, nuk e kanë arritur një nivel të mjaftueshëm funksional. Bashkëpunimi mes institucioneve arsimore, organizatave joqeveritare dhe komunitetit është i domosdoshëm për të krijuar një ambient më mbështetës dhe për të reduktuar këtë fenomen të dëmshëm për shoqërinë.
Nga ana tjetër, alfabetizmi funksional përfaqëson aftësinë e individëve për të përdorur njohuritë e tyre në lexim, shkrim dhe matematikë në situata të përditshme. Ai shkon përtej thjesht leximit dhe shkrimit, duke përfshirë aftësinë për të kuptuar, interpretuar dhe aplikuar informacionin e thjeshtë dhe të përgjithshëm në kontekste të ndryshme, si në punë, në shkollë dhe në jetën e përditshme.
Një individ me alfabetizëm funksional është në gjendje të lexojë një dokument, të kuptojë udhëzimet, të interpretojë grafikët ose të mbushë formularë, duke aplikuar njohuritë e tij për të marrë vendime. Kjo është e rëndësishme për integrimin në shoqëri dhe për të pasur sukses në jetë, sepse përfshin aftësinë për të ndjekur arsimimin, për të punuar në mënyrë efikase dhe për të marrë pjesë në aktivitete komunitare.
Alfabetizmi funksional është gjithashtu një faktor kyç për zhvillimin ekonomik. Në një botë gjithnjë e më komplekse, aftësitë e mira të alfabetizmit ndihmojnë individët të konkurrojnë në tregun e punës dhe të kontribuojnë në rritjen e ekonomisë. Organizatat dhe punëdhënësit shpesh kërkojnë individë me këto aftësi për të përmirësuar produktivitetin dhe inovacionin.
Për të promovuar alfabetizmin funksional, është e nevojshme që të krijohen programe arsimore që ofrojnë trajnime praktike dhe angazhuese. Kjo përfshin përdorimin e teknologjisë dhe mësimdhënien që inkurajon mendimin kritik dhe zgjidhjen e problemeve. Po ashtu, është e rëndësishme të angazhohet komuniteti dhe të ofrohen mundësi për të gjithë, përfshirë ata që mund të kenë pasur vështirësi në arsimim. Në përgjithësi alfabetizmi funksional përfitohet me zhvillimin e arsimit professional në të tëra nivelet e mundëshme.
Sidoqoftë, në lidhje me systemin arsimor duhet theksuar se nëse individët me nivel të ulët ose mesatar të alfabetizmit funksional arrijnë që të integrohen në tregun e arsimit në një vend dhe arrijnë të bëhen mësues ose pedagogë në universitet, kjo mund të ketë pasoja të rënda për edukimin e nxënësve dhe të studentëve.
Mësuesit dhe pedagogët duhet të kenë jo vetëm njohuri të thella në lëndët që mësojnë, por gjithashtu aftësi për të komunikuar, interpretuar dhe aplikuar informacionin në mënyrë efektive. Nëse ata nuk e kanë këtë aftësi, ata mund të hasin vështirësi në transmetimin e informacionit, duke penguar zhvillimin e nxënësve dhe të studentëve. Kjo mund të çojë në krijimin e një cikli të pafavorshëm, ku studentët gjithashtu përfundojnë me njohuri dhe aftësi të kufizuara, deri në analfabetizëm funksional dhe më keq, deri në alfabetizëm tradicional.
Për më tepër, një sistem arsimor i tillë mund të dëmtojë cilësinë e edukimit, duke ulur motivimin dhe angazhimin e nxënësve dhe të studentëve. Nxënësit dhe studentët që nuk marrin një arsim të mirë mund të kenë më pak mundësi për t’u integruar në tregun e punës, duke kontribuar në rritjen e analfabetizmit funksional dhe analfabetizmit tradicional në brezat e ardhshëm, gjë që duket se është një rrezik aktual për Shqipërinë.
Prandaj, është thelbësore që të ketë një fokus të veçantë në trajnimin dhe zhvillimin profesional të mësuesve dhe pedagogëve. Investimi në programet e edukimit dhe mbështetje për mësuesit do të ndihmojë në përmirësimin e standardeve arsimore dhe në shmangien nga profesioni i mësuesit dhe i pedagogut atyre që janë alfabetë funksionalë, sepse nëse vazhdojmë ende kështu, me këtë nivel te alfabetizmit funksional midis mësuesve të arsimit parashkollor, fillor, nëntëvjeçar dhe të mesëm si dhe pedagogëve në institucionet e arsimit të lartë dhe më tej, rrezikohet që pas disa vitesh të degjenerojmë në një shoqëri të pa arsimuar dhe të pa informuar. Me këtë rast nga Pakistani, Filipinet dhe Bangladeshi nuk do importojmë thjesht punëmarrës por drejtues.
