Prof. Dr. Dr. Halil Krasniqi, expert i shëndetësisë
Karakteri i një personi është shuma e sjelljeve dhe veprimeve të tij. Disa nga tiparet e karakterit janë të përcaktuara nga gjenetika, ndërsa të tjerat bazohen në përvojat e fituara gjatë jetës. Karakteri në shoqërin tonë, luan një rol të rëndësishem. Rregullisht ne shqetësohemi për sjelljet e të tjerëve dhe i vlerësojm nga karakteri. Ne lëndohemi dhe më pakë jemi të lumtur se kemi përjetuar gjëra të mira me njerëzit e mirë. Duhet kuptuar se karakteri i njeriut tregohet kur personi tregon sjelljet e tij pa prezencen e tjetrit. Më poshtë do të gjeni informacion mbi faktorët që ndikojnë në formimin e karakterit, si dhe tiparet pozitive dhe negative të tij.
Çfarë është karakteri?
Fjala “karakter” vjen nga greqishtja dhe do të thotë “tipar” ose “idiosinkrasi”. Karakteri i një personi përbëhet nga një sërë sjelljesh që formojnë bazën e veprimit moral. Tiparet tipike të karakterit përfshijnë ndershmërinë, virtytin dhe mirësinë.
Disa nga këto tipare janë të trashëguara gjenetikisht, ndërsa të tjerat zhvillohen gjatë gjithë jetës, të ndikuara nga mjedisi shoqëror dhe përvojat personale. Për këtë arsye, karakteri nuk është i pandryshueshëm, por evoluon me kalimin e kohës.
Karakteri dhe personaliteti
Fjala “personalitet” shpesh përdoret si sinonim i karakterit, por ka dallime midis tyre. Personaliteti është shuma e të gjitha tipareve të një individi që shfaqen në një periudhë të gjatë kohore, ndërsa karakteri është më i thellë dhe lidhet me bazën morale të veprimeve. Tiparet e personalitetit përfshijnë inteligjencën, shoqërueshmërinë dhe agresivitetin, ndërsa karakteri përbëhet nga vlera morale si ndershmëria dhe përgjegjësia.
Faktorët që formojnë sjelljen
Një pjesë e karakterit është tashmë e paracaktuar nga ADN-ja e personit. Pjesa tjetër formohet nga ndikimet mjedisore, të cilat fillojnë të ndikojnë që nga faza e hershme e zhvillimit embrional. Përvoja dhe gjenetika bashkëpunojnë për të ndikuar në mënyrën se si neuronet në tru komunikojnë me njëra-tjetrën. Ky rrjet nervor përcakton sjelljen dhe emocionet e një individi.
Për shembull, mënyra se si një person përjeton dhe reagon ndaj situatave të ndryshme mund të varet nga balanca e hormoneve si oksitocina, dopamina dhe kortizoli, të cilat ndikon në vlerësimin që ai i bën një situate si të bukur ose të rrezikshme.
Tiparet pozitive dhe negative të karakterit
Një person me tipare pozitive të karakterit ka më shumë gjasa të ndërtojë marrëdhënie të mira dhe të ketë shëndet mendor të qëndrueshëm. Më poshtë janë disa tipare të karakterit që ndikojnë në mënyrë të favorshme ose të pafavorshme:
Tiparet pozitive të karakterit:
• Këmbëngulja: Qëndrueshmëria në përballjen me sfidat dhe vështirësitë.
• Vetëbesimi: Besimi në aftësitë personale dhe në zgjidhjen e problemeve.
• Optimizmi: Pikëpamja pozitive ndaj jetës.
• Përshtatshmëria: Aftësia për t’u hapur ndaj ndryshimeve dhe ideve të reja.
• Vetë-njohja: Vlerësimi realist i aftësive personale.
• Besueshmëria: Të qenët i sigurt dhe i përkushtuar për të përmbushur premtimet.
• Përgjegjësia: Përballja me gabimet personale dhe pranimi i tyre.
• Mirëqenia: Kujdesi për shëndetin mendor dhe fizik.
Tiparet e karakterit janë një pasqyrë e thellë e personalitetit dhe sjelljes së një individi, duke u formuar dhe zhvilluar vazhdimisht nëpërmjet përvojave dhe ndikimeve të mjedisit.
Tiparet negative të karakterit
Neuroticizmi, gjykimi dhe sjellja kontrolluese janë disa nga tiparet negative të karakterit, të cilat shpesh e bëjnë të vështirë bashkëjetesën me të tjerët. Personat që shfaqin këto tipare negative shpesh karakterizohen nga sjelljet e mëposhtme:
• Mungesë e aftësisë kritike
• Pesimizëm
• Mungesë e aftësive sociale dhe distancë emocionale
• Narcizëm dhe ego e tepruar
• Vetë-reflektim i ulët
• Mungesë empatie
• Pamundësi për të pranuar pengesat
• Jofleksibilitet
• Zemërim i shprehur
Karakteri: “Pesëshja e Madhe” e personalitetit
Modeli me pesë faktorë të personalitetit, i njohur si “Pesëshja e Madhe”, është zhvilluar nga psikologët Gordon Allport dhe Henry Odbert. Ky model identifikon pesë tipare kryesore të karakterit që mund të kombinohen për të përshkruar aspektet e ndryshme të personalitetit.
- Hapja
Ky tipar i referohet dëshirës për të përjetuar gjëra të reja dhe për t’u hapur ndaj kulturave dhe ideve të reja. Njerëzit që shfaqin një nivel të lartë të hapjes janë zakonisht krijues dhe të prirur ndaj shumëllojshmërisë. Ndërsa ata që kanë një nivel të ulët të këtij tipari janë më të rezervuar dhe preferojnë rutinat. - Ndërgjegjshmëria
Personat që janë të ndërgjegjshëm janë të besueshëm, të disiplinuar dhe të qëndrueshëm. Ata priren të kenë sukses në jetën profesionale, ndërsa ata me një nivel të ulët të këtij tipari shpesh veprojnë pa kujdes dhe janë më të prirur për të harruar detyrat. - Ekstraversioni
Njerëzit ekstravertë kërkojnë kontakte sociale, janë energjikë dhe frymëzuese për të tjerët. Ata shfaqin një nivel të lartë vetëbesimi, ndërsa individët me një nivel të ulët të ekstraversionit preferojnë qetësinë dhe jetën e tyre të brendshme. - Pajtueshmëria
Personat që janë të pajtueshëm janë të përzemërt, bashkëpunues dhe miqësorë. Ata e duan harmoninë dhe janë të aftë të punojnë mirë në ekip. Nga ana tjetër, individët që shfaqin një nivel të ulët të pajtueshmërisë priren të jenë më të ftohtë dhe shpesh janë të dyshueshëm apo agresivë. - Neuroticizmi
Ky tipar lidhet me mënyrën se si dikush përballet me përvojat negative. Njerëzit me një nivel të lartë neuroticizmi janë të prirur për ankth dhe depresion. Ata janë të ndjeshëm, jo vetëm ndaj vetes, por edhe ndaj të tjerëve. Ndërsa individët me një nivel të ulët neuroticizmi shfaqin sjellje më të qeta dhe të qëndrueshme.
Karakteri dhe temperamenti
Temperamenti përshkruan mënyrën se si dikush reagon ndaj situatave. Ky faktor është kryesisht i përcaktuar nga gjenetika dhe përbëhet nga tri elemente kryesore: ndikimi, aktivizimi dhe vëmendja.
Teoria e parë mbi temperamente u formulua nga mjeku grek Hipokrati në shekullin V para Krishtit. Ai besonte se katër lëngje themelore në trupin e njeriut lidhen me katër temperamente kryesore: - Sanguini (i sigurt): I lidhur me gëzimin dhe aktivitetin.
- Flegmatiku: Lidhet me qetësinë dhe shpesh është i lidhur me letargjinë.
- Melankoliku: Karakterizohet nga trishtimi dhe shqetësimi.
- Koleriku: Lidhet me temperamentin e nxehtë dhe nervozizmin.
Edhe pse kjo teori është tani e vjetëruar, studime moderne, si ato nga psikologu Jerome Kagan, kanë treguar se temperamenti i një individi është relativisht i qëndrueshëm dhe kryesisht i trashëguar.
Sipas vlerësimeve të mia personale dhe shkecore, karakteri i njeriut nuk ndryshon asnjeher. Mësohuni ti përshtateni njeriut të cilin e adhuroni dhe dëshironi ta mbani afër edhe pse karakteri i tij posedon veti negative të cilat juve ju shkaktojn shqetësim jetik. Në këto raste keni vetem dy mundësi. Të vuani tërë jetë apo te kapituloni.
