Nga Pirro Prifti
Një debat i madh por edhe një problem kompleks është e drejta për të vdekur në mënyrë dinjitoze, dhe kjo diskutohet dhe debatohet jo vetëm në gjithë Botën por edhe në Shqipëri. Historia në ka paraqitur se jo vetëm njerëz të thjeshtë me sëmundje të pashërueshme si kanceri, pleqëria e thellë, ose njerëzit me demitme të rënda mendore dhe fizike që vuajnë nga dhimbjet, depresioni, frika, apo edhe celebritete kanë nevojë për një vdekje dinjitoze pa dhimbje dhe pa frikën ndaj vdekjes. Ky debat nuk është vetëm ndër shoqërinë tonë por edhe një problem i debatueshëm Ligjor etik dhe moral. Shkurtimisht çfarë është Euthanasia.
Eutanazia (nga greqishtja: εὐθανασία - ’vdekje e mirë’: εὖ, eu, ‘mirë, mirë’ + θάνατος, thanatos, ‘vdekje’) është praktikë e përfundimit të qëllimshëm të jetës për të eliminuar dhimbjen dhe vuajtjen.
Vende të ndryshme kanë ligje të ndryshme për eutanazinë. Komiteti i përzgjedhur i Dhomës së Lordëve britanikë për etikën mjekësore e përkufizon eutanazinë si “një ndërhyrje e qëllimshme e ndërmarrë me qëllimin e shprehur për t’i dhënë fund një jete për të lehtësuar vuajtjet e vështira”. Në Holandë dhe Belgjikë, eutanazia kuptohet si “ndërprerje e jetës nga mjeku me kërkesë të pacientit”. Ligji holandez, megjithatë, nuk përdor termin ‘eutanazi’ por përfshin konceptin nën përkufizimin më të gjerë të “vetëvrasjes së asistuar dhe përfundimit të jetës sipas kërkesës”.
Eutanazia kategorizohet në mënyra të ndryshme, të cilat përfshijnë vullnetare, jovullnetare dhe jovullnetare. Eutanazia vullnetare është kur një person dëshiron t’i japë fund jetës dhe është e ligjshme në një numër në rritje vendesh. Eutanazia jo-vullnetare ndodh kur pëlqimi i pacientit nuk është i disponueshëm dhe është i ligjshëm në disa vende në kushte të caktuara të kufizuara, si në forma aktive ashtu edhe në ato pasive. Eutanazia e pavullnetshme, e cila bëhet pa kërkuar pëlqimin ose kundër vullnetit të pacientit, është e paligjshme në të gjitha vendet dhe zakonisht konsiderohet vrasje. Eutanazia pasive përfshin trajtimin e ndalimit të nevojshëm për vazhdimin e jetës.
Eutanazia aktive përfshin përdorimin e substancave ose forcave vdekjeprurëse (siç është administrimi i një injeksioni vdekjeprurës) dhe është më e diskutueshme. Ndërsa disa autorë i konsiderojnë këto terma si mashtruese dhe të padobishme, megjithatë ato përdoren zakonisht. Në disa raste, si administrimi i dozave gjithnjë e më të nevojshme, por toksike të qetësuesve të dhimbjes, ka një debat nëse praktika duhet të konsiderohet aktive apo pasive.
Dallimi midis Eutanazisë dhe Vetvrasjes së asistuar është se në përgjithësi, eutanazia përshkruan situatën kur personi që kërkon ndihmë për të vdekur, bën që dikush tjetër të ndërmarrë veprimin që çon në vdekjen e tyre të panatyrshme (si injektimi i një droge vdekjeprurëse), kurse vetëvrasja e asistuar është kur personit i përshkruhet droga që duhet të marrë. veten për të vdekur.
Që nga viti 2006, eutanazia ishte bërë fusha më aktive e kërkimit në bioetikë. Në disa vende, polemika publike përçarëse ndodh mbi çështjet morale, etike dhe ligjore që lidhen me eutanazinë. Eutanazia pasive (e njohur si “tërheqja e prizës”) është e ligjshme në disa rrethana në shumë vende. Eutanazia aktive, megjithatë, është e ligjshme ose de fakto e ligjshme vetëm në një pjesë të vogël të vendeve (për shembull, Belgjika, Kanadaja dhe Zvicra), të cilat e kufizojnë atë në rrethana specifike dhe kërkojnë miratimin e këshilltarëve, mjekëve ose specialistëve të tjerë. Në disa vende – si Nigeria, Arabia Saudite dhe Pakistani – mbështetja për eutanazinë aktive është pothuajse inekzistente (Euthanasia – wikipedia).
E drejta për të vdekur është një koncept i bazuar në mendimin se qeniet njerëzore kanë të drejtë t’i japin fund jetës së tyre ose t’i nënshtrohen eutanazisë vullnetare. Zotërimi i kësaj të drejte shpesh jepet me kuptimin se një personi me një sëmundje terminale, dhimbje të pashërueshme ose pa vullnet për të vazhduar jetën duhet të lejohet të përfundojë jetën e tij, të përdorë vetëvrasjen e asistuar ose të refuzojë trajtimin që zgjat jetën. Çështja se kush, nëse dikush, mund të jetë i autorizuar për të marrë këtë vendim është shpesh objekt debati.
Pikëpamjet fetare për vetëvrasjen ndryshojnë nga miratimi i praktikës së vetëvrasjes “jo të dhunshme” përmes agjërimit dhe urisë në hinduizëm (Prayopavesa) dhe xhainizëm (Santhara), deri në konsiderimin e saj një mëkat të rëndë, si në katolicizëm dhe islam.
Argumentet kundër te drejtes per te vdekur përfshijnë:
Mund të çojë në një shpat të rrëshqitshëm; nëse ua lejojmë pacientëve këtë të drejtë, ajo mund të zgjerohet dhe të ketë pasoja të tmerrshme.
-U jepet shtysë atyre që t’i japin fund jetës së tyre ose të të tjerëve; etikisht imorale nga standardet njerëzore dhe mjekësore.
-“Hedhja” e pacientëve që konsiderohen të paaftë për të qenë më pjesë e shoqërisë.
-Ulje e kujdesit paliativ në fund të jetës për shkak të pritjes së pacientëve terminalë për të ushtruar të drejtën e tyre për të vdekur (Right to die – wikipedia).
Përdorimi historik
Eutanazia praktikohej në Greqinë e lashtë dhe në Romë: për shembull, hemlock (conium maculatum- nje bime mjekesore) u përdor si një mjet për të përshpejtuar vdekjen në ishullin Kea, një teknikë e përdorur edhe në Masalia. Eutanazia, në kuptimin e përshpejtimit të qëllimshëm të vdekjes së një personi, u mbështet nga Sokrati, Platoni dhe Seneka Plaku në botën e lashtë, megjithëse Hipokrati duket se ka folur kundër kësaj praktike, duke shkruar “Unë nuk do të përshkruaj një ilaç vdekjeprurës për të kënaqur dikush, as të jepni këshilla që mund të shkaktojnë vdekjen e tij” (duke vënë në dukje se ka disa debate në literaturë nëse kjo kishte për qëllim ose jo të përfshinte eutanazinë)
“Eutanazia” ka pasur kuptime të ndryshme në varësi të përdorimit. Përdorimi i parë i dukshëm i termit “eutanazi” i përket historianit Suetonius, i cili përshkroi se si Perandori August, “duke vdekur shpejt dhe pa vuajtur në krahët e gruas së tij, Livia, përjetoi “eutanazinë” që ai kishte dëshiruar”. Fjala “eutanazi” u përdor për herë të parë në një kontekst mjekësor nga Francis Bacon në shekullin e 17-të për t’iu referuar një vdekjeje të lehtë, pa dhimbje dhe të lumtur, gjatë së cilës ajo ishte një “përgjegjësi e mjekut për të lehtësuar “vuajtjet fizike” të trupit”. Bacon iu referua një “eutanazie të jashtme” – termi “i jashtëm” ai përdori për të dalluar nga një koncept shpirtëror – eutanazinë “që ka të bëjë me përgatitjen e shpirtit”.
Nazistet e përdoren dhe ata Eutanazine. Versioni nazist i “eutanazisë” u bazua në veprën e Adolf Jost-it, i cili botoi “E drejta e vdekjes” (Das Recht auf den Tod) në 1895. Lifton shkruan: Adolf Jost (nazist) argumentoi se kontrolli mbi vdekjen e individit duhet t'i përkasë përfundimisht organizmit shoqëror, shtetit. Ky koncept është në kundërshtim të drejtpërdrejtë me konceptin anglo-amerikan të eutanazisë, i cili thekson 'të drejtën për të vdekur' ose 'të drejtën për vdekje' ose 'të drejtën për vdekjen e tij/saj', si pretendimi përfundimtar njerëzor. Në të kundërt, Jost po tregonte të drejtën e shtetit për të vrarë. ... Në fund të fundit, argumenti ishte biologjik: 'Të drejtat për vdekje [janë] çelësi i përshtatshmërisë së jetës.' Shteti duhet të zotërojë vdekjen - duhet të vrasë - në mënyrë që të mbajë gjallë dhe të shëndetshëm organizmin shoqëror.
Ligjshmëria e eutanazisë
Përshtatshmëria për eutanazinë ndryshon sipas juridiksioneve ku është e ligjshme. Disa vende si Belgjika dhe Holanda lejojnë eutanazinë -për sëmundje mendore.
Ëest’s Encyclopedia of American Law thekson se “një ‘vrasje me mëshirë’ ose eutanazi në përgjithësi konsiderohet të jetë një vrasje kriminale” dhe zakonisht përdoret si sinonim i vrasjes së kryer me një kërkesë të bërë nga pacienti.
Kuptimi gjyqësor i termit “vrasje” përfshin çdo ndërhyrje të ndërmarrë me qëllimin e shprehur për t’i dhënë fund një jete, madje edhe për të lehtësuar vuajtjet e vështira. Jo të gjitha vrasjet janë të paligjshme. Dy emërtime të vrasjeve që nuk kanë dënim penal janë vrasje të justifikueshme dhe të falshme. Në shumicën e vendeve ky nuk është statusi i eutanazisë.
Religjionet. Judaizmin. Ka shumë debate mbi temën e eutanazisë në teologjinë, etikën dhe opinionin e përgjithshëm judaik (veçanërisht në Izrael dhe Shtetet e Bashkuara). Eutanazia pasive u shpall e ligjshme nga gjykata më e lartë e Izraelit në kushte të caktuara dhe ka arritur një nivel pranimi. Eutanazia aktive mbetet e paligjshme; megjithatë, tema është aktivisht nën debat pa konsensus të qartë përmes perspektivave ligjore, etike, teologjike dhe shpirtërore.
Kristianizmi Katolik, Orthodoks dhe Protestan e denojne Eutanazine. Islami e denon Eutanazine. Kisha Anglikane pjeserisht dakort .
Në Shqipëri Eutanazia konsiderohet vepër penale: “Vrasja në gjendjen e eutanazisë, sa kohë që vepër penale cënon të drejtën për të jetuar dhe sa kohe që parashikohet me ligj parimi human i mjekut, konsiderohet vepër penale, gjendja e eutanazisë”. Sidoqoftë, në Kodin e Etikës dhe Deontologjisë së Urdhrit të Mjekëve të Shqipërisë, ekziston një nen, i cili lejon aplikimin e një forme pasive të eutanazisë. E ky vendim ngelet tërësisht në gjykimin e mjekut. “Në kodin e etikës së mjekëve të Shqipërisë, është një shteg i vogël që lejon eutanazinë pasive, kur ndërgjegjia e njeriut ka humbur”, shton Prof. Bardhyl Cipi (Eutanazia e (pa)ligjshme ne« vendin tone« – Top Channel). Mendoj se ka ardhur Koha që ndonjë nga degët e Eutanazisë ajo Eutanazia Pasive dhe pjesërisht Eutanazia Aktive të miratohen me ligj duke vendosur gjithashtu klauzola të veçanta ligjore.
