Nga Fatos Lubonja
Vizita e Ramës në Serbi ka ngritur një sherr midis Kosovës dhe Shqipërisë, të paprovuar deri më sot në historinë dypalëshe. Reagimi i parë ishte ai i politikanëve dhe intelektualëve kosovarë (ku spikati deklarata e ministrit të Jashtëm të Kosovës, Enver Hoxhaj) se Shqipëria nuk mund të përfaqësojë Kosovën në Beograd, sikurse ka vepruar Rama. Nga Tirana, në vend të një analize nëse është e vërtetë se ka ndodhur kështu, dhe a duhet të ndodhte kështu, u hodhën sulme ndaj kosovarëve ku dominoi akuza se këta duan një Kosovë më vetë, jo të bashkuar me Shqipërinë. Të dyja palët hodhën benzinë pa ngurrim në një zjarr të kryqëzuar dhe shumë kontradiktor. Cilat janë shkaqet më të thella të këtij sherri? Thënia e Oscar Wilde-it se e vërteta nuk është kurrë e pastër dhe asnjëherë e thjeshtë i shkon shumë të vërtetës së shkakut të kësaj situate. Po përpiqem megjithatë të jap një këndvështrim.
***
Në thelbin e sherrit mendoj se qëndron fakti se ne vazhdojmë të vuajmë kontradiktën midis kulturës së trashëguar totalitare të partisë-shtet dhe sistemit demokratik që kemi instaluar, që i ka ndarë shoqëritë tona në shumë parti. Vetë koncepti “parti” në demokraci nënkupton një pjesë, kurse, sipas kulturës totalitare të trashëguar, partia/pjesa, paradoksalisht, përfaqëson të tërën. Sherri, pra, erdhi si pasojë e rrekjes së Ramës për të përfaqësuar në Beograd të tërën, ndërkohë që është një pjesë, që, për shkak të mendësisë totalitare, nuk e ka vetëdijen se është pjesë. Por edhe për shkakun se pjesët që e kundërsulmuan përdorën të njëjtën gjuhë. Por s’mund të mohohet se ai është kryeprotagonisti i sherrit.
Në shkrimin “Gjuha e trefishtë e Edi Ramës dhe flamuri si cohë toreadori” (Panorama, 6 prill 2015) kam komentuar paradën me shqiponjë dhe bashkim kombëtar që bëri Rama në Pallatin e Kongreseve me rastin e takimit të dy qeverive. Mes të tjerash aty kam konstatuar faktin se gjuhës së dyfishtë -nacionaliste për konsum të brendshëm dhe europianiste për konsum të jashtëm – Kryeministri i ka shtuar, së fundi, edhe një gjuhë të tretë: atë për kosovarët, duke u paraqitur edhe si babai, mbrojtësi apo përfaqësuesi i kosovarëve. Te thellimi i kësaj tendence delirante duhet kërkuar rrënja kryesore e sherrit. Por pa harruar se në ato fillime, që pasuan edhe ndeshjen e futbollit në Beograd, Rama nuk u sulmua kështu nga kosovarët, përkundrazi u duartrokit. Pse kësaj here prodhoi këtë reagim? Së pari, sepse vjet e parvjet Rama ka përdorur shumë më tepër një gjuhë antiserbe, nacionaliste të bashkimit, duke venë në fasadën e Kryeministrisë edhe flamurin e Shqipërisë së madhe që valëviti droni në Beograd, e cila ka shumë më pak kundërshtarë në Shqipëri dhe Kosovë, kurse sivjet përdori gjuhën europianiste, për nevojën e dialogut, paqes e bashkëpunimit me serbët. Së dyti, sepse kësaj here i injoroi thuajse plotësisht liderët kosovarë në tentativën e tij për t’u paraqitur si baba i tërë shqiptarëve të Ballkanit.
Në fakt, nëse ka politikan që harron se është pjesë dhe pretendon se është e tëra, që qëndrimin që i duhet për momentin e paraqit, me arrogancë madje, si qëndrim i së tërës, ky është Edi Rama. Në këtë aspekt ia kalon edhe Berishës i cili, p.sh., ka qenë gjithnjë i kujdesshëm që liderëve kosovarë t’u linte hisen e tyre të pushtetit. Ndërsa Rama, vini re, shkoi në Beograd jo vetëm si përfaqësues i shqiptarëve edhe i kosovarëve, jo vetëm i (shumë) nacionalistëve edhe i (pak)kozmopolitëve, jo vetëm i atyre (shumë) që janë për bashkim kombëtar edhe të atyre (më pak) që janë për një Kosovë të mëvetëshme, por edhe si përfaqësuesi i gazetarëve dhe intelektualëve kritikë shqiptarë. Libri i tij “Kurbani” do t’i “prezantojë publikut serb ngjarjet kulturore, politike dhe sociale në Shqipëri” (tha botuesi i tij Veran Matiç), “vizionin e tij të transformimit demokratik dhe modernizimit përballë vizionit autoritar të rivalit të tij Sali Berisha.”(është shprehur Shkëlzen Maliqi për Danas).
Edhe në regjimet komuniste zor se do të ecte, pa kërcitur keqas, kjo karrocë e mbingarkuar, jo më sot. Prandaj, ashtu siç kërciti në veshët e gazetarëve pretendimi i informimit të serbëve për realitetin shqiptar nëpërmjet “Kurbanit”, ashtu dhe kërciti në veshët e politikanëve kosovarë pretendimi i tij për të bërë shiun edhe diellin e Kosovës, nacionalistin antiserb dje dhe europianistin që citon Andriçin sot.
***
Me këtë nuk dua të them se kryeministri duhet të shkonte në Beograd si kryetar partie/ pjese; as se duhet të fliste me gjuhën nacionaliste me të cilën iu drejtua Vuçiçit para dy vjetësh. Dua të them se duhet të shkonte me një qëndrim koherent dhe, mbi të gjitha, si politikan i një shteti demokratik. Me koherencë kuptoj përdorimin e një gjuhe të vetme, si për shqiptarët e Shqipërisë, si për të huajt, si për kosovarët. Me “demokratik” kuptoj gjuhën e kryeministrit të një vendi demokratik dhe jo autokratik, çka do të thotë të një kryeministri që e ka vetëdijen se ka dalë nga një forcë politike që është pjesë, dhe se në vendin e tij ka pjesë të tjera që nuk do të flisnin njëlloj si ai, po të takoheshin me një kryeministër të huaj. Vetëdije që do të duhej t’ia kushtëzonte gjuhën, mënyrën e tij të të shprehurit ashtu që, edhe pa prezencën e tyre, këto pjesë të kishin zë në Beograd. Kurse ai duket sheshit se nuk e ka këtë vetëdije. Ai foli me një gjuhë absolutiste dhe të kundërt me gjuhën që ka përdorur para dy vjetësh po vetë, jo vetëm në emër të të gjithë shqiptarëve të Shqipërisë, por edhe në emër të shqiptarëve që kanë qeveri tjetër, histori tjetër me Serbinë, që kanë parti me qasje të ndryshme brenda vet, siç është Kosova.
***
Dhe këtu dalim te problemi i kulturës politike totalitare që kemi trashëguar dhe nevojës për ta ndryshuar atë, nëse duam të jetojmë në demokraci.
Në realitetin tonë, si në Shqipëri dhe në Kosovë, nuk mund të mos konstatosh grupe njerëzish me prirje më nacionaliste apo më europianiste, që janë për bashkimin e Shqipërisë me Kosovën apo për dy shtete, më antiserbë apo më të hapur për dialog me serbët, që janë më eurocentrikë apo më euroskeptikë, më të djathtë për sa u përket politikave ekonomike apo më të majtë, më konservatorë për sa i përket moralit apo më progresistë, me frymë fetare apo me frymë laike. Disa syresh më afër ekstremeve dhe të tjerë më të moderuar. Ndërkaq, ajo që ndodh për shkak të trashëgimisë totalitare është prirja e partive ekzistuese për t’i përfaqësuar vetë të tëra këto prirje që ekzistojnë në shoqëri, në funksion të një pushteti gjithëpërfshirës e gjithëpërfaqësues. Si rrjedhojë, këto parti sillen edhe si përjashtuese të të tjerëve.
Pikërisht prej kësaj kulture tek ne vazhdon të mbisundojë koncepti i fitores mbi tjetrin, i shuplakave që i japim tjetrit. Kjo kulturë i bën politikanët tanë të flasin në emër të të gjithëve me arrogancë sepse të mundurit për ta nuk kanë gojë. (Prandaj Rama përdori të njëjtën gjuhë edhe kur tentoi të miklojë shqiptarët duke u thënë se ne e kemi fituar kundër Serbisë). E pra, në një shoqëri demokratike partitë dhe politikanët duhet të ndahen nga kjo kulturë. Partitë tona duhet të sillen si përfaqësuese të pjesëve, si shprehëse të vizioneve dhe interesave të tyre, duke dialoguar me njëratjetrën në një proces pa fund që çon drejt përmirësimit të jetës shpirtërore dhe materiale të të gjithëve. E sipas këtij koncepti, në demokraci nuk mund të ketë humbës dhe fitues, por një pjesë që, falë zgjedhjeve, merr detyrën që të qeverisë në emër të interesave të të gjithëve dhe që, për ta bërë sa më mirë këtë punë, ka nevojë për dialogun dhe konfrontimin e vazhdueshëm me pjesët e tjera, për kritikën e oponencën e tyre, ashtu sikurse ka nevojë edhe për mediet e lira, shoqërinë civile. Dhe jo ta konceptojnë demokracinë si një ditë të vetme zgjedhjesh pas së cilës fituesi merr gjithçka dhe humbësi del nga skena e vendimmarrjes.
Po nuk hyri kjo kulturë politike në Shqipëri e Kosovë, do të vazhdojmë të shohim parti/pjesë që, duke u sjellur sikur përfaqësojnë të tërën dhe të vërtetën e vetme, do të përdorin çdo mjet për të asgjësuar pjesët e tjera me pasojat tragjike që po shohim përditë. /gazeta panorama/
