Nga Gëzim Llojdia
1. Ferdinando Scianna (lindur në Bagheria, 4 Korrik, 1943) është një fotograf italian.Ky Scianna është mjeshtëri,ai realizoi artistikisht me fotografinë e tij qëndrimin e emigrantëve shqiptarë në portin e Brindisit .Unë kam nxjerr pjesë nga eseja ime për këtë rast: “Ishte erë e ftohtë,therëse e marsit ’91, që greu definitivisht themelet e atij regjimi. Ata,përpara kishin shpresën.,vezullimi i dritave u ngjante me atë vegim magjik,në atë llahtari dhe në çast ,çehrja u ndërronte. Shumica,të rinj,me shpirt të pastër,dhe të virgjër. U duk sikur,bryma e natës i mbuloi vezullimin e ëndrrës së tyre”….Artistikisht Scianna i priti me blicin e tij në portin e Brindisit .Mjeshtri fotograf që nga viti 1967 viti filloi të punojë si një photojournalist dhe korrespondent special me gazetat evropiane, më vonë korrespondenti në Paris, në vitin 1999 ka publikuar mes të tjerave shënime e mbresa fetare ,portrete të shkrimtarit të famshëm argjentinas Jorge Luis Borges.Në albumin e refugjatëve shqiptarë ai ka përfshirë shumë fotografi të tematikave të ndryshme, por që janë pjesë e e një realiteti të ndodhur 25 vjet më parë .C’është fotografia e tij? ” Fotografia e tij, është një katalizator i realitetit objektiv në realitet fotografik, se pothuajse çdo gjë mbi të cilën syri i tij qëndrondhe objektivi i saj rritet bindet vetëm atëherë, qoftë para ose pas, përmagnetizëm të çastit, ndjenjat e tij, vullnetin e tij dhe – përfundimisht – në stilin e tij. ».
2. Ç’pamje kishte qyteti ynë bregdetar në marsin e vitit 91? Qyteti nuk ndjente gjumë. Sytë e tij ,rridhnin lot të patharë. Humbëtirë e madhe ujore..Qyteti në këmbët e tij,llapashitej nën kapotën ushtarake. të diktaturës. Njerëzit e ngritur me sytë e përgjumur nën cigrimën e atij dimri,kërkonin rishtazi një copë truall të ri.
Togjet e zjarrit ndrisnin si yje,ato net marsi të ftohta me acar. Porti i Vlorës. Qyteti jetonte me shpirtin tek deti. Dhe sa më lart, sa më i fuqishëm bëhej përgjërimi i nënave për djemtë,që iknin e iknin si kurrë ndonjëherë,aq më tepër vala eksodistëve trefishohej. Ishte e vetmja shpresë. Të shtëna armësh,që lëmonin e kafshonin muzgjet ishin reflekse,që shquheshin ndër më të shumtit e kohës. Nga versioni i asaj dite marsi kemi këtë rrëfim:Portin e vogël e kishin “mësirë”,refugjatët,të strehuar në një çast vetmie në atë marramendje dhe rrëmujë të përgjithshme,ishin rrëmbyer motopeshkatore dhe ndonjë transportues tjetër detar. Tre ditët e para bilanci,që bëhej në kapiterinë e portit:”Rrëmbimi i mjeteve detare ishte kryer me brutalitet nga refugjatët eksodistë ,të përbërë nga turma të mëdha. Si të veprojmë Stop”.Lajmet e para se kishin mbritur e dha RAIUNO,RAIDUE,pothuajse tërë ditën.
-Si ka qenë deti ?Pothuajse i tërbuar.
Gazeta amerikane Los Angeles Time(9 gusht 1991)shkuan:Shqipëria, ndërkohë, të vënë portet e Adriatikut nën kontrollin ushtarak të enjten për të përpiqen për të pastruar ato nga mijëra njerëz duke u përpjekur të largohen nga vendi, njoftoi TV shqiptar. Ai tha se dy gra u mbytën të mërkurën në portin e Durrësit si ata u përpoqën të hipnin në anije, dhe dy burra u qëlluan për vdekje nga policia në kaos vazhduar të enjten. Autoritetet shqiptare kanë vendosur katër porte kryesore Adriatikut të vendit – Durrës, Vlorë, Shëngjin dhe Sarandë – nën kontroll të armatosur, tha një deklaratë qeveritare.
Në një material të kësaj periudhe shkruhet: Më 7 mars 1991, anijet shqiptare filluan të arrijnë në portet në jug të Italisë (Brindisi, Bari, Otrantos dhe Monopoli). Autoritetet italiane thonë se 20 000 shqiptarë mbërritën në Itali në mes 7 dhe 10 mars të vitit 1991. Gjatë ditëve të para të muajit gusht 1991 mijëra shqiptarë të arritur në portin perëndimor të Durrësit dhe portin jugor të Vlorës, me shpresën për të shkuar në bordin e anijeve që do të marrë ato në Itali.Më 8 gusht 1991, disa anije që mbante rreth 15.000 emigrantë shqiptarëarriti të hyjnë në portin e Barit, Itali. Më 8 gusht 1991 rreth 10 000 shtetas shqiptarë në bordin e disa anijeve të detyruar nisën rrugën e tyre në portin e Barit në jug-lindje të Italisë dhe rreth 1 000 në portin e Otrantos. Për më tepër, 675 shqiptarë në bord të dy anije të tjera u përpoqën pa sukses në portet në Sicili, në Maltë dhe më vonë u kthye në Shqipëri. Të nesërmen, 8 mars 1991, higjiena nëpër anije ishte përkeqësuar deri në atë masë sa që ulje ishte e pashmangshme.
Turmat e shqiptarëve u vendosën në kalatave e portet italiane të presin ndihmë e cila mori disa ditë për të arritur.Pas disa orë duke pritur në portin e Barit, autoritetet italiane lejuan shqiptarët të zbarkonin për arsye humanitare dhe i çuan ata në stadiumin La Vittoria Sports . Autoritetet italiane filluan riatdhesimin e detyruar duke përdorur avionë ushtarakë të transportit dhe tragetet, përleshjet shpërthyen mes policëve dhe shqiptarëve. Shqiptarët rrethuar veten në stadium refuzon që të kthehen në vendin e tyre; rreth 300 prej tyre arritën të ikin .Autoritetet italiane u ofruan shqiptarëve 50 000 lireta (40 dollarë amerikanë) secili dhe rroba të reja nëse ata do të kthehen në shtëpi,mirëpo jo ofertë nuk ka tërhequr shqiptarët, riatdhesimi i detyruar vazhdoi. Në rrjedhojë të këtyre ngjarjeve shkruhet: Pjesa më e madhe e shqiptarëve që vijnë në Itali janë duke pretenduar të jetë në kërkim për punë dhe ikin gjendjen e dobët ekonomike në vendin e tyre.
Dështimi për të riatdhesuar 7 000 shqiptarë të cilët arritën në mars 1991, si dhe thashethemet e një marrëveshje të emigracionit midis Shqipërisë dhe Italisë dukej për të inkurajuar këtë rrjedhë të fundit. Edhe pse riatdhesimi ishte i justifikuar ligjërisht, mënyra në të cilën është kryer operacioni ishte problematik. Shumica dërrmuese e shqiptarëve, , u larguan nga vendi i tyre, sepse ata ndiheshin të “varrosur për së gjalli” atje. Ata shpjeguan se kur u përhap lajmi si flakë e tërbuar se ishte e mundur të largohen nga Shqipëria, kamionë u kapën dhe nxituanë të sekuestrojnë , anijet s, dhe ekipet e tyre për ti detyruar të nisem në lundrim drejt Italisë. Deri në fund të dhjetorit të vitit 1991 më shumë se 200 000 shqiptarë u lënë vendin e tyre nga eksodi që filloi në korrik të vitit 1990.
3. Mirëpo cila është kronologjia e emigrimit shqiptarë në brigjet përkarshi,të shtetit me formën e çizmes?
Shekujt e 15 -16 shkruhet në një material të kësaj kohe. Shqiptarët ikën në Itali, kur Perandoria Osmane pushtoi trojet shqiptare. Këto emigrantët shekullin e pesëmbëdhjetë dhe gjashtëmbëdhjetë dhe pasardhësit e tyre janë të njohur si “Arbëreshëve.” Sot në Italinë jugore, Sicili dhe Kalabri, t këtu janë rreth 300.000 folësit arbëreshe dhe rreth 70 fshatra Alberesh (faqen italo-shqiptar). Perandoria Osmane pushtoi Shqipërinë për rreth pesëqind vjet.
Janar 1990: Ligji “Martelli” hyri në fuqi, duke mbyllur vendin të emigracionit të mëtejshëm. Ligji ishte një përpjekje për të kontrolluar dhe monitoruar imigracionin dhe kështu të hapë rrugën për fillimin e një sistemit të kuotave. Është përcaktuar se çdo emigrant – ligjore ose të paligjshme – që mund të provojë se ai ose ajo kishte ardhur në vend përpara fundit të vitit 1989 t’i jepet një leje qëndrimi dy vjeçar.
Korrik 1990: Mbi 4,000 shqiptarë kërkuan strehë në Itali (ligji Martelli u pezullua për të akomoduar 800 kërkuesit. Mars 1991: Zgjedhjet e para demokratike u mbajtën në Shqipëri, dhe diktatura socialiste e Aisë së shpërbë. 24.000 refugjatë shqiptarë mbërritën në Itali në hapësirë prej tri ditësh, dhe ligji Martelli u ndërpre sërish të japë azil.Prill 1991: Ministria për Komunitete italianët jashtë vendit dhe për Emigracionit u formua. Ministria vendosi shqiptarët që erdhën në mars të gjithë Italinë dhe u dha atyre me leje pune. 07-08 gusht, 1991: Më shumë se 15,000 shqiptarë u ankorua në Bari dhe u takuan me skuadrat e ndërhyrjes së shpejtë. Ata u arrestuan në një stadium pa banjo. Helikopterët sollën jashtë ushqim dhe ujë. Shqiptarët u rebeluan dhe shkatërruan stadiumin. Pesë ditë më vonë më janë dhënë 40 $, dhe një T-shirt dhe pantallona të ri dhe u dërguan përsëri në Shqipëri (Ekonomist, Aug.17, 1991). Gjithsej, 17,466 shqiptarë u dëbuan gjatë javës së tretë të gushtit 1991 (Economist, 17 gusht, 1991
Janar 1997: skemat piramidale financiare shqiptare u shemb. Në protestat politike që pasuan depot e armëve u plaçkitën. Rebelët morën kontrollin mbi qytetet në jug të Shqipërisë. Vendet perëndimore përdorur taktikat ushtarake për të tërhequr shtetasit e tyre. Itali, duke parashikuar një fluks të shqiptarëve, në rritje patrullë kufitare dhe kërkoi që Komuniteti Evropian për të adresuar krizën në Shqipëri. Mars 1997: Italia krijoi një patrullë të vështirë e Adriatikut. Shqiptarët që arritën në Itali dhe mund të provojë se ata do të jenë në rrezik të madh që ata kthehen në Shqipëri janë dhënë dy muaj në Itali. Të premten e mirë një anije shqiptare, Kater i Radës, u mbyt pas përplasjes me një anije patrullimi italiane. Tetëdhjetë shqiptarë u vranë.
Pa përfundim.
Ç’ndodhi mes kësaj ikje?Shumë mbetën në kanalin e Otrantos.
Kështu ëndrra për një truall të ri, perëndimin e shpresës,mbeti dhimbje,mbeti kujtim i shndërruar tash në rrëfim. Për ata,që si varr u mbeti deti,streha e fundme e tyre vendi ku ish ngjizur dhimbja , gëzimi, dëshpërimi, ëndrra, frika, dhe vdekja në fund. Kështu,kujtimet e dhjetëra shqiptarëve,që i mori deti,vijnë tek ne dhe mbijnë përherë të reja në tokën e shpirtit tonë. Një lutje prano ti udhëtar i detrave ,aty hidh një lule,se për të mbritur këtu në vendin tënd,ata rrugët i shtruan me gjak. Deti ua lau qefinët e vdekjes, i mbështolli deti, i mbuloi në krahët e tij,në fundin e tij,dhe nga dhimbja gërryhen brigjet ngadalë,derisa të treten deri sa të mos mbetet asnjë dëshmitar okular,që të dëshmoj,kundër detit, absolutisht. Ja njohim fajet detit sigurisht,prandaj mbi të rëndojnë fajet e krimit sigurisht.
