Nga Blerta Haxhiaj
I lindur me 28.VII. 1874, ishtë një filozof gjerman që studioi në Berlin afër Xhorxh Zimelli (George Zimelli). Më pas studion filozofinë e Kantit në Marburg, te Herman Cohhen. Veprat e tij janë: “Kritika e njohjes matematikore dhe shkencave natyrore te Descartes “ -1902-, që njëkohësisht është edhe punimi i disertacioni; “Sistemi filozofik i Leibnitz në themelet e veta shkencore”, “Problemi i njohjes në filozofinë dhe shkencen e kohës së re” “vepër që gjatë viteve 1906-1907 botohet në dy vellime ndërkaq me 1920 del edhe vellimi i tretë i saj.
Pastaj me vepren “Problemi i njohjes”. Përveç kësaj i botohen edhe këto cikle ligjeratash “Nocioni i substancës dhe ai i funksionit” 1910, “Jeta dhe mesimi i Kantit” 1918 – “Liria dhe forma” 1916. por vepra e tij më e njohur dhe më e rëndësishme pa dyshim është “Filozofia e Trajtave Simbolike” në tri vëllime, idea për të cilën i lindi padyshim me 1917 duke hyrë në tramvaj, me ç’rast njëanëshmëria e teorise së Kantit dhe Coheni iu bë e qartë. Për të dera e cila të shpie deri te njohja e realitetit, nuk e hap vetëm mendja njerëzore, por përkundrazi tërë fryma njerëzore, me të gjitha funksionet dhe impulset e veta, me të gjitha forcat e imagjinatës, ndjenjave, vullnetit dhe të menduarit logjik ndërton urën mes shpirtit njerëzor dhe realitetit, e përcakton dhe formon koncepsionin tonë për realitetin. Këtë e shkruan derisa qëndron në Hamburg ku me 1919 u zgjodh si profesor, ndërkaq me 1930 rektor. Vepra permban tre pjese “Gjuha” – 1923, “Mendimi mitik” – 1925, “Fenomenologjia e njohjes” – 1929. Në vitin 1933 ikën nga Gjermania Naziste. Së pari shkon në Oxford, e pastaj gjatë viteve 1935 – 41, në Goteborg (Gothenburg). Me 1941 shkon në USA me anijen e fundit civile. Atje punon si profesor në Universitetin e Yale. Gjatë qëndrimit atje shkruan vepren “Esse për njeriun” dhe “Miti dhe Shteti”, ky mendimtar i rëndësishëm vdes me 1945. Shndërrimi i kritikës së mendjes në kritikë të kulturës, është drejtimi themelor i revizionit të Kantit nga ana e Cassirer. “Esse për njeriu” është një version i shkurtër i vepres “Filozofia e Trajtave Simbolike”. Kjo vepër ishte shkruar nga Cassirer me qëllim që tu ofrojë njerëzve një liber më të lexueshëm. Në vepren “Filozofia e Trajtave Simbolike” ai kritikën e mendjes te Kanti e zgjeron në një kritikë të frymes, respektivisht të kulturës. Konceptin e të kuptuarit të ngushtë të frymës si mendje ku të cilin e gjejme te Kanti, Cassirer e zgjeron në konceptin e të kuptuarit të frymes si kulturë. Siç dihet te Kanti, përgjigjja në tërë pyetjet themelore ai jep atë më të rëndësishme në pyetjen
– Ç’është njeriu? Por Kanti pyet për njeriun; e Cassireri për kulturën. Në këtë mënyrë Antropologjia Filozofike, bëhet disipline e gjithëanëshme e filozofise. Cassirer qysh në titullin e vepres “Esse për njeriun: Hyrje në filozofinë e kulturës njerëzore” na bën të ditur se pyetja për njeriun është pyetje e filozofise së kulturës. Sipas tij njohja e njeriut per vetëveten ka arritur në krizë. “Teoria jonë moderne ka humbur qëndren e vet intelektuale”. Për këtë gjë ai i identifikon tre fajtore:
Niçen me proklamimin e vullnetit për fuqi;
Freud me sinjalizimin e instiktit seksual;
Marks i cili i vendosë në themel instiktin ekonomik.
Pra nuk kemi ndonjë ide të qartë dhe konsistente për njeriun. Për ta shpjeguar nocionin e njeriut Cassirer fillon nga koncepsioni për organizmin të cilin e ka punuar biologjia moderne nga Johaness von Uexkull. “Kjo botë nuk paraqet kurrëfarë përjashtimi në raport me rregullat biologjike, të cilat drejtojnë jeten e të gjithë organizmave tjerë. Megjithatë në botën njerëzore gjejme një karakteristike të re, e cila është specifike vetëm e njeriut.”. ku qëndron kjo veçori specifike e botës njerëzore? Sipas Uexkull-it veçori e çdo organizmi është çarku funksional të cilin e përbëjnë dy sisteme të ndryshme të cilat kanë një bashkëpunim dhe ekuilibër, sistemi receptor përmes të cilit kafsha merr nxitjet e jashtme dhe sistemi efektor përmes të cilit ajo reagon ndaj nxitjeve të pranuara. Sipas Cassirer ky çark funksional ekziston edhe te njeriu por te ai, ky sistem jo vetëm që është i zgjeruar për nga kuantiteti por edhe i ndryshëm për nga kualiteti. Mirëpo te njeriu perveç sistemit receptor dhe atij efektor, kemi edhe elementin e tretë Sistemin Simbolik. Ky sistem e transformon tërë jeten e njerezve me ç’rast njeriu jeton në një dimension të ri të realitetit. Dallimi mes reagimit organik te kafsha dhe te njeriu qëndron në faktin që ky i fundit reagon më ngadale, gjë që është e çuditshme.
Njeriu nuk jeton vetëm në gjithësinë fizike, por edhe atë simbolike. Gjuha, miti, arti dhe religjioni janë pjese e këtij sistemi. Tërë progresi që karakterizon të menduarit dhe përvojën njerëzore konsiston në spastrimin dhe formimin e rrjetit simbolik. Muri i ndërmjetesuesit Simbolik mes njeriut dhe realitetit nuk paraqitet vetëm kur është fjala për veprimtarinë e tij teorike, por edhe për sferen praktike. Edhe këtu njeriu nuk jeton vetëm në boten e fakteve sipas nevojave të veta të drejtperdrejta dhe dëshirave, por në mesin e emocioneve imagjinare, në shprese dhe frikë, në iluzione dhe deziluzione, në fantazitë dhe ëndrrat e veta.” A do të thotë kjo se definicioni tradicional për njeriun si qënie mendore (animal rationale) duhet hedhur poshtë? Sipas Cassirer megjitheëse pranë orvatjeve të irracionalizmit modern, koncepti për njeriun si qenie mendore e mban vlerën e vet.
Racionaliteti është karakteristikë esenciale e të gjitha aktiviteteve njerëzore. Mirëpo këtë definicion duhet zgjeruar ”Mendja është term joadekuat për të kuptuar trajtat e jetës kulturore te njeriut, në tërësinë begatine dhe ndryshueshmërinë e tyre. Por të gjitha këto trajta janë trajta simbolike. Njeriu pra duhet definuar jo si animal rationale por si animal simbolocum. Definimi i njeriut si kafshë simbolike është tërë themeli i filozofisë së njeriut te Cassirer. Ky definicon shërben si pikenisje për hulumtimin e mëtutjeshëm. Trajta të ndryshme të sjelljes simbolike gjejme edhe tek kafshet por dallimi eshte i madh. “Dallimi mes gjuhës propozicionale dhe asaj emocionale, është kufiri me botën njerëzore dhe asaj të kafsheve… kafsha s’mund të bëjë hapin prej subjektives deri te objektivja, prej gjuhës afektive deri te ajo propozicionale”. Cassireri këtu propozon të bëhet dallimi mes shenjave dhe simboleve; kafshet sherbehen me shenja nderkaq njerezit sherbehen me simbole. Njeriu eshte kafshe simbolike, nderkaq kafshet tjera mund te jene kafshe te sinjaleve. Por Cassireri nuk e sqaron dallimin mes sinjalit, shenjes dhe simbolit. “… kafsha posedon imagjinatën praktike dhe inteligjencen, por vetem njeriu e ka të zhvilluar një trajte të re të imagjinatës dhe të inteligjences atë simbolike”. Jane veçori me të cilat simbolet njerëzore dallohen nga shenjat tjera, me të cilat shërbehen kafshet ku aplikimi universal i simboleve njerezore e tërë kësaj bëhët pasi që gjithçka është e emertuar. (… – kulturë; – coltere – (lat) të mbjellësh në Arë)
