Nga Gëzim Llojdia
1. Albanian heritage month in Ontario.Nisma në parlamentin e Ontario ,ku Laura Albanese (lindur më 11 September, 1957) është një politikane anëtare Liberale e Asamblesë Legjislative të Ontarios ,zgjedhur në vitin 2007,në 24 mars 2016 mbajti këtë fjalim të mrekullueshëm gjatë leximit të dytë në Parlamentin e Ontarios të projektligjit nr. 145 ,që e shpall nëntorin: Muaji i Trashëgimisë Shqiptare.
” Është një privilegj të priten në këtë shtëpi dhe debati mbi projektligjin 145. do të doja, së pari, ti mirëpresim anëtarët e komunitetit shqiptar, që janë bashkuar me ne këtu në dhomën legjislative. Midis tyre është presidente nderi e shoqatës së komunitetit shqiptar kanadez dhe kryetari i grupit të trashëgimisë shqiptare, dr Ruki Kondaj. Kemi punuar së bashku për të propozuar këtë projekt, të cilat do të njohin nëntorin si muaj trashëgimisë shqiptare në krahinën e Ontarios. Siguron krahinën tonë me një mundësi për të njohur dhe festuar komunitetin shqiptaro-kanadez, që jetojnë këtu në Ontario. Mendoj se do të ishte mirë, nëse do të shpallim nëntorin muajin e trashëgimisë shqiptare të krahinës, gjatë këtij muaji ky komunitet feston dy takime të rëndësishme: ditën e pavarësisë, apo ditën e flamurit, që bie në 28 nëntor, data kur në 1912, Shqipëria shpalli pavarësinë e saj nga perandoria otomane dhe 29 nëntor, që është njohur si dita e çlirimit . Komuniteti shqiptaro-kanadez feston këto takime në Ontario nga ngritja e flamurit shqiptar këtu në park, si dhe duke organizuar shfaqje kulturore dhe bankete,darka anembanë krahinës tonë dhe pjesës tjetër të Kanadasë.
Unë do të doja të them diçka për historinë e këtij komuniteti të fuqishëm, i cili tani jeton në krahinën tonë të madhe.
Shqipëria është një vend i vogël, strehuar në gadishullin e Ballkanit në Evropën juglindore, me bregdetin në detet Adriatik dhe Jon, në jug me Greqinë dhe në lindje me Italinë. Shqipëria sot është një destinacion turistik i bukur, që ofron këndshëm peizazhet dhe site. Në 2015,ishte listuar si një nga 10 top destinacionet më të vizituar në botë, por nuk ishte gjithmonë kështu. Vendi ka patur një kohë dhe histori të vështirë. Së pari, më duhet të sqarojë se shqiptarët në Kanada erdhën nga vendet të ndryshme evropiane si: Shqipëria, Kosova, Maqedonia, Greqia, Serbia dhe Turqia. Kjo është shpjeguar nga gjeopolitika nga fillimi i shekullit të 20-të, kryesisht karakterizuar nga territoret shqiptare duke u aneksua nga vendet fqinjë të Ballkanit.
Së dyti, është shumë e rëndësishme për të kuptuar identitetin kombëtar të shqiptarëve. Përsëri, ne duhet të shikojmë mbrapa në histori. Shqiptarët janë shumë të lashtë, pasardhësit e hershëm të ilirëve. Më gjatë historisë së tyre, ata kanë qenë të pushtuar dhe sundoheshin nga tre perandoritë e mëdha si: romakët, bizantinët, osmanët. Këto kohë okupimesh sollën ndryshime antropologjike të rëndësishëm sociale, më e rëndësishme, futjen e tre feve kryesore: katolicizmin, ortodoksinë dhe islamin. Megjithatë, identitetin i tyre kombëtar ka mbetur i fortë nëpër shekuj. Patriotizmi i tyre i ka rrënjët në dy shtylla: tokë e tyre të përbashkët dhe gjuhën e tyre.
Shqiptarët filluan të vijën në Kanada pas luftës së parë botërore. Vala e parë e emigracionit, përbëhej nga emigrantët, që e lanë vendin kryesisht në kërkim të mundësive ekonomike më të mirë. Vala e dyte e emigracionit, ndodhi pas luftës së dytë botërore. Këta ishin kryesisht refugjatët e rendit komunist në Shqipëri dhe Jugosllavi dhe nga republika e Maqedonisë.
E treta dhe vala më e madh rreth 20,000 vetë, kryesisht punonjësit, lënë vendin pas vitit 1990, së bashku me të paktën 5,000 shqiptarë të Kosovës, të cilët u pranua si refugjatë në vitin 1999 nga qeveria kanadeze.
Sot, sipas acca, janë rreth 40,000 shqiptarë që e quajnë Ontarion një shtëpi, dhe një pjesë tjetër rreth 20,000 jetojnë në krahinat e tjera kanadeze. Shumica e shqiptareve që jetojnë në krahinë tonë, kanë zgjedhur të jetojnë në Toronto, në zonë dhe qytete të tjera të tilla. Ata kanë një komunitet i gjallëruar. Sot, shqiptarët në Ontario llogarisin disa shoqatave të komunitetit, dhe brenda sistemit shkollor kanë shtatë shkolla fillore të ndryshme, që ofrojnë klasat e gjuhës, ku të mësojnë fëmijët në gjuhën shqipe dhe studim të historisë dhe traditave .Një forcë bashkuese brenda komunitetit shqiptar është shoqata kanadeze e komunitetit, apo acca, e cila u themelua në 11 gusht, 1989 .
Unë do të doja të marrë një minutë ose dy të ndajë lidhjet e mia personale me komunitetin shqiptar.Unë am lindur dhe rritur në Itali para se të vija në Kanada. Kam lindur në një qytet bregdetar të quajtur Taranto, në rajonin e Puliasë në Italinë juglindore, përmbledh thembrën e çizmes së Italisë, matanë nga Shqipëria. Mbiemri im është albanese, e cila ka kuptimin ” nga Shqipëria.” Ndonëse nuk kam eksploruar historinë personale në historinë e familjes time emri, ka një emër shqiptar etnike dhe gjuhësor të komunitetit të pakicave, që ka kohë që ka jetuar në Italinë jugore. Ata janë arbëreshë, ose italo-shqiptarë. Ata u vendosën në Italinë jugore, midis shekujve të 15 dhe 18 në disa valë të emigracionit, pas vdekjes së heroit kombëtar shqiptar, Gjergj Kastrioti Skënderbeu. Kultura e tyre është e vendosur nga veçoritë kryesore, që janë gjetur në gjuhën, fenë, traditat, zakonet, arti dhe gastronomisë. Sot janë rreth 50 komunitete arbëreshë dhe fshatrat të shpërndarë në Italinë jugore. Gjatë karrierës sime të mëparshme në transmetimin multikulturore, kam pasur mundësinë për të takuar, intervistuar dhe të njihesha me përfaqësuesit e komunitetit arbëreshë që jetojnë në Toronto.
Është një komunitet që është i njohur. Shqiptarët kanë mbetur krenar për trashëgimin e tyre të pasur kulturore ,ata kanë mbajtur zakonet tradicionale, këngët dhe vallet, instrumentet muzikore, historinë, legjendat, historitë orale dhe literaturën, kaq të dashur të tyre. Ata kanë mbajtur kodin e besës, një koleksion prej parimeve të cilat rregullohen shumë marëdhënie shoqërore, ekonomike dhe fetare, së bashku me zakonet tradicionale kulturore dhe praktikat e shoqërisë shqiptare ndërmjet vitit 1400 deri sot.
“Besa,” për shembull, do të thotë të kujdesesh, për ata në nevojë dhe të jesh mikpritës. Gjatë luftës së dytë botërore, shqiptarët shpëtuan mbi 2,000 hebrenj nga persekutimi nazist duke fshehur çifutët, shqiptarët u dhanë atyre rroba, u dhanë emra shqiptare, dhe i trajtuan ata si pjesë e familjes së tyre. Koncepti i besës është përfshirë në kulturën e tyre.
Kanadezët shqiptar nderojnë harmoninë ndërfetare dhe mbajnë gjuhën e tyre, që është pa dyshim më e vjetëra në botë. Në ditën, që paraqitem leximin e parë të këtij ligji të legjislaturës në nëntor 2015, ne kishim nderin të dëgjojmë në këtë ndërtesë, një këngë arbëreshë, që është më shumë se 500 vjeçare dhe është kënduar nga të gjithë shqiptarët kudo. “Moj e bukura more”, mrekullisht interpretuar këtu nga sopranoja Mirela Tafaj .I pari, që kam përmendur më parë në fjalimin tim, është Gjergj Kastrioti Skënderbeu, është hero kombëtar, që luftoi kundër perandorisë otomane në shekullin e 15-të. E dyta është nënë Tereza, katolike e mirënjohur humanitare në gjithë bota për atë punë misionare, në Indi, ku ajo jetoi shumicën e jetës së saj. Nënë Tereza, fituese e çmimit Nobel për paqen në 1979, është një model për të gjithë shqiptarët. Vetëm javën e kaluar, Papa Françesku njoftoi se ajo do të bëhet shenjtore nga kisha katolike romake në një ceremoni ,që do të mbahet në Romë në shtatorin tjetër.
Kontributet e komunitetit shqiptar janë qartësisht jo vetëm në Ontario, por në gjithë botën. Si një vend, që Kanadaja ka qenë ndërtuar mbi vlerën e identifikimi të pasur dhe respektimin e diversitetit kulturor, duke festuar traditat dhe vlerat e njerëzve, që kanë emigruar këtu dhe kontributet,prandaj shpresoj dhe kërkoj nga të gjithë kolegët e mi këtu në këtë legjislaturë të më ndihmojnë të njohin nëntorin si :” Muaj të trashëgimisë shqiptare në krahinën e Ontario. Siç thashë në fillim, mendoj se do të ishte i përshtatshme ,muaji që bashkësia do si më i miri për identifikimin e trashëgiminë së saj.
2. Deputetja që mbajti këtë fjalë është lindur në Taranto, Itali, në vitin 1957. Në rininë e saj, jetoi mes Kanadasë dhe Italisë, u vendos në Kanada në vitin 1981 dhe ka jetuar në York Jug-Ëeston me bashkëshortin e saj, artistin Germinio Pio Politi, me dy fëmijët e saj të rritur, nipin, dhe nënën e saj. Albanese ka punuar në fushën e gazetarisë, që përfshin më shumë se dy dekada, nga viti 1984 deri 2007. Ajo ka punuar në programet e gjuhës italiane në OMNI TV në një numër të kapaciteteve. Albanese u nominua si kandidate Liberale në shkurt 8, 2007 në zgjedhjet provincialet. Ajo u rizgjodh në zgjedhjet e vitit 2011. Në mandatin e saj të dytë ajo u emërua PA ndaj Ministrit të Punës dhe më pas PA Ministrit të Turizmit, Kulturës dhe Sportit. Në vitin 2013, kur Kathleen Ëynne mori detyrën si Kryeministër, Albanese u emërua si Asistent Parlamentare e Kryeministrit dhe gjithashtu bëri zëvendësen e Qeverisë. Në zgjedhjet e qershorit 2014, ajo u takua me Ferreira për herë të katërt, dhe e mundi atë me 3,572 vota. Që nga korriku 2014, ajo është Asistente Parlamentare e Ministrit të Financave dhe shërben si Kryetare e Grupit Parlamentar.Kjo shqiptare safi duhet vlerësuar me tituj nderi nga organet shqiptare Presidenca,bashkia Vlorë dhe Durrës , mediumet shqiptare por edhe duke u ftuar e në atdheun amë të paraardhësve të sa,j për përkushtimin në mbrojtje të drejtave të komunitetit shqiptar në Kanada.
3. Dr.Ruki Kondaj, është Presidente Nderi e Shoqatës së Torontos,ajo dhe organizimi Shoqatës Shqiptaro Kanadeze realizuan:” Albanian heritage month in Ontario”ose Muaji i trashëgimisë shqiptare në Ontario.Gazetarja Rajmonda Mojsiu duke përshkruar Dr Ruki Kondaj thotë:Ajo është një grua plot energji, buzëqeshje dhe dëshirë për të komunikuar dhe biseduar për gjithçka. Është një personazh krejt i veçantë jo vetëm për zërin femëror, qytetar e intelektual që rrezaton, por impresioni i parë me të është se ajo e do shumë Shqipërinë, Vlorën e saj, respekton dhe nderon vlerat kombëtare, traditën, gjuhën dhe kulturën e atdheut të saj. Ajo është përfaqësuesja model i intelektuales, komunikimit dhe respektit, simboli i femrës dhe ndjenjës femërore shqiptare në botë! Kjo është Dr.Rukije Kondaj, imazhi i gjallë i mençurisë, urtësisë e modestisë së kësaj intelektualeje. Në 100 Vjetorin e Pavarësisë, komuniteti shqiptaro-kanadez dhe do të kishin fatin historik, ku para bashkëkombësve shqiptarë me prezencën e Parlamentarit Kanadez për multikulturalizmin Hon. Jim Karyggianys, dhe Ministrit të Ekonomisë dhe Zhvillimit të Ontarios Hon. Brad Duguid dhe do ishte pikërisht ky i fundit që do i dorëzonte Dr. Rukije Kondaj medaljen “Queen Diamond Jubille Aëard” për kontributin e saj të çmuar në komunitetin shqiptaro-kanadez dhe shoqërinë kanadeze. “Queen Diamond Jubille Aëard”, një medalje DIAMANTI- nga më të veçantat që jepet nën kujdesin e drejtpërdrejtë nga Guvernatori i Përgjithshëm i Kanadasë,dhe për herë të parë i është dhënë në kuadër të 60 vjetorit Mbretëreshës Elisabetë e II-të dhe hera e dytë brenda këtij 10 vjeçar, i jepet intelektuales shqiptare me banim në Kanada, Dr. Rukije Kondaj.. Dr. Rukije Kondaj është lindur e rritur në qytetin bregdetar buzë Jonit, Simbolit të Pavarësisë të Shqipërisë-Vlorës. Është diplomuar për Farmaci.
Me kalimin e viteve Dr.Kondaj në vitin 1999’ do të punonte për krizën kosovare së bashku me partnerë të huaj si OBSH, UNICEF, etj, eksperienca të shkëlqyera këto, që i dhanë mundësinë të aplikonte për Master, në një nga universitetet me shumë emër , atij të “Bocconi”-t Milano, Itali .Profili i Dr. Rukije Kondaj, përveçse arsimimit të saj të shumtë, ajo ka një sërë eksperiencash kombëtare e ndërkombëtare, me tituj shkencorë, menaxhimin sistematik, përmirësimin dhe promovimin e aftësive profesionale, kërkuese ndaj vetes, e diplomuar edhe në shtetin kanadez, është simboli më domethënës, i profilit të një intelektualeje që synon të ndërtojë mënyrën e jetesës dhe rolin model, të gruas shqiptaro-kanadeze në atë vend të huaj.
Dr.Rukije Kondaj është një nga figurat intelektuale më të dashura e të admirueshme e komunitetit shqiptaro-kanadez në Toronto, jo vetëm për formimin e saj të spikatur në fushën akademike, shkencore dhe profesionale, por edhe për kontributin e saj dimensional në një harmoni relative të lirisë së shprehjes për një qëllim të përbashkët përfaqësimin me dinjitet, krenari dhe modesti të integrimit të vlerave kombëtare, forcës intelektuale, identitetin kombëtar e vlerat e qytetarisë shqiptare në 
ballafaqimin e drejtpërdrejtë me botën perëndimore, pikërisht në Kanada.
Figura e Dr Ruki Kondaj mendoj se duhet vlerësuar nga Presidenti i Republikës dhe nga bashkia Vlorë,qe eshte edhe qyteti i saj.
