Nga Vladimir Karaj, BIRN
Gjatë dekadës së fundit, krimi i organizuar në Shqipëri është sofistikuar përmes forcimit të lidhjeve me politikën dhe me institucionet ligjzbatuese. Paralelisht me këtë evoluim, studiuesit kanë gjetur se është aplikuar zbutje e dënimeve penale për krime si trafiku i narkotikëve dhe organizatat kriminale në të tre shkallët e gjyqësorit.
Këto janë gjetjet kryesore të dy studimeve të mbështetura nga Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë, të cilat u prezantuan për mediat të premten gjatë një konference në Tiranë nga bashkëautori Fabian Zhilla, studiues i krimit të organizuar dhe terrorizmit.
Studiuesi Zhilla prezantoi studimin mbi “Evoluimin e strukturave të organizuara kriminale në Shqipëri” dhe po ashtu atë mbi “Drejtësinë penale në Shqipëri”, të cilët i ka realizuar në bashkëpunim me Besfort Lamallarin, tani zv-ministër i Brendshëm dhe Nita Shalën, avokate dhe kriminologe.
Autorët theksuan se gjetjet e studimit të parë mbështeten në “84 intervista me gjyqtarë dhe prokurorë të Gjykatës së Krimeve të Rënda dhe rretheve gjyqësore, avokatë penalistë, ekspertë të policisë, gazetarë investigativë dhe përfaqësues të shoqërisë civile”. Ndërkohë që në studimin mbi drejtësinë penale, ata i janë referuar shqyrtimit të 225 vendimeve të dy shkallëve të gjyqësorit për krimet e rënda dhe Gjykatës së Lartë.
Sipas studimeve, organizatat kriminale në Shqipëri vijojnë të jenë kryesisht grupime fisnore, të cilat përdorin biznesin si fasadë. Megjithatë, në rajone të ndryshme të vendit, rivaliteti mes bandave të armatosura ndonëse ka patur si motiv kryesor kontrollin e territorit, “ka shfaqur shpesh ngjyrime të anshme politike”.
Drejtori ekzekutiv i Fondacionit për Shoqëri të Hapur, Andi Dobrushi, tha gjatë prezantimit se qëllimi i këtyre studimeve nuk ishin vetëm gjetjet, por edhe prezantimi i një sërë rekomandimesh që do të ndihmonin në luftën kundër krimit të organizuar.
Disa nga rekomandimet janë ashpërsimi i kodit penal në hetimin e “çdo forme shoqërimi të llojit mafioz”, ngritje të strukturave të posaçme antimafia dhe krijimi i një databaze deri edhe te lidhjet fisnore të organizatave kriminale, për të mos lejuar infiltrimin e tyre në strukturat ligjzbatuese.
Forcimi i lidhjeve me politikën
Zhvendosja territoriale e grupeve të organizuara kriminale prej viteve ’90.
Studimi që analizon evoluimin e krimit të organizuar në Shqipëri është bazuar mbi dosje konkrete gjyqësore dhe shpjegon se si strukturat primitive dhe të dhunshme të fillimeve të viteve ‘90 e deri në vitet 2004-2005, u kthyen në organizata të komplikuara, të cilat investojnë në biznese të ligjshme, në pastrimin e parave dhe po ashtu në promovimin e njerëzve pranë tyre në politikë.
Sipas Zhillës, lidhjet e politikës me organizatat kriminale janë bërë gjithmonë e më të forta, ndërsa vetë organizatat kriminale gjenden në “një limbo” mes aktiviteteve të paligjshme që i kanë pasuruar dhe atyre të ligjshme, përmes të cilave qarkullojnë paratë.
Duke iu referuar disa rasteve konkrete, Zhilla tha se përpos dekriminalizimit, një proces që zbuloi se të zgjedhur në Kuvend dhe në qeverisjen vendore ishin të dënuar për përfshirje në krim të organizuar, tashmë jemi në fazën kur fëmijët apo të afërm të personave të implikuar janë përfshirë në politikë apo edhe në sistemin e drejtësisë.
“Ata kishin paratë dhe lidhjet, investuan në edukimin e fëmijvë jashtë vendit dhe po ashtu kanë investuar në vendosjen e tyre në poste kyçe, në polici apo në administratat lokale,” tha Zhilla, duke shpjeguar se kjo nuk ishte përfshirë në studim, por dilte si rezultat i punës kërkimore.
Ndërkohë, ndër gjetjet interesante të studimit për evolimin e krimit të organizuar ishte ndërtimi i një harte të organizatave kriminale që veprojnë aktualisht në vend, që sipas studiuesve janë të fokusuara në qytete port si Vlora apo Durrësi, në Fier, në Shkodër dhe në aksin Tiranë-Elbasan.
Studiuesit po ashtu janë përpjekur të evidentojnë lidhjet politike të grupeve të caktuara. Ndërsa lokalisht ndarjet politike janë të theksuara, në Tiranë dhe Durrës grupet kriminale i ofronin shërbim ofertuesit më të mirë politik.
Zhilla tha se megjithëse bëhej fjalë për një studim, disa prej personave të intervistuar dhe ekspertë që kanë dhënë ekspertizë për studimin e kanë bërë këtë në mënyrë anonime për shkak të frikës prej grupeve të ndryshme. Ai përshkroi një situatë të rënduar, ndërsa theksoi se “nga kapja e shtetit, organizatat kriminale kanë kaluar te kapja e shoqërisë”.
Duke shpjeguar këtë, ai shtoi se një pjesë e këtyre grupeve kriminale kishin tashmë aktivitet nga sporti deri në sipërmarrje me shumë të punësuar në vend.
“Zbutja” e drejtësisë
Kurba e zbutjes së dënimeve penale ndaj anëtarëve të organizatave kriminale. Grafik: Nga studimi mbi “Drejtësinë Penale”
Sa i përket studimit mbi “Drejtësinë Penale”, studiuesit gjetën se vendimet për grupet kriminale kishin ardhur në zbutje, ndërsa përdorimi i gjykimit të shkurtuar linte pak hapësirë për shqyrtim të imtësishëm të dosjeve. Po ashtu, ndër gjetjet theksohet se ndryshimi i shpeshtë dhe i pastudiuar i Kodit Penal dhe atij të Procedurës ka sjellë probleme në punën e gjyqësorit.
Studimi po ashtu vëren se Gjykata e Krimeve të Rënda në shkallën e parë është gjithmonë më e ashpër në dënime se kolegët në Apel apo edhe në Gjykatën e Lartë.
“Nga ana tjetër, shikohet se gjykatat e krimeve të rënda të nivelit të parë kanë një qasje më të zgjeruar përsa i përket interpretimit të neneve përkatëse që lidhen me format e veçanta të bashkëpunimit të kryerjes së veprave penale. Ndërkohë që Gjykata e Apelit dhe ajo e Lartë e interpretojnë ligjin ngushtësisht duke e bërë më të vështirë të provuarit e veçorive specifike të formave të ndryshme të bashkëpunimit të veçantë të trafikut të narkotikëve dhe krimeve të tjera të rënda, sidomos në rastin e organizatës kriminale,” thuhet në studim.
Po ashtu theksohet se shpesh gjykatat, edhe pse kjo nuk kërkohet nga ligji, i japin shumë rëndësi strukturës organizative “për të bërë dallimin midis bashkëpunimit të veçantë kundrejt atij të thjeshtë”, duke bërë që dënimet të jenë më të ulëta.
Statistikat e përpunuara nga studiuesit në këtë rast tregojnë se ka një trend të zbutjes së dënimeve, i cili përfshin prokurorinë dhe më tej gjykatat e tre niveleve. Sipas statistikave, në vitet e para pas krijimit të Gjykatës së Krimeve të Rënda dhe Prokurorisë pranë saj dënimet e kërkuara nga prokuroria ishin të ashpra dhe vendimet zbuteshin në shkallë të ndryshme të gjyqësorit, vitet e fundit kërkesat e akuzës për dënime janë gati po aq të ulëta sa dënimet që jep gjyqësori./BIRN
