Nga Gjergj Erebara
Projektligji “Për Përfundimin e Proceseve Kalimtare të Pronësisë në Republikën e Shqipërisë”, në nenin 10, pika 2, parashikon që toka bujqësore e shpërndarë më parë dhe për të cilën, fshatarët kanë aplikuar për ta regjistruar nën pronësi, duhet të plotësojë disa kushte, mes të cilave, kjo tokë “nuk duhet të jetë e zënë nga ndërtimet pa leje” si dhe “nuk duhet të jetë objekt i investimeve strategjike”.
Projektligji në fjalë parashikon gjithashtu që ndërtimet pa leje, pavarësisht se ku gjenden, të mund të blejnë tokën kur atë ia kanë grabitur të tjerëve (situatë e rëndomtë kjo në bregdetin shqiptar) si dhe të paguajnë çmimet e hartës së qeverisë “Rama”, çmime shumë të debatuara që janë disa dhjetëra herë më të ulëta se sa çmimet e tregut.
“Toka që kalohet në pronësi, pa shpërblim, duhet të përmbushë, njëkohësisht, këto kushte”, shkruhet në ligj.
“Të mos jetë zënë nga ndërtime pa leje, të të tretëve apo të vetë subjektit kërkues,” dhe “Të mos jetë objekt i investimeve strategjike, sipas ligjit nr.55/2015, “Për investimet strategjike në Republikën e Shqipërisë””.
Qeveria shqiptare miratoi një vendim të diskutueshëm të Këshillit të Ministrave në mars 2018, në bazë të së cilit, të gjitha aktet e marrjes së tokës në pronësi të mos regjistroheshin në Zyrat e Regjistrimit të Pronave të Patundëshme në rast se toka në fjalë gjendej në zonën bregdetare të Shqipërisë.
Pezullimi, i argumentuar në atë kohë si i përkohshëm dhe që u hiqte banorëve të zonave bregdetare një të drejtë të fituar me ligj, synonte të krijonte atë që qeveria e quan “fond mbështetës për investimet strategjike”.
Projektligji i ri duket se synon ta kthejë këtë masë “të përkohshme” në anulim të përhershëm të të gjitha tokave bujqësore në zonën bregdetare, të cilat u prishin punë atyre që qeveria i cilëson si “investitorë strategjikë”.
Projektligji aktual thotë se në të gjitha rastet kur toka i takon ende përfituesit të AMTP-së (akronim për Akti i Marrjes së Tokës në Pronësi), por nuk plotëson kushtet e qeverisë “Rama” për të qenë nën pronësi, atëherë ajo shpronësohet brenda 30 ditësh dhe bëhet pronë shtetërore. (Pika b e nenit 8 të projektligjit të propozuar).
Investitorët strategjikë:
Qeveria “Rama” ka miratuar një masteplan për zonën e jugut të Shqipërisë si dhe ka në proces miratimin e masterplaneve për zona të tjera bregdetare ku parcela të mëdha toke janë ndarë më vete të shënjuara si “investime strategjike”.
Investigime të mëparshme të BIRN kanë zbuluar se si disa nga këto investime strategjike janë duke u ndërtuar aktualisht në toka të kontestuara.
Lista e kompanive që kanë përfituar statusin e investitorëve strategjikë përfshin aktualisht tetë kompani. Statusi jepet nga një institucion i quajtur Komiteti i Investimeve Strategjike. Në listën e tokave të dhëna me këtë ligj janë parcela në Gjirin e Lalzit si dhe në Dhërmi e në Sarandë.
Legalizim për zaptuesit
Në një kapitull tjetër të ligjit hapet rruga për një valë të re legalizimi të ndërtimeve pa leje, por edhe këtu, “investimet strategjike” rezultojnë shqetësimi kryesor i qeverisë. Sipas projektligjit, të gjitha ndërtimet pa leje që gjenden në “territore të destinuara për investime strategjike” nuk legalizohen. Po i njëjti kapitull mundëson legalizimin e ndërtesave që janë bërë në tokë të zaptuar për të cilat ndërtuesi nuk ka titull pronësie. Të tilla trajtohen si ndërtesat “për qëllim banimi”, ashtu edhe ndërtesat të cilave qeveria u referohet si objekte me “funksion social-ekonomik”. Edhe në këtë rast, çmimi i blerjes së tokës nga ndërtuesi zaptues bazohet në vlerën referencë të hartës së tokës, çmime të miratuara nga qeveria “Rama” dhe që janë disa dhjetëra herë më të ulëta se sa çmimet e tregut.
“Çmimi i shitjes së parcelës ndërtimore për ndërtimet pa leje, me funksion banimi dhe të përzier (social-ekonomik dhe banimi) është çmim favorizues, ndërsa, për ndërtimet pa leje me funksion social-ekonomik, është ai i përcaktuar në hartën e vlerës së pronës për llojin e pasurisë “truall”, shkruhet në ligj.
Qeveria “Berisha” nisi praktikën e përcaktimit të çmimeve referencë me vlerë shumë herë më të ulët se sa tregu si pjesë e përpjekjeve për të kompensuar pronat e zëna gjatë kohës së regjimit Komunist. Në një seri vendimesh pasi erdhi në pushtet, qeveria “Rama” miratoi çmime edhe më të ulëta se sa ato të qeverisë “Berisha”. Ndërsa mbetet e debatueshme nëse pronat e konfiskuara apo transformuara gjatë kohës së komunizmit mundet apo jo të kompensohen me çmim më të ulët se sa tregu, mbetet e paqartë arsyeja se pse qeveria e sotme pranon të përdorë të njëjtat çmime për të mundësuar blerjen e tokave të zëna nga zaptues, kur këta e përdorin tokën e zaptuar “me funksion social-ekonomik”.
Është e paqartë se si do të përcaktohet se cili është çmimi i tokës “truall” i përdorur në rastet kur toka e zaptuar është në zonat bregdetare. Në çmimet referencë të fshatrave të bregdetit të jugut, p.sh., nuk ka referencë për “tokë truall” ndërsa çmimet e tokave bujqësore variojnë nga 88 në 204 lekë për metër katror. Ky është çmimi me të cilin do të kompensohet teorikisht pronari i tokës, të cilit ia kanë marrë tokën në kohën e komunizmit. Por duket se ky është çmimi që qeveria ka ndër mend të pranojë nga zaptuesit dhe ndërtuesit pa leje si çmim për blerjen e tokës së zaptuar. Gjithashtu, për tokat e zëna në zonën përreth Tiranës, çmimi referencë varion nga 500 në 2,500 lekë për metër katror.
Qeveria ka parashikuar në projektligj të kthejë edhe një herë të ashtuquajturat “Bono Privatizimi”. Sipas pikës 9 të nenit 19, pagesa për tokën e zaptuar mund të bëhet në lekë, ose në bono privatizimi.
Publikuar në Reporter.al
