Sa më gjatë Lufta Ruso-Ukrainase vazhdon aq më i gjatë dhe më i madh do të jetë presioni i Perëndimit ndaj Rusisë. Moska ka frikë nga izolimi,privimi në qasje në detet e ngrohta.Rruga detare përmes Arktikut mund të sigurojë një alternativë, por ka ende shumë për të bërë për të rritur kapacitetin e saj. Ndërkohë, me dështimin e ‘operacionit special ushtarak’ në Ukrainë dhe prolongimit të luftimeve shkatërruese Moska po përgatitet për fazën tjetër të luftës afatgjatë.
Për këtë kërkohen aleatë të qëndrueshem strategjik.Jo vetëm Kina por edhe Irani me qëllim të riaktivizohet në konceptin e të ashtuquajturit Korridor Persian. Tani pas gati 200 vitesh, Rusia mendon të aktivizojë të ashtuquajturen ” Lojën madhe” me të cilën shpreson të anashkalojë Kanalin e Suezit duke përfituar dalje të drejtpërdrejtë në Oqeanin Indian. Kjo është Loja e Madhe, ose Dueli historik midis Luanit Britanik dhe Ariut Rus.
Një koalicion ruso-kinezo-iranian për të sfiduar Perëndimin kolektiv ishte parashikuar shumë kohë më parë nga Zbigniew Brzezinski në veprën e tij gjeopolitike, “Tabela e madhe e shahut”. Ai parashikonte se potencialisht skenari më i rrezikshëm do të ishte një koalicion i madh i Kinës, Rusisë dhe ndoshta Irani, një koalicion “antihegjemonist” i bashkuar jo nga ideologjia, por nga nevojat dhe urgjenca e rrethanave gjeopolitike. .” Zbigniew Brzeziński, Tabela e madhe e shahut (1997)
Megjithatë, vetë ideja e krijimit të një korridori transporti që do t’i jepte Rusisë qasje në Oqeanin Indian, daton në gjysmën e parë të shekullit të 19-të dhe është e lidhur më të ashtuquajturen Lojë e Madhe, rivaliteti ruso-britanik për ndikim në Azinë Qendrore. Data e fillimit të Lojës së Madhe konsiderohet të jetë 12 janar 1830, kur Guvernatori britanik i Indisë, William Bentinck, u udhëzua të krijonte një rrugë tregtare me Khanatin e Buharasë në anën tjetër të Hindu Kushit.
Pas kësaj me sa duket misioni i thjeshtë tregtar ishte një plan më i gjerë. Britanikët ishin të interesuar të bllokonin ekspanzionin Rus drejt Gjirin Persik dhe Oqeanin Indian dhe parandalimin e Persisë dhe Afganistanit të mos behëshin protektorat apo sferë e Rusisë cariste të kohës. Londra ishte e bindur se rusët po planifikonin të kalonin Hindu Kushin dhe te rrëmbenin nga kurora britanike xhevahirin e saj më të çmuar- Indinë. Frika e Londrës nuk ishte aspak e paarsyeshme,duke marre parasyesh territoret e shumta në Azinë Qendrore para vitit 1830 që Rusia ia bashkangjiti Përandorisë se vet ; Azerbajxhanin, Gjeorgjinë, Armeninë dhe Dagestanin. Kështu Persia humbi kontrollin e tyre mbi Kaukazin e Jugut,
që deri atëherë kishte qenë zona tradicionale e ndikimit pers.
Tani balanca e pushtetit në Kaukaz ishte anuar qartë në favor të Rusisë.Britanikët kishin frikë se Persia do të shërbente si korridor për rusët për të arritur fillimisht në Gjirin Persik dhe më pas në Oqeanin Indian. Falë rrjedhave dhe situatave të krijuara ky skenar nuk ndodhi, por ideja e një korridori tokësor që lidh Rusinë me Oqeanin Indian jo vetëm që i rezistoi kohës, por edhe jetoi për të parë realizimin e tij edhe atë mu gjatë Luftës së Dytë Botërore,edhe pse rrethanat ishin krejt të ndryshme nga ato gjatë Lojës së Madhe, pasi tani Moska dhe Londra ishin aleate që luftonin Gjermaninë hitleriane.
Lend-Lease(Huazimi historik) dhe Korridori Persian
Pas shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore, Irani u gjend në një situatë shumë të vështirë gjeopolitike .Reza Shah Pahlavi që drejtonte vendin, u përpoq të qëndronte neutral mes Boshtit dhe kampeve aleate.Por pas kryengritjes anti-britanike të majit 1941 në Irak dhe
Sulmi i Rajhut të Tretë ndaj BRSS në qershor të atij viti, neutraliteti i Iranit nuk ishte më një opsion. Në gusht 1941, vetëm dy muaj pas sulmit të Gjermanise ndaj BRSS, Forcat britanike dhe sovjetike pushtuan Iranin. Reza Shah Pahlavi u hoq nga pushteti dhe u internua në Afrikën e Jugut.Djali i tij, 22-vjeçari Mohammad Reza Pahlavi u vendos në fronin e Iranit, pozicioni i tij ishte vetëm simbolik për kohën. Aleatët, Anglia dhe BS e ndanë vendin në dy zona pushtimi.Jugu i Iranit mbeti nën kontrollin ushtarak britanik dhe veriu nën atë sovjetik. Irani u bë një qendër kyce logjistike në mbështeje të aleateve.Korridori Persian u shëndrrua në një burim vital për vazhdimësinë e luftës kundër Gjermanisë.
Ndihmat amerikane të luftës përmes programit Lend-Lease shkarkoheshin në portet iraniane dhe më pas transportoheshin në veri përmes hekurudhës ose me kamionë në Bashkimin Sovjetik. Rrol jetik në Korridorin Persian ka luajtur Hekurudha Trans-Iraniane e cila u ndërtuanë periudhë prej 11 vitesh, duke përfunduar në vitin 1938 më nje gjatësi me shumë se 1400 km. Hekurudha Trans-Iraniane fillonte në Gjirin Persik në Portin e Shahpura-s (sot Porti i Imam Khomeinit) dhe shkonte deri në Detin Kaspik deri në Portin e Shahut (sot Torkaman). Korridori Persian kontribuoi më pak në transportin e mallrave sesa rruga nga Lindja e Largët Sovjetike, ajo luajti një rol thelbësor duke mundësuar Shteteve te Bashkuara, Anglisë dhe Kanadasë të dërgonin një total prej më shumë se 5.2 milion shumë llojshmërie të gjerë mallrash në Bashkimin Sovjetik, lokomotiva me avull dhe naftë; gjithashtu kamionë, furgona, dhe mjete të tjera motorike, përfshirë afro 50,000 avionë.
E gjithë kjo u be e mundur përmes Korridorit Persian.Nga janari 1943, vetëm mbrenda 27 muajsh gjithsej 168,000 mjete motorike, shumica dërrmuese ishin kamionë që montoheshin në Khorramshahr pak jashtë Abadanit, i cili atëkohë ishte rafineria më e madhe për përpunimin e naftës në botë.Llogaritet se rreth 30% të ndihmës së ofruar nga SHBA për Bashkimin Sovjetik nën Lend-Lease kaloi përmes Korridorit Persian.Sapo mbaroi Lufta e Dytë Botërore, planet e vjetra, ambiciet, projektimet strategjike të Moskës-zgjerimin e saj drejt Oqeanit Indian aktivizohen sërish .
Sipas marrëveshjeve të aleatëve, trupat e dy ish aleatëve duhej të largoheshin nga Irani deri më 2 mars 1946. Britania dhe SHBA respektuan anën e tyre të mareveshjes por jo BS. Jo vetëm që Stalini nuk i tërhoqi forcat e tij nga veriu i Iranit, por edhe dërgoi përforcime. Në nëntor 1945, Moska themeloi Republikën Autonome kukull të Azerbajxhanit në veri të Iranit, e ndjekur disa muaj më vonë nga Republika Kurde e Mahabadit. Sovjetikët, duke përfituar nga trazirat e pasluftës, donin jo vetëm të shkëputnin territoret veriore kurde dhe azere nga Irani, por mundësisht, për të nënshtruar plotësisht qeverinë e Teheranit dhe për të marrë nën kontroll të gjithë Korridorin Persian. Falë mungesa e burimeve të mjaftueshme nga ana e Moskës, si dhe angazhimi i saj nê ndihmë Kinës së Mao Cedunit,Bashkimi Sovjetik u dëtyrua të braktiste ambiciet e tij iraniane në fund të vitit 1946.
Shahu Mohammad Reza Pahlavi konsiderohet si një aleat i ngushtë i SHBA-së, i cili pa mëdyshje ka qenë në anën e tij me Perëndimin gjatë Luftës së Ftohtë. Megjithatë, kjo është vetëm njëra anë e historisë. Shahu ishte me të vërtetë aleat i ngushtë me Uashingtonin, por u përpoq si babai i tij të ndiqte një politikën e jashtme të pavarur. Për shembull, në vitin 1959 ai donte të përfundonte traktatin e mosulmimit me BRSS, të cilin ai e braktisi vetëm pas kundërshtimeve të ashpra të Presidentit Eisenhower.
Në vitin 1963, Shahu filloi të kryente reforma të gjera ekonomike dhe sociale për të modernizuar Iranin. Kjo solli gjithashtu përmirësim në marrëdhëniet iranio-sovjetike me nënshkrimin e disa marrëveshje sipas të cilave BRSS u përfshi në zgjerimin e industrisë së Iranit dhe infrastrukturës së transportit. Një nga projektet më të rëndësishme të përfunduar me ndihma sovjetike ishte tubacioni trans-iranian i gazit, i cili shtrihej për më shumë se 1100 km nga Gjiri Persik në Detin Kaspik.
Pranë Hekurudhës Trans-Iraniane, tubacioni i gazit është pjesa më e rëndësishme e projektit të Korridorit Persian. Bashkëpunimi i mëtejshëm iranio-sovjetik u ndërpre nga Revolucioni Islamik dhe përmbysja e Shahut në vitin 1979. Moska fillimisht shpresonte se do të mbizotëronin motivet antiimperialiste,antiamerikane dhe do të krijijohen lidhje të ngushta me Iranin e ri revolucionar. Megjithatë, dallimet ideologjike midis komunistëve të Moskës dhe klerikëve të Teheranit, si dhe ndërhyrja sovjetike në Afganistan, përfundimisht fundosi planet e Moskës.Koncepti i Korridorit Persian u pezullua , për t’u ringjallur më shumë se 20 vjet më vonë.
Në fillim të viteve 2000, Rusia ishte ende duke u rikupëruar nga kriza pas rënies së Bashkimi Sovjetik dhe nga e ashtuquajtura “‘Yelcin smuta”, ose “Koha e Telasheve” e lidhur me perioden kaotiken të Boris Jelcinit. Megjithatë presidenti i ri, Vladimir Putin, një ish-KGB agjent i panjohur më parë për publikun e gjerë, ishte vendosur të bënte Rusinë prapë superfuqi. Si duket në këtë kohë lindi prap ideja e riaktivizimit të Korridorit Persian. Në vitin 2002, Rusia, Irani dhe India nënshkruan Marrëveshjen për Ndërtimin e koridorit Ndërkombëtar Veri-Jug Korridori i Transportit (INSTC) i cili parashikon ndërtimin e një rruge tregtare që lidh Rusinë me Indinë dhe Oqeanin Indian.
Korridori do të niste në portin indian të Mumbait, nga ku mallrat do të shkonin në Iran në portet e Gjirin Persik dhe më pas të transportohen në veri me hekurudhë në Rusi nëpërmjet Azerbajxhanit ose Detit Kaspik. Në këtë mënyrë, Rusia, duke tregtuar me Indinë, mund të anashkalojë Evropën dhe Kanalin e Suezit. Kur u prezantua për herë të parë, koncepti i Transportit Ndërkombëtar Veri-Jug Korridori (INSTC) ishte një projekt shumë ambicioz që me siguri mund të ndryshonte balancet e tregtisë globale.
Megjithatë, progresi në INSTC ishte relativisht i ngadaltë kjo nuk duhet të ishte befasi ngase e terë rruga është afërsisht 7200 km e gjatë.Puna për projektin është përshpejtuar vetëm vitet e fundit si shkas i izolimi në rritje të Iranit dhe Rusisë në skenën ndërkombëtare. Ne vitin 2018, Presidenti amerikan Donald Trump u tërhoq nga marrëveshja bërthamore me Iranin. Edhe pse Europa ishte ende e interesuar në tregtinë me Iranin, presioni i SHBA-së e përjashtoi Iranin nga tregjet perëndimore.Pushtimi rus i Ukrainës në vitin 2022 dhe paaftësia e saj për të nënshtruar shpejt Kievin çoi në një reagim të fortë nga vendet perëndimore të cilat filluan të vendosin sanksione
dhe gradualisht të izolojnë Rusinë nga tregjet globale.
Në këtë situatë, Moska kërkoi me nxitim rrugë alternative tregtare, furnizues dhe ndërmjetës. Këtu ndërhyri Irani jo vetëm duke furnizuar Rusinë me municione dhe dronët , por gjithashtu me ngritjen e linjave për prodhim të dronëve në Rusi. Ishte Irani që i vuri në dukje Rusisë nevojën për të përshpejtuar punën në Korridorin Persian dhe ta vënë në funksionim këtë rrugë kyçe sa më shpejt të jetë e mundur.
Aleanca Iran-Rusi është jetike për Iranin si kurrë më parë. Sanksionet perëndimore dhe problemet ekonomike, e kanë detyruar Moskën të kërkojë një partner të qëndrueshëm për furnizimin me armë, me hidrokarburant, dhe me shumë gjasa edhe mallrat e tregut të zi dhe pastrimi i parave.Iranianët, të cilët janë të rrethuar nga sanksionet, kanë disa dekada që kanë zhvilluar sistem mjaft kreative për anashkalimin e sanksioneve, dhe madje ndonjëherë klonimi ose inxhinierimin e kopjuar të produkteve perëndimore.
Në të njëjtën kohë, iranianët janë gjithashtu të interesuar të krijojnë një lloj kartel gazi të ngjashëm me OPEC-un, i cili, nga këndvështrimi i Moskës, është gjithashtu një propozim joshëse.Tani me u bë e qartë se Perëndimi nuk kishte ndërmend të braktise Ukrainën.
Në Qershor 2022, dërgesa e parë hekurudhore nga Rusia udhëtoi përmes Iranit në portin e Bandar-e Abbas dhe prej andej nëpërmjet ngushticës së Hormuzit deri në destinacionin e tij në Indi me 9 shtator 2022: Rusia, Irani dhe Azerbajxhani nënshkruan të ashtuquajturën ‘Deklarata e Bakut’, e cila vulosi vendimin për ndërtimin e
hekurudhes Rasht-Astara. Kjo linje rreth 150 kilometra e gjatë pritet të jetë funksionale në fund të vitit 2023. Dhjetor 2022/Janar 2023.Gjithashtu Rusët dhe iranianët zhvilluan një sërë bisedimesh për zgjerimin e Kanalit Volga-Don që lidh jo vetëm Vollgën dhe Donin, por edhe Detin Azov me Detin Kaspik. Kanali aktualisht është në gjendje të akomodojë anijet deri në 5000 ton. Rritja e kapacitetit është një nga prioritetet e INSTC-së dhe vetë Rusia dëshiron të investojë më shumë se 1 miliard dollarë në këtë.
Me 19 janar 2023, Irani dhe Bashkimi Euroaziatik kanë nënshkruar një memorandum të tregtisë së lirë që do të hyjë në praktikë këtë shtator.Korridori Persian si projekt rajonal. Përfituesit kryesorë të Korridorit Persian janë tre vende: Rusia, Irani dhe India. Korridori u lejon atyre të anashkalojnë Kanalin e Suezit dhe Evropën. Transportimi i mallrave nga India në Rusi duke përdorur Korridorin Persian mund të jetë
rreth 30% më lirë dhe 40% më e shpejt se përdorimi i rrugës ekzistuese përmes Kanalit të Suezit. Korridori Persian përfaqëson një mundësi të jashtëzakonshme për Iranin. Kjo është për shkak se më në fund do të jetë në gjendje të zhvillojë infrastrukturën logjistike dhe të transportit për hidrokarburet. Ky projekt do të sinkronizohet me të ashtuquajturën Marrëveshje të Ashgabatit, që përfshin Kazakistanin, Turkmenistanin dhe Uzbekistanin ndër të tjera. Emiratet e Bashkuara Arabe janë gjithashtu të interesuara për investime dhe shohin potencialin më të madh në zgjerimin e transportit detar në Detin Kaspik. Në vitin 2022, Emiratet e Bashkuara Arabe nënshkruan një sërë marrëveshjesh me Kazakistanin duke parashikuar zgjerimin e porteve detare.
Korridori Persian apo Korridori Indian?
Megjithëse Rusia dhe Irani përmenden më shpesh në kontekstin e Korridorit Persian, India mbetet një partner kyç dhe qeveria e Delhi e konsideron atë si një nga prioritetet e saj. Në të vërtetë, India e sheh Korridorin Veri-Jug si përgjigjen e saj ndaj nismës së Kinës “Një brez dhe një rrugë” i njohur gjerësisht si Rruga e Re e Mëndafshit. Në këtë mënyrë, projekti është pjesë e rivalitetit mes Indise dhe Kines. Lufta eventuale e Indisë me Pakistanin është gjithashtu vendimtare në këtë kontekst gjeopolitik. Që nga viti 2003, India ka investuar në zgjerimin e portit Chabahar të Iranit. Në 2 vitet e ardhshme, India dhe Irani duan të ndërtojnë një lidhje hekurudhore prej më shumë se 600 km midis Chabahar dhe Zahedan, duke e lidhur kështu Chabaharin me rrjetin hekurudhor iranian.
Përveç kësaj, sipas marrëveshjeve të fundit, porti i Chabahar do të përfshihet në projektin e Korridorit Persian.India dëshiron që porti i Chabahar të bëhet porta e Indisë drejt tregjeve të Azisë Qendrore. Në të njëjtën kohë, ajo duhet të jetë në konkurrencë të drejtpërdrejtë me atë të Pakistanit, Porti Gwadar 150 km në lindje, dhe me Korridorin Ekonomik Kinë-Pakistan. Rëndësia e portit të Chabahar në Indi tregohet më së miri nga fakti që India menaxhoi
për të marrë një përjashtim për këtë investim nga sanksionet e SHBA-së që janë për Iranin.Vlen të përmendet se përfshirja e Indisë në projekt është shumë e mundimshme për amerikanët. Irani dhe Rusia janë vende armiqësore të hapur ndaj Amerikës. Megjithatë, India është një aleat i ngushtë i SHBA-së, tek i cili amerikanët mbështeten për ndihmë në një konflikt të mundshëm me Kinën.
Lojë e re e madhe
Faza e parë e luftës në Ukrainë i solli Rusisë një disfatë spektakolare. Pushtimi, që synonte nënshtrimin e shpejtë të autoriteteve në Kiev, u shndërrua në një sulm të zgjatur dhe luftë shkatërruese. Pavarësisht sanksioneve perëndimore dhe ndihmës së gjerë financiare dhe ushtarake që Perëndimi i ka dhënë Ukrainës, Moska mbetet e bindur se mund të dalë fitimtare në këtë luftë. Fitorja duhet të arrihet jo vetëm me mobilizim ushtarak ose me kalimin e ekonomisë në baza luftarake, por edhe duke riaktivizuar idenë e Korridorit Persian. Rusia po përgatitet për një luftë që nuk do të zgjasë javë apo muaj, por vite. Sepse edhe nëse lufta në Ukrainë do të kthehej në një konflikt të ngrirë, Rusia ende nuk mund të llogariste në heqjen e shpejtë të sanksioneve perëndimore.
Nga ky këndvështrim, Korridori i Ri Persian shfaqet si një faktor që mund në thelb të ndikojë në luftën ruso-ukrainase dhe, më gjerë, në konfliktin e Rusisë me Perëndimin. Ritmi i përshpejtuar në zbatimin e këtij projekti dhe numri në rritje i aktorëve në Korridorin e Ri Persian jane tregues për rëndësinë gjeopolitike të aktorëve dhe interesave të tyre globale.
