Në fshatin Liqenas, në Korçë, Spase Tërpo kontrollon nivelin e liqenit të Prespës së Madhe.
Detyra e tij është në masën e rregullisht të nivelit të ujit dhe të ujit, që ditësh është e sigurtë se po sinjale shqetësuese. Ai është brezi i tretë i familjes së tij, që është lidhur ngushtë me liqenin. Ajo çka nisi si pasion në familjen Tërpo, u kthye në profesion për ta. “Nga viti 1946 dhe këtej, nga matjet që kemi bërë, tregon që liqeni ka pasur gjithmonë ndryshime dhe luhatje. Tani që nga ai moment, liqeni ka pasur gjithmonë ulje.
Në Institutin e GjeoShkencave në Tiranë, aty ku Tërpo dërgon të dhënat që grumbullohen në terren, inxhinierët kanë përllogaritur tkurrjen e studentëve të liqenit të Prespës. Rreth vitit 1967 është llogaritur një sulm 329 km2, për të dyja Prespat. Në ditët e sotme kemi një sulm që ka arritur deri në rreth 250 km2. Pra. Prespa e Madhe, sipas Kirit, ka “ushqim” liqenin e Prespës së Vogël, e cila sot është kthyer në një kallamishte.
Derdhjet mbushën shtratin e liqenit
Rreth vitit ’70, lumi Devoll u devijua artificialisht nga rrjedha e tij për të hyrë në Liqenin e Prespës së Vogël, nëpërmjet hapjes së një kanali. parësor ishte për bujqësore, pasi uji i liqenit ishte llogaritur për të gjithë fushën e Korçës, si një bujqësi shumë të ujit. Por projekti duket se u nënvlerësua dhe anashkaloi volumin e sedimenteve lumore që do të depozitoheshin në grykëderdhjen e re të lumit. Akumulimi i tire mbushi shtratin e liqenit.
Rreziku që i kanoset liqenit të Prespës së Madhe sot vjen nga shumë rrethana. Ekspertët thonë se ndër më kryesoret janë rritja e lartë e temperaturave të gjata të fundit, çka shton avullimin, rënia e sasisë së reshjeve si dhe bashkëveprimi me liqenin e Ohrit. “Sa më pak reshje të ketë një vit hidrologjik, aq më shumë ujë marrim nga Prespa, sepse Prespa ka një disfavor ndaj liqenit të Ohrit: ndodhet 150 metër mbi liqenin e Ohrit, në pozicionin e gjeografisë. Dhe duke qenë se ndahet nga një mal i Çfarë do të thotë kjo? Sipas saj, viti 2002 shënon nivele më të mëdha të ujit të liqenit të Prespës, rrezik prej 8 metra e 79 centimetra. “Ndërsa në ditët e sotme, nga 2019 në 2022 ne kemi një rënie prej 0.79 centimetrash. Dhe është goxha e madhe për një periudhë të tillë kohe, sepse po vazhdon. Riardhja nuk po zëvendëson që po humbasim”.
Mungon strategjia e qartë në interes të Prespës
Aleksandër Trajçe, drejtuesi i PPNEA, Qendra për Ruajtjen dhe Mbrojtjen e Mjedisit Natyror në Tiranë, thotë se Parku Ndërkufitar i Prespës ka gjithmonë pamjen e parë të qendrës dhe të internetit, por pa fokus të liqenit. “Projektet në Prespë nuk janë se kanë adresuar pyetjet ose nuk janë se kanë marrë seriozisht uljen e nivelit të liqenit, si një nga problemet kryesore të ekologjisë së rajonit. midis, por realisht në momentet që flasin nuk ka një strategji të qartë se si mund të adresohet ky problem dhe se si puna e të gjithë atyre që janë para dhe të gjithë kanë interes që është për Prespën, të koordinohet në një mënyrë që ky problem të jetë adresohet në mënyrë të fortë dhe të shpejtë”.
Mungesa e paturit në fokusin e konfliktit të nivelit të liqenit të Prespës pranohet edhe nga mësimi. Një ndër projektet që ata marrin me donatorët e huaj kanë qenë edhe “Plani i menaxhimit të Parkut Kombëtar të Prespës në Shqipëri, 2014-2024”. është edhe liqeni. Ne kemi menaxhuar tokës tokësore, ekosistemet pyjore, ekosistemet kullosore, pra në mbrojtjen e biodiversitetit” – sqaron Vasil Male, Shef i Menaxhimit të Zonave të Mbrojtura të qarkut Korçë.
Ndryshim i botës së peshqve në Prespë
Kallamasi është mbase fshati ku rënia e nivelit të Prespës është shumë e madhe. Peshku i ka këtu, ka ndryshuar me ndryshimin e kushteve klimatike. Hidrobiologu Spase Shumka i ka dedikuar thuajse të thotë Kosta Trajçe, kryetar i Shoqatës së Menaxhimit të Peshkimit në Prespë të Madhe. “Në botën e peshqve në Prespë kemi 8 lloje endemike dhe në botë të gastropodëve ose kërmijve kemi rreth 18 specie endemike. Ka specie endemike në të gjitha grupet e aksioneve të botës së gjallë, gjë që është e cila është e lidhur në masën më të madhe që të jetë me pjesën më të madhe të litoralit, tha ndryshe nga me fundore, me bregun e liqenit. Për shembull, një nga peshqit që është ekonomikisht më i rëndësishëm është cironka. Është një specie e cila është lidhur në jetën e saj dhe si habitat kryesor të ridhimit të saj ka bregun e liqenit dhe kërkon një breg që të jetë shkëmbor, i cili është praktik është zhdukur” – thotë hidrobiologu Shumka.
Organizata Ndërkombëtare Prespa-Ohrid Nature Trust, PONT, prej vitesh i vjen në ndihmë Shqipërisë, Greqisë dhe Maqedonisë së Veriut për të parë të biodiversitetit në Parkun Ndërkufitar të Prespës. Për të qenë më afër zonave të prekura, ata kanë para disa kohësh edhe një email në Tiranë. Kërcënim për liqenin, sipas drejtuesve të PONT, nuk është vetëm ndryshimi i kushteve të klimës. Në Greqi, fasulet dhe në Maqedoninë e Veriut janë mollët. Përdor ujin vaditje dhe shumë toka po afrohen drejt liqenit, liqeni i ulët i tij dhe ka më shumë vlera për plantacionet e reja, çka nuk është aspak mirë. Më duhet të them se në Shqipëri ka më shumë bujqësi për konsum vetjak, dhe është më i vogël. Logoja e ujit është një tjetër çështje, sepse bujqësia përdoret për pesticide të cilat nuk janë mira për cilësinë e ujit. Quhet eutrofikimi i liqenit, ka shumë të dhëna në liqen dhe uji nuk është i pastër. Kjo kafshë të gjitha habitatet e llojeve të tjera të rëndësishme si peshqit, zogjtë… Ndikohen të gjithë” – thotë Mirjam de Koning.
“Tri shtete, dy liqene, nje e ardhme”
Në 2 shkurt të vitit 2000, në Agios Romanos në Prespën greke, dhe marrëveshja për shpalljen e Parkut Ndërkufitar të Prespës, ku tri kryeministrat e kohës u gjetën për të Prespën, çka u konsiderua si diplomaci inovative. Myrsini Malakou, biologe dhe një ndër veteranet e mbrojtjes së Prespës, ishte dëshmitare e asaj dite, që sot ruhet nga slogani “Tri shtete, dy liqene, një e ardhme”.
“Kemi pak ujë. Çfarë duhet të bëjmë për bujqësinë dhe për peshkimin? Në Greqi nuk po mendojmë për shumë e më shumë zgjidhje. Nuk duhet të punojmë për shkak të biodiversitetit, nuk mendojmë se është mjaft e rëndësishme. reja dhe sistemi e vaditjes pikë-pikë në të gjithë ekzistojnë”.
Panagiotis Paskalidis, kryetar i Bashkisë së Prespës greke, mendon se për nivelet e ulëta të gjuhës, duhet një koordinim i të trija gjuhës. “Një nga arsyet që nuk po ndërtojmë sistemin e vaditjes për të pakësuar ujin që përdoret për vaditjen e zonave të caktuara. Nevojitet që nuk duhet të bëjmë. “.
Ndërsa në Maqedoninë e Veriut, mirë mendojnë se janë ndryshimet nuk janë të vetmet që rrezikojnë liqenin e Prespës. “Në fakt, problemi i madh i momentit në liqenin e Prespës është ky: sasia e përmbajtjes së lëndëve mësimore që gjenden aty.” Çka do të thotë se të gjithë këto organizma që nuk i konsiderojmë endemike, janë përshtatur për të jetuar dhe kanë jetuar në një mjedis me praninë e tyre shumë të ulët dhe ndotësish” – thotë Zlatko Levkov nga Insituti i Biologjisë.
Për Vasko Stojov, hidrolog në Shërbimin Hidro-Meteorlogjik Maqedonas, është problematike. “Sipas agro-meteorologëve këto sasi nuk janë të mëdha. Ata supozojnë se vetëm 12-20 centimetra nga uji i liqenit të Prespës përdoret për vaditje, shifër e cila duket e vogël. Por nëse këto 20 centimetra shumëzohen me 30 vite, vetëm atëherë ne kemi një panoramë të plotë të ujit që merret me të drejtën e Prespës”.
Prespa, “e llastuar” nga donatorët
Teksa të gjithë aktorët e tjerë të mbrojnë veten, duke u larguar nga një pjesë e parkut, në të gjithë aktorët e tyre, kanë mbetur një ndër me zonat më të mëdha të donatorëve. Bashkimi Evropian ka dhënë një milion euro financim në formë grantesh për sytë e qendrueshëm të zonës në të treja anët e liqenit të Prespës. Përmes programit të financimit “BE për Prespën” Maqedonia e Veriut ka përfituar 18 milionë euro grant me qëllimet e Agjendës së Gjelbër për Ballkanin Perëndimor në liqenin ndërkufitar. të gjitha ujërat e zeza në Resnjë dhe Devoll.
Një tjetër donator është për Prespën ndërkufitare dhe Banka Gjermane për Zhvillim. KfW ka financuar mbi 7 milionë euro në projekte që mbështesin jetën e natyrës si dhe përmirësimin e kushteve për popullatën lokale. Ndon projektet nuk ka lidhje drejtpërsëdrejti me nivelin e ujit të liqen dhe karakteristikat e tij, kontributi i tire është arsyeja, për Shqipërinë ku autoritet duket se nuk e kanë prioritet ‘fatin’ e liqenit. Të gjithë para 8 vitesh, buxheti i shtetit nuk ka dhënë asnjë qindarkë lekë, për ekonominë e zonës së mbrojtur.
“Në Prespë teorikisht vëmëndja ka shumë. thekson Trajçe nga PPNEA.
Në censusin e fundit në Shqipëri në vitin 2011, Bashkia e Liqenasit numëronte 5200 banorë. Por sot në fshat gjen më pak se gjysmën e tyre. Pavarësisht milionave të donacioneve, përse largohen njerëzit? “Kjo pyetje për mendimin tim kërkon një analizë më të thellë. Thjesht, ne nuk marrim fonde për ruajtjen e liqenit. Së dyti, ajo që dua të sqaroj dhe që është një problem shumë shqetësues – që e shprehin banorët por edhe si bashki e ndjejmë – është se kompetencat e pushtetit vendor janë thuajse 0 në drejtim të liqenit. E njëjta gjë ndodh edhe me fondet e huaja. Ka pasur investime në dijeninë tonë, por ato kanë qenë në bashkëpunim me ministrinë e Turizmit dhe Mjedisit. Mendoj që nuk kanë pasur atë ndikim që duhet të kishin” – thotë Pali Kolefski, kryetar i Bashkisë Liqenas.
“Çdo pikë uji duhet ruajtur”
Banorët, ekspertët dhe ligjvënësit në të trija anët e kufirit janë të dyzuar mbi të ardhmen e liqenit. Për vendasit, liqeni është e gjithë jeta e tyre, ndërsa të tjerët duhet të gjejnë zgjidhje sa më të shpejta dhe afatgjata për të zbutur sadopak rënien në vijimësi të nivelit të ujit. “Ne nuk mund ta kontrollojmë ndikimin e klimës, temperaturat e larta, avullimin, por mund ta përdorim ujin në mënyrë më të qëndrueshme, sidomos në bujqësi” – thotë Maja Shukova, ministrja maqedonase e Mjedisit.
Biologu Shumka thotë se është i dyzuar për të ardhmen e liqenit. “Ne jemi vend i vogël. Padyshim që njerëzit që jetojnë aty nuk mund të jenë faktor kyç për zgjidhjen e situatës atje. Njerëzve u duhet të merren me punët e tyre të vogla, por unë e kuptoj që në nivel global kjo arrin duke filluar nga puna lokale. Gjithsesi, gjithçka do të varet nga trendi i klimës” – thotë ai.
“Në çdo pikë uji, nuk duhet të vendosim së bashku. Në mënyrë që të vendosim, nuk duhet të kuptojmë rëndësinë e kursimit të ujit, të menaxhimit të tij.” Qëndrueshmëria për jetët tona, së pari duhet të kuptojmë pse uji është i vështirë. Do të jetë më mirë për këtë zonë.” – thotë Myrsini Malakou. /DW
