Nga Llazar Syziu
Marrëdhënia mes shoqërisë shqiptare dhe asaj kosovare përbën një nga dimensionet më të ndërlikuara dhe më interesante të hapësirës shqiptare në Ballkanin Perëndimor. Të ndara politikisht për shkak të historisë, por të bashkuara nga kombësia, gjuha dhe identiteti kulturor, dy shoqëritë kanë zhvilluar pritshmëri reciproke që shpesh janë në tension mes idealizmit, realizmit dhe interesave shtetërore. Kjo ese synon të analizojë këto pritshmëri, të evidentojë pikat e përbashkëta që i bashkojnë dhe të shqyrtojë kundërshtitë që ndonjëherë krijojnë përplasje në perceptime dhe qëndrime.
Pas shpalljes së Pavarësisë më 28 nëntor 1912, shqiptarët kishin shpresën e krijimit të një shteti të unifikuar shqiptar që do të përfshinte të gjitha trojet ku banonin. Por Konferenca e Ambasadorëve në Londër (1913), e ndikuar nga interesat gjeopolitike të Fuqive të Mëdha dhe aspiratat territoriale të fqinjëve, vendosi që Kosova t’i mbetej Serbisë. Kjo ndarje e detyruar la një plagë të thellë në ndërgjegjen kolektive shqiptare.
Shqiptarët në Shqipëri dhe Kosovë janë pjesë e të njëjtit komb, por për më shumë se një shekull janë ndarë politikisht dhe administrativisht. Megjithatë, historia ka dëshmuar bashkëpunime të shumta mes këtyre dy pjesëve të kombit në përpjekjet për mbijetesë kulturore, liri kombëtare dhe identitet të përbashkët, nga Lidhja e Prizrenit në vitin 1878, te lufta për çlirim kombëtar 1912, gjatë periudhës së bashkimit të përkohshëm 1941–1944, gjatë Konferencës së Bujanit (1943–1944), në vitet 1960 – 1980, shumë të rinj nga Kosova studiuan në universitete shqiptare, sidomos në Universitetin e Tiranës, në kulmin e luftës në Kosovë (1998–1999), e deri te mbështetja për Shpalljen e pavarësisë së Kosovës më 17 shkurt 2008. Kjo pavarësi përbën një pikë kthese jo vetëm për Kosovën, por edhe për marrëdhëniet me Shqipërinë. Shqipëria ishte një nga vendet e para që njohu pavarësinë dhe u angazhua me forcë për të lobuar ndërkombëtarisht për njohjen e saj. Në këtë periudhë filluan të organizohen edhe mbledhje të përbashkëta të qeverive, duke nxitur politika të përbashkëta në fusha të ndryshme si transporti, tregtia, arsimi dhe siguria. Historia jonë është e ngjeshur me bashkëpunime por edhe me sfida të mëdha përballë shteteve që i kanë mbajtur shqiptarët të ndarë.
Pritshmëritë e shoqërisë shqiptare ndaj Kosovës: Shoqëria shqiptare në Shqipëri e percepton Kosovën si një pjesë natyrore të identitetit kombëtar shqiptar. Si e tillë, ka një pritje të vazhdueshme që Kosova të përfaqësojë dinjitetin e kombit në arenën ndërkombëtare dhe të ruajë lidhjen shpirtërore me Shqipërinë. Kjo përfshin shpresën për bashkëpunim politik, kulturor, ekonomik dhe arsimor, por edhe ndihmesë të ndërsjellë në sfidat që përballen si vende të vogla në tranzicion.
Nga ana tjetër, në nivel politik dhe qytetar, ekziston një pritshmëri që Kosova të shfaqë maturi politike, të ndërtojë institucione funksionale dhe të krijojë një model shtetëror që reflekton aspiratat e të gjithë shqiptarëve. Bashkëpunimi ekonomik, thyerja e barrierave doganore dhe krijimi i një tregu të përbashkët janë gjithashtu pritshmëri konkrete që shpesh artikulohen nga media dhe qytetarët shqiptarë.
Pritshmëritë e shoqërisë kosovare ndaj Shqipërisë: Në anën tjetër, qytetarët e Kosovës kanë pritshmëri të qarta ndaj Shqipërisë, të cilat shpesh janë të lidhura me mbështetjen politike dhe diplomatike. Shqipëria perceptohet si një shtet më i vjetër, me përvojë më të madhe ndërkombëtare, i cili duhet të jetë zëri i Kosovës në arenën globale. Qytetarët kosovarë presin që Shqipëria të jetë avokate e interesave të Kosovës në organizata ndërkombëtare dhe të mos ndërmarrë veprime që mund të dëmtojnë pozitën e saj, sidomos në raportet me Serbinë. Gjithashtu, ekziston një pritje për integrim të vërtetë kulturor dhe arsimor. Studentët kosovarë duan të trajtohen si të barabartë në Shqipëri, dhe artistët apo studiuesit presin bashkëpunim të
2 / 2
mirëfilltë. Në aspektin emocional, shoqëria kosovare ndjen nevojën që Shqipëria ta trajtojë Kosovën jo si një “vëlla më i vogël”, por si një partner të barabartë në rrugën drejt zhvillimit dhe integrimit evropian.
Pikat e përbashkëta: më shumë se kombësi. Përtej pritshmërive, ajo që i bashkon thellësisht të dyja shoqëritë është ndjesia e përkatësisë së përbashkët. Gjuha, historia, traditat, muzika, letërsia dhe ndjeshmëritë politike krijojnë një lidhje të fortë emocionale. Festat kombëtare, solidariteti në raste krize, dhe ngjarjet kulturore të përbashkëta janë dëshmi të një bashkëjetese shpirtërore që vazhdon të ekzistojë, pavarësisht ndarjeve shtetërore.
Në veçanti, rinia e të dy vendeve ndan një realitet të përbashkët: largimin masiv drejt Perëndimit, pasigurinë ekonomike, por edhe përdorimin e njëjtë të teknologjisë, muzikës moderne dhe mediave të përbashkëta. Kjo ka krijuar një kulturë të re të përbashkët që ndihmon në ruajtjen e unitetit kulturor.
Kundërshtitë dhe sfidat në komunikim. Përkundër lidhjeve të forta, nuk mungojnë as tensionet dhe mosmarrëveshjet. Një ndër to është ndjesia e mosvlerësimit reciprok. Disa shqiptarë të Shqipërisë ndiejnë se kosovarët janë kritikë të tepruar ndaj çdo iniciative shqiptare, ndërsa kosovarët shpesh ndiejnë se Shqipëria nuk i trajton me barazi dhe nuk i përfshin seriozisht në vendimmarrje të përbashkëta. Këto ndjesi shpesh ushqehen nga politika, media dhe rrjetet sociale, ku dallimet e theksuara kulturore apo politike interpretohen si “mungesë dashurie” ose “nënvleftësim”.
Dallimet në qasjen ndaj religjionit, formës së shtetndërtimit dhe trajtimit të trashëgimisë historike janë gjithashtu elementë që ndonjëherë ngrenë barriera të padukshme. Kosova, për shembull, ka një përvojë tjetër me SHBA dhe NATO-n sesa Shqipëria, dhe kjo krijon qasje të ndryshme ndaj politikave rajonale e ndërkombëtare.
Përfundimisht në thelb, pritshmëritë mes shoqërisë shqiptare dhe asaj kosovare janë reflektim i lidhjes së thellë kombëtare dhe i përpjekjes për të krijuar një bashkëpunim të qëndrueshëm mes dy realiteteve shtetërore. Ato janë gjithashtu dëshmi se ndarja shtetërore nuk e ka shuar dëshirën për bashkëveprim, por ka sjellë nevojën për të menaxhuar me kujdes ndryshimet dhe për të ndërtuar ura të qëndrueshme dialogu. Fjala e urtë popullore: “ Gjella me kripë dhe kripa me karar” – ka zenë vend mire ne keto pritshmeri shekullore. Nëse këto pritshmëri shndërrohen në projekte konkrete, bashkëpunim të sinqertë dhe vizion afatgjatë, atëherë ato do të shërbejnë si një themel i fortë për një të ardhme të përbashkët në Evropë dhe përtej saj.
