Sali Bytyçi
Njeriu me çrregullime mentale apo sëmundje shpirtërore, zakonisht është njeri i goditur në pjesën njerëzore, në atë pjesë që e dallon njeriun nga shtazët tjera, në ndërgjegje, jo në inteligjencë, sepse inteligjencë mund të kenë edhe shtazë të ndryshme, po ato nuk kanë ndërgjegje. Pas goditjes së njerëzores, këtij personi i forcohet shtazorja: instinktet e shtazës për mbijetesë, prandaj jo rrallë këta në jetë për nga suksesi ua kalojnë njerëzve normalë, sepse për ta më nuk ka asnjë pengesë, asnjë kod moral apo njerëzor.
I sëmuri mental mund ta vozisë avionin, mund të bëjë zbulime të ndryshme, mund të krijojë edhe art, po në të gjitha ato që i krijon ai, mungon ndërgjegjja njerëzore.
Njerëzit me çrregullime mentale zakonisht shtohen në shoqëritë jonormale. Këta njerëz, sidomos në shoqëritë postraumatike, bëhen normalë, për të mos thënë se dalin edhe në pozita udhëheqëse.
Shembuj të daljes në krye të shoqërive postraumatike të personave me çrregullime mentale, janë Shqipëria pas rënies së komunizmit dhe Kosova pas përfundimit të luftës ”˜98-’99.
Në shoqëritë e tilla, vija në mes normales dhe jonormales, të ndershmes dhe të pandershme, etikes dhe joetikës më nuk ekziston.
Mund të gjejë dikush një vijë në mes këtyre që i përmenda, në hapësirën shqiptare?
Këta njerëz më nuk i ke vetëm në krye të institucioneve shtetërore, po edhe në krye të institucioneve arsimore, kulturore, religjioze, shkurt në çdo qelizë të shoqërisë shqiptare.
Dhe, si përfundim, duhet të themi se njerëz me çrregullime mentale mund të vijnë në krye të institucioneve, politike e jopolitike, vetëm në shoqëri posttraumatike, por jo në shoqëritë që kanë pasur zhvillim normal. Shoqëritë shqiptare, në Shqipëri e Kosovë, janë shembujt më tipikë të shoqërive që nuk kanë pasur fatin të zhvillohen normalisht, ndaj edhe këtu njerëzit më nuk e dallojnë çfarë është mirë e çfarë është keq, çfarë është e moralshme dhe çfarë nuk është, çfarë është progresive e çfarë regresive, çfarë është liri e çfarë robëri.
