Nga Romeo Gurakuqi
Përmbledhja dokumentare, “Sekretet e Luftës, Shqipëria tjetër në dokumentet britanike”, e studiuesit Erald Kapri, është një botim shumë i rëndësishëm, që do të ndihmojë në kuptimin dhe saktësimin e ngjarjeve historike të kohës së Luftës së Dytë Botërore dhe viteve menjëherë pas saj. Erald Kapri eshte nder njohesit me te mire te Historise se periudhes nga pranvera 1943 deri ne instalimin e plote te diktatures komuniste. Kaprin gjithashtu e vleresoj si njeri, si nje studiues serioz dhe bashkepunues, te hapur per debat shkencor dhe te karakterizuar nga nje miresi e spikatur per kohen tone.
Botimi i këtij dokumentacioni, përbën një ngjarje të rëndësishme shkencore, që në këndëveshtrimin tim, do të ushtrojë, me kalimin e kohës, një funksion përmbysës të tërësisë përmbajtësore të te gjithë historisë zyrtare, që ka ushqyer mendjet e këtij vendi për një përiudhë të gjatë. Ky botim do të ushtrojë një funksion nxitës në hulumtimin më të kujdesshëm edhe të sistemit të vjetër burimor të brendshëm të arkivave shqiptare, deri vonë të mbyllura për publikun dhe për shumicën e studiuesve. Kjo sepse numri i fakteve të reja që sillen në këtë botim dhe në tërësinë e dokumentacionit britanik, është i atillë sa imponon hapjen e një kërkimi edhe më të thellë mbi dokumentacionin e arkivave shqiptare, për të realizuar një vlerësim të gjithanshëm të ngjarjeve të kësaj periudhe.
Kemi të bëjmë me një përmbledhje dokumentare të ndërtuar në rendin tematik, me një radhë kronologjike, konceptuar enkas në funksion të një njohje të re të fatit historik të Shqipërisë së Luftës së Dytë Dotërore dhe përiudhës pas saj, kur diskutohej impostimi strategjik, vendosej diktatura e partizanëve komunistë mbi shoqërinë shqiptare dhe përcaktohej fati jugosllav i “Tokave të Lirueme”.
Nuk e zmadhoj aspak nëse them, se tërësia e dokumenteve të zgjedhura, jo rastësisht, me një mendim të qartë, ardhë për shkak të njohjes, leximit dhe studimit të tyre për një kohë të gjatë, përbën një burim parësor historik për të qartësuar momentet më të debatuara, posaçërisht në kohën e fundit, të historisë së Shqipërisë në luftën e fundit dhe përiudhën e ligjësimit formal të diktaturës sovjetike.
Janë kryesisht dokumente të Sherbimit Britanik të Ndërlidhjes (SOE), por edhe dokumente të Kryeministrit britanik Churchill, të Ministrisë së Punëve të Jashtme (FO) dhe të Ministrisë së Luftës (WO). Dokumentacioni të lejon të kuptosh, rrethanat ndërkombëtare të Shqipërisë dhe “Tokave të Lirueme”, në luftë dhe pas saj, qendrimin e faktorëve politik dhe institucionalë brenda Mbretërisë së Bashkuar (dallimet e qendrimeve në mes FO dhe WO) ndaj Shqipërisë, forcave politike brenda këtij vendi dhe jashtë saj.
Ky dokumentacion të lejon të kuptosh pse dështuan britanikët në mbajtjen e Shqipërisë në hapësirën politike dhe institucionale perëndimore: ata në fakt nuk qenë në gjendje të analizojnë zgjedhjen e tyre dhe diferencën në mes interesit të ndërhyrjes angleze në Shqipëri (që nuk erdhi kurrë) për ta mbajtë këtë vend brenda hapësires së lirë perëndimore dhe qasjes ushtarake që synonte veç demtimin e linjave të komunikimit dhe mbajtjen e sa më shumë forcave armike në Shqipëri. “Politika jonë deshtoi sepse ne nuk iu drejtuam qartë popullsisë së Shqipërisë”, do të shprehen në fund analizuesit britanikë të sjelljeve strategjike të shtetit të tyre në luftë.
Kjo sentencë, në këndvështrimin e interesave të brendshme shqiptare, do të thotë, se sikur Mbretëria e Bashkuar do të kishte vendosur më shumë në balancë interesat e brendshme të Shqipërisë tradicionale, restaurimit të rendit kushtetues të dhunuar nga pushtimi, e ardhmja e Shqipërisë do të kishte qenë e ndryshme, impostimi ndërkombëtar i Shqipërisë do kishte qenë në një bllok krejtësisht të ndryshem nga ai që fati historik ua solli përdhunshëm për gati 50 vite.
Dokumentacioni përveç planit të jashtëm ndriçon me një drite dhe informacion krejtësisht të ri, të panjohur dhe të papranuar nga historiografija zyrtare shqiptare, marrëdheniet e verteta në mes forcave politike shqiptare: të LNÇ me Ballin Kombëtar, me Legalitetin dhe me Nacionalistët e tjerë (Vellëzërit Kryeziu, Muharrem Bajraktarin, Parësinë e Dibres, etj.; përmes këtyre dokumenteve, ne do të njohim, me saktësi kronologjike deri kur këto forca ishin bashkë dhe kur u ndanë, shkaqet e ndarjes, ndikimin e faktorit komunist jugosllav në përçarjen e frontit të brendshëm nacional shqiptar, luftën e ftohte civile, përpjekjen për marrëveshje, shkaqet e prishjes së Akordit të Mukjes dhe luftën e mirëfilltë civile në vend , që bashkëshoqëroi luftën për çlirim dhe për pushtet.
Dokumentacioni është posaçërisht i rendësishëm për përiudhën 1943, 1944 dhe 1945 dhe të ndihmon të kuptosh edhe situatën politike në Tiranën zyrtare, posaçërisht me qeveritë nën gjermanët. Lexuesit dhe studiuesit do arrijnë të kuptojnë dhe ndajnë qartë, pozicionimet kolaboracioniste, akomoduese dhe përpjekjet për të nxjerrë Shqipërinë dhe shoqërinë shqiptare, me sa më pak demë nga një luftë që nuk ishte e tyre, nga qeveritë e Regjencës. Pse jo, do të shihen gradualisht edhe dekadenca e parimeve fillestare të ngritjes së Regjencës, ashtu sikurse do të kuptojmë se diktatori Hoxha nuk ka qenë një figurë aq konsekuente, sikurse i është paraqitur ai vetë publikut.
Një vemendje të posaçme autori i ka kushtuar ngjizjes së pushtetit komunist në Shqipëri, nga krijimi i PKSH, intrigat e brendshme për pushtetet, kapjes së kontrollit të qyteteve në fund të luftës dhe masakrat që partizanët bënë ndaj popullit, pa dallim. Posaçërisht kuptimplotë është terrori i komunistëve në Shqipërinë e Veriut, kundër të gjithë kundërshtarëve realë dhe hipotetikë, pa shquar nëse kishin qenë aleatë në luftë, ose jo.
Kapituj të tërë të përzgjedhur me kujdes sqarojnë edhe gjithë procesin në dukje të heshtur dhe normal, të riintegrimit të Kosovës dhe Tokave të tjera të Lirueme, nën Serbi dhe Jugosllavi dhe marrëdhëniet e brishta në mes Shqipërisë së Enver Hoxhës dhe faktorëve politikë të Greqisë së përfshirë në Luftën Civile të tyre.
Me shumë kujdes autori ka përzgjedhur një numër dokumentesh mbi momentet e Shqipërisë së pas Luftës, që kanë të bëjnë, jo vetëm më raportet me shtetet e lartëpërmendura fqinje, por edhe me përpjekjet e paarrira për të rrëzuar regjimin e Enver Hoxhës, sipërmarrje që asnjëherë nuk patën sukses, përderisa ishin jo pjesë e strategjisë dhe vendosmërisë së perëndimit në këtë vend të lënë në mëshirën e fatit të goditjes së çekanit komunist.
Burimet dokumentare britanike që i sillen publikut dhe studiuesve në Shqipëri, përmbyllin një përiudhën e turbullt, jo sistemike të studimeve të tranzicionit, nga historiografia komuniste drejt një historiografie serioze të bashkëkohësisë, ne një vend që priret të ndryshojë njimendësisht edhe në pikëpamje të njohjes së të kaluarës, jashtë instrumentalizmit politik.
