Nga Kasem Seferi *
Ajo çfarë nuk po bëhet këto vitet e fundit që prej vitit 2013 është mungesa e informimit të tatimpaguesve se çfarë përfaqëson ky tatim dhe si veprohet për të përmbushur kërkesat e ligjit për TVSH.
Kur u zbatua TVSH – ja më 1 korrik 1996, për sektorin privat ishte e natyrshme që ky tatim të ishte i kuptueshëm, për arsye se sektori privat jo vetëm që do ta ”paguante” TVSH – në (në fakt do ta mblidhte atë në emër të administratës tatimore).
Në këtë mënyrë, sektori privat e ka pasur dhe e ka TVSH – në (sipas ligjit të ri në fuqi) një tatim me kosto të shumfishtë për veprimtarinë ekonomike që bën për arsye të:
Vlerës së TVSH – së në vetvete;
kostos për përmbushjen e kërkesave të ligjit për TVSH – në;
ndikimit të TVSH – së mbi rrjedhën e parasë në dorë dhe mbi kapitalin e punës së veprimtarisë ekonomike.
Zbatimi i suksesshëm i ligjit për TVSH – në ndikohet nga katër faktorë kryesorë:
I pari: efektiviteti i administratës tatimore, sepse një administratë e dobët tatimore, ashtu si për çdo tatim tjetër, ka një përkryerje/performancë të ulët dhe, për këtë arsye, TVSH – ja nuk mund të konsiderohet pjesë e strategjisë për të forcuar administratën tatimore, veçanërisht, kur nuk bëhet ritrajnimi i stafit ekzistues dhe aq më shumë trajnimi i stafit të ri.
I dyti: kultura e mbajtjes së të dhënave dhe llogarive, nga të cilat varet vendosja e saktë e çmimit, lëshimi i faturave tatimore, kërkesat që duhet të plotësojnë ato si dhe informacioni që përmbajnë ato, tregues këto që ndikojnë direkt në forcimin e kërkesave për mbajtjen e të dhënave dhe llogarive.
I treti, është niveli arsimor i tatimpaguesve, sepse nuk mund të presësh cilësi në përmbushjen e kërkesave ligjore të TVSH – së nga njerëz me arsim të pakët, etj, etj.
E katërta: është kosto e vënies në jetë të ligjit për TVSH.
Parimet kryesore të TVSH – së, të harmonizuara në Direktivën e Gjashtë të Komunitetit Europian, u mishëruan në ligjin nr.7928 datë 27.04.1995 “Për Tatimin mbi Vlerën e Shtuar” dhe ligjin e ri për TVSH – në, si:
(i) tatim i përgjithshëm, që mbulon të gjitha fazat e prodhimit dhe të shpërndarjes;
(ii) i zbatueshëm, në parim, për të gjitha llojet e mallrave dhe shërbimeve;
(iii) tatim i një lloji që e krediton TVSH – në (zbritjen e TVSH – së së paguar në blerje nga personi i tatueshëm me kusht që, blerja, të ketë lidhje me shitjen);
(iv) tatim që bazohet në vendin ku kryhet furnizimi;
(v) tatim mbi konsumin (tatim që paguhet për mallrat dhe/ose shërbimet që blen konsumatori i fundit, ose ai që e përdor për konsum personal mallin dhe/ose shërbimin).
Pra, TVSH – ja si tatim që vendoset mbi:
furnizimin e mallrave dhe/ose të shërbimeve;
kundrejt pagesës (çmimit = sasi shumzuar çmimin për njësi);
nga personi i tatueshëm (i regjistruar, ose jo për qëllime të TVSH – së në organet tatimore sipas rasteve që përshkruhen në ligjin dhe udhëzimin për TVSH);
në kuadër të veprimtarisë së tij ekonomike, për persona të tjerë (të regjistruar, ose jo për qëllime të TVSH – së në organet tatimore);
brenda territorit, ose si importues për në territorin e Republikës së Shqipërisë, ku më pas mallrat dhe/ose shërbimet u shiten blerësve (shitës me shumicë dhe/ose shitës me pakicë) dhe shitësve me pakicë, të cilët ua shesin këto mallra dhe/ose shërbime përdoruesve fundorë, pra konsumatorëve. Përqindja e TVSH – së mbi çmimin e furnizimit është 20 për qind.
Disa tipare të dëshirueshme të një sistemi efektiv të TVSH – së, që janë, veçanërisht, të përshtatshëm për vendet në zhvillim dhe tranzicion, po i rrjeshtoj më poshtë:
Numri i paguesve të TVSH – së duhet të mbahet në një nivel të tillë, që mund të menaxhohet në mënyrë realiste nga administrata tatimore, ndërsa kufiri i regjistrimit duhet të jetë i lartë derisa administrata tatimore të zhvillohet në mënyrë të mjaftueshme për të administruar një numër më të madh paguesish të TVSH – së si dhe pretenduesish të rimbursimit të TVSH – së, në një mjedis ku vetëdeklarohet.
Aplikimet e regjistrimit për TVSH duhet të jenë subjekt për provën e identitetit dhe kontrolleve të tjera bazë, të caktuar për të parandaluar hyrjen e tregtarëve të rremë në sistemin e TVSH – së, për të vjedhur të ardhurat e buxhetit të shtetit nëpërmjet sistemit të rimbursimit.
Duhet të vendoset një parashikim i përshtatshëm dhe sisteme monitorimi për të parashikuar nivelet e rimbursimit, si dhe për të krijuar fonde të mjaftueshme në dispozicion, me qëllim që të plotësohen të gjitha kërkesat legjitime të rimbursimit.
Në qoftë se me kalimin e kohës, forma e rimbursimit priret të zhvillohet, administrata tatimore duhet të jetë në gjendje të parashikojë, me njëfarë shkalle sigurie, nivelin e rimbursimeve që ato mund të parashikojnë në mënyrë të arsyeshme për të paguar gjatë vitit.
Rimbursimet duhet të përpunohen (paguhen, kompensohen, kundërshtohen) brenda një periudhe të detyrueshme. Afati i detyrueshëm, me raste, mund të zgjatet atje ku:
(1) deklarata e TVSH nuk është e plotë;
(2) tatimpaguesi ka deklarata që bien në sy;
(3) tatimpaguesi nuk i është përgjigjur kërkesave për të dhëna brenda një periudhe të arsyeshme bërë nga administrata tatimore; ose
(4) administrata tatimore dyshon, mbi baza të arsyeshme, se deklarata e TVSH – së është e pasaktë dhe/ose tatimpaguesi angazhohet në veprimtari mashtruese, në të cilin rast tatimpaguesi duhet të deklarojë publikisht mbi performancën e tij për plotësimin e afatit të detyrueshëm për rimbursimet e bëra.
Për rimbursime të bëra me vonesë duhet të paguhet interes për t’i kompensuar tatimpaguesit në lidhje me pretendimet e rimbursimit legjitim me qëllim që ata të mos privohen nga kapitali i tyre i punës.
Tejkalimi i kreditimit të TVSH – së duhet të kompensohet në lidhje me detyrime të tjera tatimore, përveç rasteve kur shuma bëhet subjekt i një mosmarrëveshje të vërtetë. Për ta mbështetur këtë nevojiten të vendosen sistemet e domosdoshme të kontabilitetit të tatimpaguesit dhe të menaxhimit të borxhit.
Rimbursimet e menjëhershme të TVSH – së tejkaluar duhet t’i paguhen shpejt eksportuesve ose tatimpaguesve që eksportojnë një pjesë të madhe të produkteve të tyre.
Verifikimi i pretendimeve për rimbursimin e TVSH – së duhet të jetë një përbërës i një programi më të gjërë kontrolli që synon arritjen e një mbulimi më të gjërë të tatimpaguesve dhe përmbushjes së kërkesave të legjislacionit tatimor.
Duhet të zbatohen në mënyrë të pandryshuar sanksione për tatimpaguesit që falsifikojnë pretendime për rimbursim, ose nuk zbatojnë kërkesat për mbajtjen e të dhënave.
Mashtrimit që lidhet me rimbursimin duhet t’i bëhet kallëzim penal.
Administrata tatimore duhet të sigurojë informacion të qartë për tatimpaguesit duke u shpjeguar atyre të drejtat dhe detyrimet si dhe proçedurat për të kërkuar rimbursimin.
Formularët e deklaratave të TVSH – së dhe pretendimve për rimbursim duhet të jenë thjeshta, të kenë udhëzime të qarta dhe të plotësohen nëpërmjet mjeteve bindëse për tatimpaguesit.
Kostot administrative, ose shpenzimet që bën administrata tatimore për mbledhjen e TVSH – së, (sipas shumë studimeve) përfaqësojnë një të tretën e kostove totale të mbledhjes së TVSH – së, ndërsa dy të tretat e kostove u takojnë bizneseve tatimpaguese të TVSH – së.
(1) Kostot fiskale – janë kostot që shoqërojnë themelimin dhe regjistrimin e biznesit, kostot e të punësuarit që merret përditë me kontabilitetin e TVSH – së, kosto e ekspertizës për të kuptuar dhe vazhduar me ndryshimet në ligjin e TVSH – së, koston e përgatitjes dhe dorëzimit të deklaratës si dhe pagesës së TVSH – së dhe koston e këshilltarëve të jashtëm për shërbimet e operimit.
(2) Kosto e kohës – kosto e kohës së nivelit të lartë të menaxhimit të biznesit në mbikqyrjen e funksionit (në teori këto mund të kthehen në para, por në realitet kjo kohë është një burim i pamjaftueshëm në një biznes).
(3) Kostot psikologjike – shqetësimi domethënës i sjellë rreth faktit se barra është drejtpërdrejt në biznes për t’i drejtuar çështjet e TVSH – së ashtu siç duhet, me sanksione financiare dhe madje penale në rast se dështohet për të vepruar në këtë mënyrë; rregullat e TVSH – së mund të jenë shumë komplekse dhe shumë biznese janë të vetëdijshëm se ata kanë mungesë të disa njohurive që kërkohen që ata të jenë të sigurt se po përdorin përqindjet dhe politikat e sakta për të gjithë transaksionet e tyre.
Ky “faktor frike” shpesh ndriçohet si përbërës i kostove të përmbushjes së kërkesave të ligjit për TVSH, megjithëse nuk është e lehtë që të matet në sasi.
Duke pas vendosur se zbatimi i ligjit për TVSH është një barrë në pjesën më të madhe të bizneseve, në cilat biznese të veçanta ndikon ai më shumë?
Nuk ka dyshim se ai ndikon më shumë te tatimpaguesit e biznesit të vogël pikërisht atyre mbi pragun e regjitrimit për qëllime të TVSH – së të cilët mbajnë barren më të rëndë, nganjëherë duke shkuar mire në dy shifra kur shprehen si përqindje e TVSH – së së paguar. Faktorët që kanë të ngjarë të rrisin kostot e zbatimit të TVSH – së janë:
lëvizja e mallrave në një vendndodhje tjetër administrative, e cila mund të kërkojë regjistrimin e biznesit si filial i kryesorit, etj;
furnizimi i shërbimeve atje ku trajtimi i TVSH – së varet nga:
lloji i shërbimit;
nëse konsumatori është në biznes ose në sektorin privat; dhe
vendi i furnizimit të shërbimit;
atje ku mallrat dhe shërbimet kombinohen, të tilla si furnizimi dhe instalimi pajisjeve; dhe
komplikacionet që rezultojnë nga trajtimi i furnizuesve të software – ve.
Me pak fjalë veprimtaritë e zbatimit të ligjit për TVSH mund të përmblidhen si vijon:
veprimtari përgatitëse:
mbledhja e të dhënave nga burimet e brendshme;
analiza shtesë për informacionin kontabël;
llogaritja e detyrimit tatimor që përfshin të dhënat e blerjeve;
përgatitja dhe ruajtja e të dhënave tatimore të detyrueshme (librat e shitjeve dhe të blerjeve);
zbatimi i ndryshimeve në ligjin dhe rregullat për TVSH – në;
veprimtari të përgatitjes së dosjes:
plotësimi i formularëve tatimorë të deklarimit, që përfshin ndonjë dokument shtesë që kërkohet;
dorëzimi i formularëve te organet tatimore kompetente, e cila mund të përfshijë edhe metodën elektronike;
veprimtaritë e pagesës:
llogaritjet e pagesave tatimore që kërkohen që përfshin nxjerrjen e të dhënave nga të dhënat kontabile dhe mbajtja e sistemeve të kontabilitetit;
analiza e të dhënave të parashikuara dhe llogaritjet shoqëruese në qoftë se kërkohen parapagime;
kryerja e pagesave, të cilat mund të përfshijnë kohën e udhëtimit për dhe pritjes në rradhë në bankë.
Në një studim të bërë, ku u përfshinë 145 vende, mesatarisht një biznes tatimpagues i TVSH – së harxhoi 125 orë për të zbatuar kërkesat e ligjit për TVSH dhe nga këto dy të tretat (82 orë) lidhen me veprimtaritë përgatitëse, në veprimtaritë e përgatitjes së dosjes harxhoi 19 për qind (24 orë), ndërsa veprimtaritë e pagesës harxhoi 15 për qind (19 orë).
Ndërsa një studim krahasues për zbatimin e ligjit të TVSH – së dhe Tatimit mbi Fitimin në vitin 2010, që përfshiu 183 vende, tregoi se biznesi tatimpagues harxhoi mesatarisht 74 orë për Tatimin mbi Fitimin ose 40 për qind më pak kohë se sa i nevojitej për zbatimin e ligjit për TVSH.
“Mentorët” trapa të Qeverisë Rama 2 as që i kanë marrë parasysh këto përfundime që kanë nxjerrë studimet e ekspertëve ndërkombëtarë dhe le të shohim se “në cilin breg do ta nxjerrë rryma lundrën e TVSH – së për biznesin e vogël.”.
Kasem Seferi – ekonomist
