Nga Kasem Seferi
Administrimi i politikave tatimore luan një rol kyç në rritjen e të ardhurave tatimore, në restaurimin e balancës makroekonomike dhe, për këtë arsye, ndryshimet në politikën tatimore duhet të përputhen me kapacitetin administrativ në një vend si Shqipëria me një tranzicion të gjatë.
Ndryshimi i pragut të regjistrimit për TVSH – së nga 2 në 5 dhe 8 dhe kthimi nga 8 në 5 dhe 2 milion lekë/vit ka pasur dhe ka për qëllim inkurajimin e formalizimit dhe rritjen ekonomike të bizneseve të vegjël.
Por, ndryshimi i pragut të regjistrimit të TVSH – së, në kuadër të përfitimit të një baze më të gjërë tatimore, në një periudhë afatmesme deri afatgjatë, nuk ka dëshmuar se ka kompensuar kostot e larta të administrimit të tatimpaguesve të biznesit të vogël, si dhe të ketë rritur kapacitetin dhe aftësive profesionale të kufizuara të tatimpaguesve të biznesit të vogël përsa i përket kulturës së zbatimit të standarteve të kontabilitetit.
Kjo gjë që u pranua nëpërmjet kumtesave të ndryshme në konferencën shkencore të Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit në vitin 2011.
Në rastin e uljes së pragut tatimor të regjistrimit për TVSH në 2 milion lekë/vit zevendësohet një tatim i marrë me mend, që nuk përshtatet me idenë kryesore të zvogëlimit të kohës dhe të kostove të përmbushjes së kërkesave të legjislacionit si për tatimpaguesit e biznesit të vogël ashtu dhe për administratën tatimore, për arsye se zbatimi i sistemit të vetë – vlerësimit të TVSH – së kërkonte dhe do të kërkojë mbajtjen e librave kontabël, si dhe të dhënave që shumë biznese të vegjël mund të mos jenë në gjendje t’i sigurojnë pa specialistët e kontabilitetit.
Një nga ttudimet e fundit, bërë mbi baza empirike nga ekspertët e disa vendeve anëtare të BE – së, doli në përfundimin se, mesatarisht, një biznesi me më pak se dhjetë punëmarrës i duhej të përballet me një barrë tatimore (të matur për një punëmarrës), afërsisht dy herë më e lartë se sa barra e një biznesi me më shumë se dhjetë punëmarrës dhe më pak se njëzet punëmarrës.
Dhe, tre herë më e madhe se një biznes me njëzet punëmarrës dhe me më pak se pesëdhjetë punëmarrës.
Për biznese me më shumë se pesëdhjetë punëmarrës, barra e përmbushjes së kërkesave të legjislacionit tatimor për një punëmarrës ishte vetëm një e pesta e biznesit të vogël.
Studimi arriti në përfundimin se bizneset e vegjël të vendeve anëtare të BE – së kanë një kosto me një koefiçent prej 30.9 për qind (raporti ndërmjet kostos totale të përmbushjes së kërkesave të legjislacionit fiskal kundrejt të gjithë tatimeve të paguara), ndërsa bizneset e mëdha koston e kishin me një koefiçent prej 1.9 për qind.
Lëvizja e bizneseve të vogla nga tatimi mbi biznesin e vogël nëpërmjet të tatuarit me TVSH, nuk është një proçes i thjeshtë që mund të zbatohet lehtësisht prej tyre sepse është më i shtrenjtë se tatimi i marrë me mend, që në vitin 2005 u konsiderua si zgjidhja më e përshtatshme për një vend në tranzicion me një sektor të konsiderueshëm informal.
Hartimi i ndryshimeve është i domosdoshëm kur bën të mundshëm përmirësimet administrative, sepse pa reformën e përditëshme të administrimit, nuk mund të ndërtohet kultura e përmbushjes së kërkesave të legjislacionit tatimor, e cila kërkon shumë kohë për të ndërtuar besimin e tatimpaguesve të biznesit të vogël për të zbatuar ligjin e TVSH – së.
Bizneset, veçanërisht ato me një qarkullim vjetor dy million lekë/vit, do të përballeshin me kosto më të mëdha në proçesin e përgatitjes, dokumentimit dhe pagimit të TVSH – së, përveç barrës së pagimit të tatimeve të tjera.
Kostot për të zbatuar legjislacionin tatimor duhet të maten si në terma financiare (për shembull, kosto për të punësuar një ekonomist profesionist për të përgatitur deklaratat e TVSH – së, si dhe kosto e blerjes së kompjuterave për të mbajtur të dhënat, etj)
Këto kosto, plus gjobat, ndëshkimet, riskun e rritur të kontrolleve të panumërta tatimore për TVSH – në (veçanërisht, për faturat e blerjes dhe shitjes me TVSH), do të rrisin çmimin e mallrave dhe shërbimeve, do të kufizojnë fuqinë blerëse, si dhe qarkullimin e bizneseve importuese dhe prodhuese të dorës së parë (do të ulej kërkesa e brendshme), do të rrisë kërkesat për rryshfet dhe, për pasojë, do të pengojë krijimin e bizneseve të reja dhe vetë rritjen ekonomike të vendit.
Në një prezantim të bërë nga një ekip i FMN – së në lidhje me shpërndarjen tipike të tatimpaguesve dhe të ardhurave, rezulton se më shumë se 1 për qind e numrit të tatimpaguesve të mëdhenj paguajnë më shumë se 70 për qind totalit të të ardhurave tatimore të mbledhura; 5 – 25 për qind e numrit të bizneseve të mesme paguajnë 10 – 25 për qind të totalit të të ardhurave të mbledhura dhe 70 – 95 për qind e numrit të tatimpaguesve të vegjël paguajnë 0 – 10 për qind të të ardhurave tatimore të mbledhura.
Nga këndvështrimi i ndryshimit të pragut të regjistrimit të tatimpaguesit për qëllime e TVSH – së nga 8 në 2 milion lekë/vit, në kushtet kur numri i tatimpaguesve është shtuar, duhet të shihen sa janë të ardhurat e mbledhura nga kjo kategori tatimpaguesish të TVSH – së kundrejt totalit të TVSH – së dhe sa janë kostot administrative për mbledhjen e TVSH – së.
Në vitin 2000, kohë kur pragu i regjistrimit të tatimpaguesit për qëllime të TVSH – së nga 5 milionë lekë/vit u bë 8 milion lekë/vit, nga llogaritjet e ekipit të FMN – së, rezultoi se kostot administrative të mbledhjes së TVSH – së nga kjo kategori tatimpaguesish ishte më e madhe se sa vetë shuma e TVSH – së mbledhur.
Për administratën tatimore, aftësia për të mbajtur librat e duhur kontabël dhe të dhënat duhet të jetë masa më e rëndësishme, e detyrueshme për zbatimin e sistemit të vetë – vlerësimit të TVSH – së.
Një studim i OECD – së, vëren se shumë vende, ku për ironi përfshihen vende me kapacitete relativisht të dobëta administrative, nuk janë bindur nga dëshmitë dhe argumentat për një prag regjistrimi të lartë të TVSH – së, duke mos marrë parasysh se balanca e pranueshme ndërmjet të ardhurave dhe kostove të mbledhjes së tatimit është kyçi i problemit.
Kostot fikse të mbledhjes, që shoqërojnë administrimin e TVSH – së, janë relativisht të rënda për t’i familiarizuar në mënyrë të suksesshme pronarët e biznesit të vogël me mbajtjen e librave dhe rregullat tatimore, sepse është e madhe mundësia që derisa një pronar biznesi të ketë fituar përvojën e duhur me mbajtjen e librave dhe plotësimin e deklaratave tatimore, biznesi i tij nuk do të jetë më aktiv, gjë që vërteton se thjeshtësimi i rregullave të të tatuarit përfaqëson një prej mundësive për t’u marrë me këtë problem.
Në pjesën më të madhe të vendeve në tranzicion sistemet e thjeshtuara tatimore për bizneset e vështira për t’u tatuar janë bërë një komponent i një sistemi tatimor të ri të një ekonomie të orientuar te tregu.
Marrja në konsideratë e rritjes shumë të madhe të sektorit të biznesit të vogël, mungesa e një kulture të vërtetë të përmbushjes me bindje të kërkesave të legjislacionit tatimor, kapaciteti i pamjaftueshëm administrativ tatimor, tregon se të tatuarit e thjeshtuar mund dhe duhet të jetë pjesa më e rëndësishme e strategjisë për të adresuar sfidën e përmbushjes së kërkesave të legjislacionit tatimor nga biznesi i vogël.
Në të kundërt, pasojat do të ishin afatgjata në drejtim të konkurrencës së drejtë në tregje, përcaktimit të çmimit të mallrave dhe shërbimeve, kostove administrative, etj që kushtëzohen nga neutraliteti që duhet të karakterizojë sistemin tatimor.
Kështu, për shkak vështirësisë për t’i mbajtur tatimpaguesit e biznesit të vogël në rrjetin e administrimit tatimor, mungesës së kulturës së mbajtjes të librave kontabël dhe të dhënave (shitje – blerjeve pa faturë dhe me para në dorë), domosdoshmërisë për të minimizuar koston e përmbushjes së kërkesave të legjislacionit tatimor, të ardhurave të pakta që mblidhen nga kategoria e tatimpaguesve të biznesit të vogël, administrate tatimore nuk mund të pretendojë se të gjithë tatimpaguesit e biznesit të vogël mund të trajtohen, ashtu si bizneset e mesme dhe të mëdha, me TVSH.
Është kjo arsyeja kryesore përse një ekspert i njohur në politikat dhe administrimin e tatimeve ve në dukje se:
“Të tatuarit me hamendje, përfshin përdorimin e mjeteve indirekte për të caktuar detyrimet tatimore, të cilat ndryshojnë nga rregullat e zakonshme të bazuara mbi llogaritë e tatimpaguesve.”.
Prandaj, edhe pse një rrugëzgjidhje e papërkryer për sfidat e të tatuarit të tatimpaguesve të biznesit të vogël, në rrethanat e tanishme kur variabla të tillë si qarkullimi i përgjithshëm janë të vëzhgueshëm, të tatuarit mbi bazën e këtyre treguesve me hamendje, sikundër ka qenë ligji për biznesin e vogël është një metodë pragmatike dhe e domosdoshme.
Regjimet e të tatuarit me hamendje nuk janë një ilaç çudibërës, por në qoftë se ato bëhen të thjeshtë dhe administrohen mirë, mbeten opsionet më të mirë në dispozicion, në kushtet e krijuara nga ndikimet e krizës financiare dhe ekonomike botërore.
Fakti që tatimpaguesit e biznesit të vogël vazhdojnë të merren me disa tatime dhe taksa dhe jo me një tatim të vetëm të thjeshtuar bën që ata ta shohin sistemin tatimor të komplikuar dhe të pavolitshëm.
Faktor tjetër, që ka kontribuar në mënyrë të konsiderueshme për këtë perceptim, është paqëndrueshmëria e sistemeve tatimore të biznesit të vogël në këto vitet e fundit, duke filluar që nga viti 1998, kohë kur u miratua ligji i ri i tatimit mbi biznesin e vogël, gjë që dëshmon se ende nuk është adresuar dëshira e bizneseve të vegjël për qëndrueshmërinë dhe parashikueshmërinë e sistemit tatimor.
Në vendet në tranzicion, ku kanë operuar sistemet e thjeshtuara të të tatuarit, jo vetëm janë ulur kostot e zbatimit të kontabilitetit dhe standartet raportuese, por gjithashtu është ulur në mënyrë të konsiderueshme barra tatimore e tatimpaguesve të biznesit të vogël.
Të ardhurat e pakta tatimore të mbledhura nga biznesi i vogël, risku i dukshëm që të ardhurat e mbledhura të jenë më të vogla se kostot e zbatimit dhe të mbledhjes së tatimit, mungesa e koordinimit ndërmjet barrës tatimore të sistemit të marrë me mend me sistemin standart do të ishte një antinxitës për të deklaruar rritjen e biznesit dhe migrimin e tij nga sistemi i marrë mend te sistemi standart i TVSH – së.
Edhe ky shkrim është një sfidë për ”akademikët” e financës publike që fshihen ”nën fustanin e grave”.
Kasem Seferi – ekonomist
