Përktheu nga origjinali anglisht Elvis Zaimi
Në 16 tetor, pra dy ditë më parë, ishte përvjetori i publikimit në vitin 1847 të novelës “Jane Eyre”, nga Charlotë Brontë, një nga tri motrat Brontë, sëbashku me Emily dhe Anne, novelë të cilën ajo e nisi së shkruari në gusht të vitit 1846. Të tri motrat njihen sidomos, duke gëzuar një famë të përbotshme, përveç krijimtarisë poetike, për revolucionarizimin e fiksionit në prozë, stilin novator rrëfimtar “poetik”, të fuqishëm, kompulsiv, gati personal dhe autobiografik, të shfaqur veçanërisht në novelat e tyre gotike, “Jane Eyre”, “Majat e Stuhishme” dhe “Agnes Grey”. Zhanri i novelës gotike ishte, sipas Harold Bloom, një krijim i Horace Walpole, i cili në vitin 1764 publikoi novelën “Kështjella e Otrantos”, si prototipin e kësaj novele. Në qendër të novelës gotike, veçanërisht atyre të shkruara nga motrat Brontë, është thuajse gjithmonë një heroinë me krenarinë dhe pasionet bajroniane, e cila ka rënë pre e ankthit, e tjetërsimit psikologjik dhe jetës vetmitare, dhe që vepron në kushtet e kërcënimit nga Fisniku i Kështjellës, dhe ku vetë komploti zhvillohet i vendosur në një kështjellë gotike, i rrethuar nga një tis misteri. Dashuria dhe dashnorët e ndodhur larg, si dhe dashuritë e paligjshme, janë gjithmonë elementë thelbësorë të novelës gotike, dhe këto elementë janë të pranishëm edhe tek “Jane Eyre”. Agresiviteti i pashpresë në sjelljen e individit- personazheve të këtyre novelave, I cili e ka burimin në pasionet reale, dhe kundërshtimi apo konflikti që zhvillohet ndërmjet tyre dhe konvencioneve sociale, i njohur ndryshe edhe si psychomachia, “teatri i brendshëm psikologjik i personazheve”, apo beteja që zhvillohet ndërmjet forcave psikologjike të së mirës dhe të ligës, virtytit dhe vesit, arsyes dhe pasionit, me qëllimin e shtënies në zotërim të mendjes dhe trupit të një njeriu, në shumë raste u turbullon mendjet duke i çuar heroinat e novelave gotike në kufijtë e marrëzisë.
E përkujtojmë sot Charlotte Brontë me një nga letrat e saj të përzgjedhura, ku, ashtu si heroina e novelës të shkruar prej saj, Jane Eyre, Charlotte Brontë shfaqet si një shpirt ekstrem, por i përzierë ndërmjet pasioneve të furishme dhe qetësisë që vjen nga vetëkontrolli I patundur. Ashtu si Charlotte Brontë shprehet me shumë saktësi për veten e saj: “Nuk njoh tek vetvetja ndonjë gjendje shpirtërore të ndërmjetme përveç nënshtrimit absolut dhe revoltës së vendosur.Gjithmonë kam vërejtur besnikërisht në shpirtin tim secilën prej tyre, deri në momentin e shpërthimit të saj, shpeshherë me vrull vullkanik, duke u konvertuar në gjendjen tjetër”. Letra që po botojmë është përgjigja e përgjigjes të marrë nga poeti Laureat Roubert Southey për letrën që ajo I kishte shkruar atij në vitin 1836, sëbashku me të cilën Charlotte Brontë i kishte dërguar atij disa nga poemat e saj, duke i bërë gjithashtu të ditur ambicien e saj të fortë “për t’u bërë e njohur përgjithmonë si një poete”.
Në përgjigjen që kishte marrë prej tij, Charlotte ishte këshilluar paraprakisht lidhur me pasionin për ta ndjekur këtë ambicie duke vwnw në plan të parë “detyrimet e saj si grua”, si dhe të shkruante poezi “për hir të poezisë, dhe jo me këndvështrimin për t’u bërë e famshme si poete”. Charlottë, në letrën e dytë që po botojmë, shprehet se i është sinqerisht mirënjohëse për këtë “këshillë të përzemërt dhe të mençur”, si dhe për opinionin e tij se poemat e saj nuk janë pa vlera.
Letër për Roubert Southey, 16 Mars 1837
Zotëri,
Nuk mund të gjej paqe deri kur t’i jem përgjigjur letrës tuaj, edhe pse duke ju drejtuar juve përsëdyti do të dukesha paksa furacake, por më duhet t’ju falenderoj për këshillën e mençur dhe të përzemërt të cilën keni denjuar t’ia lejoni vetes Tuaj, duke më përfillur të ma jepni. Nuk guxoj të hamendësoj duke shpresuar se edhe përgjigja ime do të jetë e atillë, po aq e mirë sa letra tuaj, njëlloj e kujdesur për nga nuancat e kuptimit, dhe po kaq fisnike për nga frymëzimi. Më duhet ta shtyp ndjenjën dhe ndjesitë e mia , përndryshe ju do të mendonit për të, si të jetë e shkruar nga një entuziaste budallaqe.
Pas leximit të parë te vëmëndshëm të letrës tuaj ndjeva veçse turp për veten time, por edhe e keqardhur, sepse më parë në një shpirt kuturu ju kam shqetësuar me rapsodinë time të vrazhdë dhe të pashtruar. Ndjeva një të nxehtë të dhimbshme të ngjitej në fytyrën time, kur mendova për vandakët e letrave të shkruara prej meje, me të cilat ju kam mbuluar, dhe që dikur ma ngazëllenin kaq fort shpirtin, por që tashmë mbeten të jenë vetëm burimi i një konfuzioni; por pasi u mendova pak kohë mbi letrën tuaj, dhe e lexova atë përsëri, gjithsejt edhe dy herë të tjera,-perspektiva më dukej e qartë. Ju nuk jeni duke më ndaluar të shkruaj, ju nuk thoni në të se ajo që po shkruaj në fund të fundit është krejt e pavlerë, pa kurrfarë merite, ju vetëm se po më paralajmëroni mbi marrëzinë e lënies pas dore të detyrimeve reale për hatër të kënaqësive imagjinare,-të të shkruarit e shtyrë nga dashuria për famën dhe nga joshja që vjen nga pasioni i rrëmbyeshëm egoist, që të shtyn të shkruash nga dëshira për t’u matur dhe krahasuar me të tjerët. Ju me mirësjellje dhe përzemërsi më lejoni të shkruaj poezi për hir të vetë poezisë. për sa kohë nuk I lë asgjë mangët dhe të pashërbyer ndjekjes sw këtij pasioni vetmitar, gjithpërpirës i përpjekjeve të mia me qwllim plotësimin e këndshëm të dëshirave të mia egoiste; kam frikë zotëri se ju më mendoni mua tepër qesharake dhe të pamend, duke e ditur se letra e parë që ju shkrova ishte nga kreu në fund të saj e pakuptimtë, pra për t’u flakur në kosh.
Por unë nuk jam krejt ajo qënia boshe, dëfryese, dhe ëndërrimtare që ajo letër duket se më tregon të jem.Im Atë është një Klerik me të ardhura të kufizuara, ndonëse mjaftueshmërisht të kënaqshme, dhe unë jam më e madhja e fëmijve të tij. Ai shpenzoi sa mundi për arsimimin tim, duke mos lejuar që këto shpenzime tw shkaktonin padrejtësi sa i takon detyrimit qw ai kishte për arsimimin e fëmijve të tjerë. Në këtë mënyrë, pas mbarimit të shkollimeve, e mendova se detyra ime ishte të bëhesha një Drejtoreshë/ mësuese shkolle-sepse në atë detyrë do të më mundësohej të mbaja të angazhuara mendimet e mia përgjatë gjithë ditës, por bashkë me to edhe kokën dhe duart e mia gjithashtu, pa pasur kohë asnjë çast për ndonjë ëndërr apo imagjinatë. Mbrëmjeve, më duhet ta rrëfej se mendohem, por pa shqetësuar askënd tjetër me mendimet e mia. Me shumë kujdes e shmang çdo dukjen time të shqetësuar apo ekscentrike, që mund t’I shpjerë ata me të cilët unë jetoj drejt të menduarit me dyshim për qëllimet që unë ndjek. Duke ndjekur këshillën e tim Eti, I cili qysh nga fëmijëria më ka këshilluar veçse mençur dhe për mirë, si dhe tonet miqësore të letrës tuaj, jam orvatur jo vetëm të respektoj me vemëndje çdo detyrim që duhet të plotësojë një grua, por të ndjehem thellësisht e interesuar për to. Nuk arrij veçse ti’a dal mbanë gjithmonë, sepse disa herë teksa jam duke dhënë mësim, apo duke qepur, do të parapëlqeja shumë më tepër të isha duke lexuar ose shkruar- por gjithsesi përpiqem ta mohoj veten time të vërtetë- dhe miratimi i tim eti deri më sot më ka shpërblyer nujarisht për privimet që i bëj vetvetes.
Edhe njëherë më lejoni t’ju falenderoj, me mirënjohje të sinqertë.Kam besimin se nuk do të ndjej më kurrë ambicien ta shoh emrin tim në shtyp-nëse do të më ngjallet kjo dëshirë do të shoh autografin e Southey dhe do ta shtyp atë.Është mjaft nderuese për mua që I kam shkruar atij, dhe marrë një përgjigje.Ajo letër është e shenjtëruar, askush nuk ka për ta parë, përveç tim eti, vëllait dhe motrave të mia. Përsëri Ju falenderoj, ky incident nuk do të përtërihet më në të ardhmen-nëse do të jetoj aq sa për t’u bërë një grua e moshuar, edhe atëbotë do ta kujtoj si një ëndërr të shndritshme.Nënshkrimi të cilin ju e dyshonit të ishte fals dhe i trilluar është emri im i vërtetë, përsëri, pra më duhet të nënshkruaj vetveten si.
C. Brontë
Haworth 16 mars-1837
Ju lutem zotni, ndjesë që po ju shkruaj për të dytën herë-por nuk mund t’I rezistoja tundimit për t’ju shkruar-pjesërisht për t’iu treguar sesa falenderuese jam për mirësinë tuaj, dhe pjesërisht për t’iu bërë të ditur se këshilla juaj nuk do të shkojë dëm-sado e trishtueshme dhe e padëshirueshme për vullnetin tim mund të jetë ajo në fillim për t’u ndjekur.C.B.
