(Nga cikli: PRELUD I BRAKTISJES, ose STADI “XHA GORJO”)
Unë u befasova. S’e di se si do të kishit reaguar ju përpara këtij sinqeriteti fëmijëror. Ajo akuzonte. Dhe e bënte këtë me pafajësinë e moshës. Se kjo vogëlushe, padashur, kishte bërë prokuroren. Mua më duhej që me vetëdije të vihesha në rolin e avokatit të djallit për të mbrojtur kategorinë e vërsës që përfaqësoja. Dhe s’e kisha të lehtë. Aspak.
– Dëgjo këtu, moj xhane: Ca detarë të egër e të vrazhdë nuk mund të themi se përfaqësojnë të rriturit. Ata, shumë-shumë, me veprimet e tyre tregojnë vetveten. Asgjë më tepër. Të ashpër si dallgët e egërsuara të detit dhe kaq. Ne s’kemi pse kërkojmë më shumë prej tyre.
– Pse? Nuk e di unë, xhaxhi Shpëtim? – tha ajo përmes lotësh. – Nuk e di?
– Çfarë?
– Atë, pse janë grumbulluar sa nga Italia e sa nga Greqia hallat e xhajat e mi?
– Pse na qenkan grumbulluar sipas teje, përveçse të çmallen me njëri-tjetrin nga kjo ndarje emigruese?
– Për gjyshen.
– Pse?
Ajo ngriti kryet. Më pa në sy me një vështrim sikur donte të thoshte: vërtet nuk e kupton arsyen? – dhe si një prokurore e njëmendtë lexoi me vendosmëri akt-akuzën:
– Se asnjë nuk do ta mbajë, ja sepse.
Dhe vajza shpërtheu në të qara. Ajo nuk mund të ndalte dot lotët që i rridhnin faqeve çurg.
– Gjyshja është më keq se Dronti. Pa krahë, pa fuqi. Edhe kur ecën, i ikën trupi sa në një qoshe në një tjetër. Kurse ka nga ata (dhe vajza ktheu kryet andej nga vinin zërat, lart në verandë) që e tallin paturpësisht gjyshen: bën vetë, thonë. Ç’mjerim për ta!
Unë instinktivisht ngrita kokën dhe pashë se mamaja ime kishte dalë në ballkon bashkë me tim atë dhe në mos për t’iu shmangur acarimeve pa bereqet, që kishin shpërthyer mes vëllezërve dhe motrave, ku kryefjala qe nëna e tyre, për të dëgjuar, ashtu si tinëz, se ç’mendim kishte Ledina, ata qenë shkëputur. Se kjo ishte personazhi më i vogël që u ndodh në oborrin e asaj vile të bukur, ku s’kishte munguar, qoftë edhe modest, kontributi i kësaj gjysheje për të cilën luhej ping-pong.
Qe çasti më tronditës për këdo, kur Ledina nuk mund ta mbante dot brengën e ndryrë brenda atij gjoksi të vogël që si një duf shpërtheu në lot. Kaq mjaftoi që prindërit e mi të futeshin sërish brenda asaj sherrnaje. Im atë dëgjohej më shumë se ishte dhe më i papërmbajtur në raste të tilla. Ndjenja kryqëzohet me dhembshurinë dhe triumfon mbi arsyen. Çdo gjë merr drejtimin jashtë kontrollit. Nga ana tjetër.
Domethënë këtu poshtë, Ledi më thoshte se kot e kanë. Gjyshja do të rrijë me mua. Ja këtu, në këtë cep të verandës. Dhe shkoi pranë saj.
Vetëm atëherë unë pashë se në një minder, pështjellë me shall dhe pallton e saj, fërgëllonte gjyshja, e cila ishte edhe imja. Dhe për të duhet të turpërohesha edhe unë, që hyja në kategorinë e të rriturve dhe që Ledina me siguri në këtë thes do të më fuste. Prandaj i vajta pranë. I putha duart me respekt dhe i thashë:
– Mos u mërzit, gjyshe! Ti gëzon dashurinë e gjithë fëmijëve të tu. Edhe dashurinë time, që të dua pa masë.
Kaq. Asnjë fjalë më tepër. Dhe mbeta si i shushatur.
Mbas pak u shkëputa, sepse dëgjova që babai zbriti me vrull nga shkallët dhe erdhi pranë saj.
Ishte e para herë që e shihja tim atë të përlotej.
Ai kishte zbrazur, atje në sherrnajë, kumtin e Ledinës. Kishte humbur drejtpeshimin dhe në fytyrë ishte bërë spec i kuq.
Puthi ato duar të rreshkura të gjyshes si të ishin të nënë së tij dhe u hodh në oborr.
Porta metalike e avllisë ishte gjysmë e hapur dhe dikush e shtyu. E para hyri tezja ime. Pas saj, i shoqi. Babai s’pati kohë ta takonte tezen se iu drejtua burrit të saj, që për tim atë ishte baxhanak, por ky i fundit foli përpara tij:
– Ç’keni kështu, deri në autostradë ta dëgjova zërin sapo zbrita.
Im atë mbase donte t’i thoshte: vërtet kaq fort paskam sokëllirë?Por ai e dinte se tjetri nuk e kishte zakon t’i zmadhonte gjërat, prandaj me një ton mallëngjyes, ku brenda tij dridhej jo vetëm nota e maturisë që sillte pendimi e moszotërimi i vetvetes, por edhe dalja idhnake prej saj, prandaj tha:
– Pesë minuta më parë të kishe ardhur, or baxhanak! Pesë minuta!
Dhe pas pak:
– Se dhe sherri, që e marrtë djalli e marrtë, seç ka diçka të ngjashme me këngën labe. Njëri e hedh dhe tjetri e pret. Jo që të duket i bukur, por që të ketë, mbase, më tepër kuptim. E, ti, o mallakastrioti im, ndofta mund të vije në shina lokomotivën e kësaj mbrapshtie të futur si përçarës midis motrave e vëllezërve.
Pas këtyre fjalëve, im atë ishte në një zonë gri të themi, se përsëriti shprehjen:
– Pesë minuta më parë të kishe ardhur, o baxhanak!
– E po ti nuk e di se nga vij unë! – tha tjetri, më në fund.
– Nga, për të mirë, o miku im?
– Nga një shi me bubullima, por këtu paska rënë breshër… Shko lahu njëherë se je akoma i skuqur, pa flasim!
Për mua ato fjalë linin të kuptohej se edhe ai vinte nga rrethana të ngjashme.
Dhe im atë vajti në çezmën e oborrit, te pragu i avllisë. Porta, gjysmë e hapur, lejonte të dukej lopa, që sikur e tërhiqte plakën, e cila plekste me shtiza kokulur dhe shkonte pas saj si një somnambul, ndërsa dielli qe në të perënduar.
Nga ana tjetër dëgjohej klarina e cila tanimë, pa stonaturë, dithëronte melodinë tronditëse dhe refreni i këngë
Si një qyqe mbeti nëna jonë,
pranë oxhakut si kërcure…
Nuk dallohej në qante klarina apo klarinetisti. Se dëgjoheshin edhe rënkime përveç veglës.
Më pas do të merrja vesh se komshiu kishte qenë një beqar i staxhionuar, por edhe një orkestrant me emër, që parapëlqehej në dasma. Ai i binte kryq e tërthor vendit me klarinën e tij, që ndizte zjarr në zemrat e njerëzve… Por e ëma e moshuar, ndonëse me mirëqenie, s’kishte me kë të këmbente dy fjalë pranë vatrës së saj të vetmuar… derisa u shua…
Atë natë kishte ardhur shoqëria e orkestrantit me veglat e tyre. Luanin, për të parën herë, melodi aspak të gëzuara. Madje tejet trishtuese:
Nëna e kapos së klarinës kishte të dyzetat.
Tek bisedohej për të, dëgjova tim atë të thoshte:
– Qenka një epidemi që ka përfshirë mbarë vendin.
(VAZHDON NË PJESËN E KATËRT DHE TË FUNDIT)
SOTIR ATHANASI
Gjenevë, 27, Janar, 2019!
