Nga Perparim Kabo
Historia kerkon dalzote, historia nuk pranon heshtje, historia nuk mund te zevendesohet me harresen…
Sot eshte nje dite kujtese, masakra greke kunder shqiptareve…Çameria dhe çeshtja çame nuk duhen trajtuar si probleme pjesore, krahinore te skajshme apo me keq akoma te kapexyera…
Gjykoj se historia kombetare eshte kryekepute edhe ne çeshtjen e pazgjidhur te Çameris… Ne kete dite sublime po sjell pakez histori… Popujte pa histori ose jane te verber ose jane jetim… Si u fute ne rrugen e zgjidhjes çeshtja e Kosoves ashtu duhet te futet dhe ajo e Çamerise…!
Çamët, të njohur në greqisht si Tsamides, nuk janë askush tjetër përveç shqiptarëve që jetojnë në pjesën ekstreme jugore të territorit shqipfolës. Ndër vendbanimet e tyre tradicionale në rajonin e relativisht pak të banuar të Çamërisë ishin Gumenica / Igoumenitsa, Filat / Filiates, Paramithia / Paramythia, Parga dhe Margëlliç / Margariti dhe, në veçanti, shumë fshatra më të vegjël që u braktisën dhe janë shkatërruar dhe aktualisht janë të mbuluara me bimësia . Kishte vendbanime çame në mënyrë sporadike në jug deri në Prevezë.
Kur forcat greke morën në zotërim Çamërinë dhe Epirin e Jugut në Luftën Ballkanike të vitit 1912, çamët papritmas u gjetën në Greqi, të shkëputur nga pjesa tjetër e Shqipërisë. Në dekadat vijuese, veçanërisht vitet 1920, 1930 dhe 1940, shumica dërrmuese e çamëve emigruan ose u dëbuan nga Çamëria.
Me tërheqjen gjermane nga Greqia në verën dhe në fillim të vjeshtës së vitit 1944, rajoni u përfshi në fillimet e një lufte të përgjakshme civile. Forcat britanike, të shqetësuara për të siguruar vijën bregdetare të Jonit për të siguruar rrugët e furnizimit detar, inkurajuan forcat e një komandanti ushtarak lokal, gjeneral Napoleon Zervas (1891-1957), për të marrë rajonin.
Zervas, themeluesi dhe udhëheqësi i një lëvizje greke të rezistencës të quajtur Lidhja Kombëtare Republikane Greke (Ethnikós Demokratikós Ellenikós Sýndesmos – EDES), u bë i njohur për spastrimin e tij brutal etnik ndaj shqiptarëve të Çamërisë nga qershori 1944 deri në mars 1945. Ai dhe shumë prej tij burrat i konsideronin çamët kolektivisht si bashkëpunëtorë me italianët dhe gjermanët dhe kërkuan hakmarrje. Disa mijëra burra, gra dhe fëmijë nga Çamëria gjetën vdekjen e tyre gjatë inkursioneve të tij.
Më 27 qershor 1944, forcat e tij hynë në qytetin e Paramithia dhe vranë rreth 600 çamë myslimanë – burra, gra dhe fëmijë – në një orgji dhune. Shumë nga viktimat u përdhunuan dhe u torturuan para se të masakroheshin.
Një batalion tjetër EDES përparoi në Parga të nesërmen ku u vranë 52 shqiptarë të tjerë. Më 23 shtator 1944, fshati Spatar afër Filat u plaçkit dhe 157 njerëz u vranë. Gratë dhe vajzat e shumta u përdhunuan dhe u kryen krime të tjera të patregueshme. Pas kësaj, praktikisht e gjithë popullsia Çame, e pambrojtur dhe e ngurtësuar, u ngrit në kodra dhe iku për jetën e tyre në Shqipëri. Shoqata e Çamërisë në Tiranë vlerëson se një total prej 2,771 civilësh shqiptarë u vranë gjatë sulmeve 1944-1945 ndaj fshatrave Çame.
Pastrimi i Çamëve Myslimanë të Greqisë në fund të Luftës së Dytë Botërore shënoi fundin e një kapitulli të dhimbshëm të historisë Çame dhe fillimin e një tjetër. Shqipëria, në të cilën ikën çamët e rraskapitur dhe të uritur, kishte ardhur pak para mbërritjes së tyre nën kontrollin e Enver Hoxhës (1908-1985) dhe forcave të tij komuniste. Sundimtarët e rinj marksistë nuk ishin plotësisht të gatshëm të ndihmonin bashkatdhetarët e tyre të vuajtur.
Sidoqoftë, Çamëve iu dha statusi i refugjatit dhe u lejuan të qëndronin në Shqipëri. Ishte Administrata e Kombeve të Bashkuara për Ndihmën dhe Rehabilitimin (UNRRA), aktive si një agjenci ndihme në Shqipëri nga shtatori 1945 deri në pranverën e vitit 1947, që ofroi ndihmë emergjente për çamët duke shpërndarë çadra, ushqime dhe ilaçe në kampet e tyre të varfra në Vlorë, Fier, Durrës, Kavajë, Delvinë dhe Tiranë.
Në vitet menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore, Komiteti Antifashist i Imigrantëve Çam bëri fushatë për kthimin e Çamëve në vendlindjen e tyre. Shumica e tyre nuk donin të qëndronin në Shqipëri gjithsesi, veçanërisht në funksion të spastrimeve të tipit Stalinist që po ndodhnin atje.
Komiteti mbajti dy kongrese në vitin 1945, njëri në Konispol dhe tjetri në Vlorë dhe shkroi memorandume dhe dërgoi telegrame në mbështetje të qëllimeve të tij. Çështja Çame u soll gjithashtu nga Shqipëria në Konferencën e Paqes në Paris të vitit 1946, por të gjitha këto veprimtari u treguan të kota. Përpjekjet për të ndërkombëtarizuar çështjen çame ranë, në pjesën më të madhe, në vesh të shurdhër.
Për disa vjet, çamët vazhduan të shpresojnë se kur situata politike të qetësohej, ata do të ishin në gjendje të ktheheshin në Greqi. Sidoqoftë, kjo nuk ndodhi. Edhe sot, në shekullin e njëzet e një, çamët e moshuar që dëshirojnë të shohin vendin e lindjes së tyre, qoftë edhe për një vizitë të shkurtër, kthehen në kufi nga zyrtarët doganorë grekë.
Pasaportat e tyre janë vulosur persona non grata dhe me raste u shqyhen edhe para syve të tyre.
Pkabo 27 qershor 2021
Marrë nga faqja e profesor Përparim Kabo në Facebook
