Me shekuj? Nga vendi? Jo, duhet të bëhet nga probleme të thella, të zakonshme, të cilat janë epoka, që qarkullojnë ndërmjet mendimeve të mëdha dhe të cilat duhet të kthehen vazhdimisht.
Kjo është ajo që Michael Foessel bën në vëllimin e tij të një “histori personale” të filozofisë. Ai studion lirinë, nga Rousseau tek Hegel nëpërmjet Kantit. Kjo është ajo që ne e quajmë “momenti i lirisë” në mendimin evropian.
Momenti kur liria zbulon themelin e saj, në Arsye, gjendjen e saj, në ligj, në historinë e saj, në botë.
Dhe nuk është e kotë të kthehemi në të sot, ku liria kërcënohet nga ultra-liberalizmi dhe anti-liberalizmi, nga mohimi i politikës ose nga harresa e lirisë, ndërsa një nuk shkon pa të tjerat. Ky është themeli i fshehtë i ndërhyrjeve të intelektualëve në botën bashkëkohore: sekreti i tij zbulohet në zemër të modernitetit.
Historia e filozofisë është bërë nga idetë e gabuara që filozofët bëjnë për njëri-tjetrin. Si për shembull Kanti duke lexuar Rousseaun, ose Hegel duke lexuar Kantin. Por ndonjëherë këto keqinterpretime janë produktive. Ata ndonjëherë kanë efekte politike, historike.
Në këtë periudhë historike që shkon nga Rousseau, në mes të shekullit të 18-të, tek Hegeli, i treti i parë i shekullit të 19-të, liria pretendon të nisë në botë. Në Revolucionin Francez, liria bëhet një botë.
A është liria thjesht një vlerë, apo thjesht një e drejtë? Ose, përkundrazi, liria mund të konsiderohet pozitivisht, si një “parim i botës”?
Kanti thotë se Rousseau është Njutoni i botës morale. Kushdo që ka gjetur një ligj, ashtu si Njutoni, ka gjetur një ligj për botën fizike. Është ky lloj “racionalizmi i pasionuar” që unë doja të përpiqesha ta rivendosja, edhe pse ishte sfiduar dukshëm nga historia.
Është e nevojshme të ripohojmë rëndësinë e një autonomie abstrakte të qytetarit, e patjetërsueshme. Një autonomi për të cilën nuk mund të heqim dorë, nuk jemi më shumë ose më pak sovran. Për Rousseaun, është liria për të bërë ligjin për një popull, që të jetë i përbërë në autonominë e tij.
Nëse duam të ruajmë një imazh të një shoqërie që këmbëngul në transformimin e saj aktiv dhe jo thjesht në mutacionet, zhvillimet mbi të cilat nuk kemi kurrfarë produkti, ne duhet ta mbajmë këtë parim. Për keq dhe për të mirë. Aktualisht, më e keqja është e theksuar: ky lloj vetë-pohimi me origjinë nga liria njerëzore. Sot, filozofia e Historisë së Hegelit konsiderohet e vjetëruar, sepse ajo justifikonte tmerret më të këqija në emër të efikasitetit, ose në emër të një të mire ose përparimi. Por mua më duket se i kemi dhënë shumë rëndësi për gjithçka në lidhje me çfarëdo lloji të filozofisë që na ka verbuar.
Dhe ndoshta sot jemi në një situatë ku afirmimi i një lirie që nuk e përfshin diploma, e cila do të ishte një vepër e pastër, është përsëri e nevojshme në një moment kur kemi ndjenjën se gjithçka na shpëton./revista saras
