Nga Prof. Dr. Dr. Halil Krasniqi, expert i shëndetësisë
Hormonet sexuale, Insulina, melatonina, estrogjeni dhe hormonet tjera të shumta në trupin tonë, ndonjëherë është e vështirë ti mbajm në funksion të gjitha. Por është e rëndësishme të marrim me seriozitet që të funksionojn sepse shumë hormone ndikojnë në mirëqenien, disponimin, humorin tonë apo edhe peshën trupore.
Secili nga ne, duhet te ketë njohuri për këto 10 hormone. Hormonet seksuale, të cilat janë shumë të nevojshme qe organizmi të funksionon dhe të posedon ekuilibër fiziologjik, duhet rregullisht të lirohen në organizmëm. Këto lirohen vetëm gjatë aktit seksual. Mungesa e hormoneve sexuale shkakton, nervozitet, mos relaxim, disponim të zymt, humbje kënaqësie dhe
Shumica e njerëzve ndoshta kanë dëgjuar për testosteronin dhe estrogjenin. Por çfarë ndodh me leptinën, oksitacinën apo tiroksinën? Në mënyrë që ne të jetojmë një jetë të lumtur dhe të shëndetshme, është e rëndësishme që trupi ynë të prodhojë hormone.
Këto 10 hormone janë jashtëzakonisht të rëndësishme për trupin tonë:
Testosteroni: Ky është një hormon i rëndësishëm seksual mashkullor që gjendet gjithashtu në sasi më të vogla tek femrat. Nivelet e testosteronit ndikojnë në zhvillimin e organeve riprodhuese (Seksuale) dhe kanë ndikim në ndërtimin e muskujve, dëshirën seksuale dhe gjithashtu në aftësitë njohëse. Djemtë vërejnë se niveli i tyre i testosteronit rritet gjatë pubertetit, sepse atëherë ndodhin ndryshime fizike.
Testikujt dhe penisi zmadhohen, zëri thyhet dhe mjekra fillon të rritet.
Me kalimin e moshës, mund të ndodhë një rënie në nivelet e testosteronit, e cila gjithashtu mund të ndikojë në ndryshimet fizike dhe mendore. Megjithatë, ky proces nuk është aq i papritur sa tek femrat që kalojnë menopauzën. Në munges të Testosteronit, disa meshkuj kanë vështirësi të përqendrohen. Testosteroni ndikon në seksualitetin në të dy gjinitë dhe mund të përmirësojë të menduarit hapësinor, disponimit, kënaqësin jetësore.
Estrogjeni: Hormoni seksual femëror është një hormon i gjithanshëm që ka efekte të shumta në trupin tonë. Ai rregullon ciklin femëror, nxit kujtesën dhe, sipas studiuesve, mund të mbrojë edhe kundër infeksioneve. Mungesa e estrogjenit pas shtatzënisë ose gjatë menopauzës mund të ketë pasoja të rënda. Mungesa e estrogjenit mund të ketë një efekt negativ në seksualitetpor edhe në dëshirën për të pasur fëmijë, pasi më pak qeliza vezë piqen dhe shtresa e mitrës nuk është e përgatitur siç duhet.
Estrogjeni përbëhet nga hormonet estradiol, estrone dhe estriol, me estradiolin që ka efektin më të fuqishëm. Prodhohet në vezore dhe në placentë gjatë shtatzënisë. Meshkujt gjithashtu kanë nevojë për estrogjen sepse testosteroni shndërrohet në estradiol në indin dhjamor. Nivelet e estrogjenit te femrat rriten gjatë pubertetit, duke çuar në zhvillimin e ijeve, rritjen e gjoksit dhe menstruacionet. Nivelet e estrogjenit lëvizin gjatë ciklit.
Kortizoli: Hormoni i stresit është përgjegjës për zgjimin në mëngjes dhe për të pasur energji të mjaftueshme në situata stresuese. Është jetike nëse njerëzit nuk do të kishin kortizol, ata do të vdisnin brenda pak ditësh. Por edhe sasia e tepërt e kortizolit nuk është e mirë. Nëse është i pranishëm në sasi të shtuara në trup për një periudhë të gjatë kohore, mund të ndodhin efekte negative si humbja e muskujve, prishja e indit lidhës dhe rezistenca ndaj insulinës. Siç shkruan Shoqata Gjermane për Endokrinologji (DGE), një tepricë e kortizolit gjithashtu mund të ketë një efekt negativ në humor dhe disponim.
Trupi ka një efekt reagimi të krijuar për të parandaluar prodhimin e tepërt të kortizolit. Megjithatë, stresi i zgjatur mund të çojë në sindromën Cushing, për të cilën një studim ka gjetur se mund të çojë në depresion. Kortizoli gjithashtu luan një rol të rëndësishëm në menaxhimin e situatave të rrezikshme duke shkaktuar një reagim luftarak mbrojtëës.
Ai rrit rrahjet e zemrës, shpejton frymëmarrjen dhe rrit presionin e gjakut, duke na bërë të përqendruar dhe efikas. Lëshimi i kortizolit nxitet nga stimuli në talamus dhe lirimi i CRH dhe ACTH. Kortizoli nxit ndarjen e proteinave dhe prodhimin e glukozës, duke rezultuar në një nxitje të përkohshme të energjisë.
Melatonina: E kundërta polare e kortizolit, hormoni që na jep energji në mëngjes dhe na nxjerr nga shtrati, është melatonina. Hormoni i gjumit luan një rol të rëndësishëm në ritmin tonë të ditës dhe natës dhe formohet kryesisht në gjëndrën pineale nga neurotransmetuesi serotonin.
Ajo shënon orën e brendshme. Kur nivelet e melatoninës rriten, ne e dimë se është koha për tu shtrirë në shtrat gjatë natës. Kur errësohet, fotoreceptori “melanopsin” në sy transmeton sinjalin. Rezultati është se niveli i melatoninës rritet dhe ne lodhemi. Përqendrimi i melatoninës arrin kulmin midis mesnatës dhe orës 4 të mëngjesit dhe më pas zvogëlohet përsëri në orët e mëngesit.
Çrregullimi i melatoninës te disa fëmijë shkakton cregullimin e gjumit, kështu qe në munges të saj fëmijët nuk i zë gjumi.
Sipas një studimi, drita artificiale gjatë natës pengon prodhimin e hormonit të errët dhe ndryshon ciklin tonë gjumë-zgjim. Efekti i dritës varet nga intensiteti dhe kohëzgjatja e saj. Edhe ndotja nga drita ose drita nga LED, ekranet e kompjuterit, televizorët ose telefonat celularë mund të ndikojnë në orën tonë të brendshme, pasi fotoreceptori melanopsin është veçanërisht i ndjeshëm ndaj dritës blu. Ende Nuk dihet nëse drita blu është e dëmshme në afat të gjatë. Ajo që dihet, është se njerëzit me një orë të brendshme të shqetësuar duhet të luftojnë me lodhjen e vazhdueshme, çrregullimet e gjumit dhe humbjen e oreksit, ndër të tjera.
Insulina: Nëse keni dëgjuar për herë të parë për këtë hormon në lidhje me diabetin, nuk jeni vetëm. Insulina është një hormon i prodhuar në pankreas, më konkretisht në qelizat beta. Ai hap muskujt dhe qelizat dhjamore ndaj sheqerit dhe kështu furnizon trupin me energji. Në mungesë të insulinës, qelizat nuk mund të thithin sheqerin, duke bërë që nivelet e sheqerit në gjak të rriten. Njerëzit me diabet injektojnë veten me insulinë për të kompensuar këtë.
Mjekët bëjnë dallimin midis dy llojeve kryesore të diabetit: tipi 1 dhe tipi 2. Tipi 1 shkaktohet pothuajse gjithmonë nga një reaksion autoimun në fëmijëri, në të cilin sistemi juaj imunitar sulmon dhe shkatërron qelizat beta në pankreasin tuaj, duke ndaluar prodhimin e insulinës. Tipi 2 zhvillohet në mënyrë tinëzare gjatë disa viteve. Forma të tjera të diabetit përfshijnë, për shembull, diabetin gestacional, në të cilin gratë shtatzëna kanë nivele të larta të sheqerit në gjak përgjithmonë.
Të qenit mbipeshë mund të çojë në nivele të përhershme të ngritura të insulinës
Njerëzit që konsumojn shumë sheqer dhe janë mbipeshë, shpesh kanë nivele të larta të insulinës vazhdimisht. Me kalimin e kohës, muskujt, mëlçia dhe indi dhjamor bëhen më rezistent ndaj insulinës, duke rraskapitur përfundimisht prodhimin e insulinës.
Tiroksina: Pse kemi nevojë për hormonin e tiroides, i njohur edhe si T4? Ai luan një rol të rëndësishëm në shumë procese në trup dhe, së bashku me hormonin triiodothyronine (T3), rregullon funksionin e zemrës, qarkullimin dhe temperaturën e trupit, ndër të tjera. Kur nivelet e tiroksinës janë shumë të larta, ne kalojmë në mbingarkesë. Nëse është shumë i ulët, ne ndihemi të lodhur dhe të dëshpëruar.
Nëse prodhimi i hormoneve tiroide është i shqetësuar, kjo mund të ketë një ndikim të madh në shëndetin tonë. Hipotiroidizmi, i njohur gjithashtu si hipotiroidizëm, mund të çojë në lodhje, probleme me kujtesën dhe funksionim të ngadaltë të trupit. Prandaj, njerëzit me një tiroide joaktive shpesh marrin hormonin sintetik të tiroides L-tiroksinë, i cili zëvendëson hormonet që mungojnë. Hiperfunksioni, i njohur edhe si hipertiroidizëm, nga ana tjetër, çon në humbje peshe, takikardi dhe shqetësim nervor.
Hormonet tiroide gjithashtu luajnë një rol të rëndësishëm në fertilitet dhe gjatë shtatzënisë. Funksioni i dëmtuar i tiroides mund të çojë në infertilitet, abort dhe probleme zhvillimi tek foshnja. Mungesa e jodit gjatë shtatzënisë mund të ketë edhe pasoja fatale. Sipas Shoqatës Gjermane për Endokrinologjinë (DGE), nëse nëna e ardhshme nuk furnizohet mjaftueshëm me elementët gjurmë të rëndësishëm për gjëndrën tiroide, kjo mund të shkaktojë një abort ose të parakohshëm, lindjen.
Për funksionin normal të tiroides, një nënë e ardhshme ka nevojë për rreth 50 për qind më shumë hormone tiroide në fazat e hershme të shtatzënisë.
Progesteroni: Hormoni seksual i përket grupit të progestineve, të njohur edhe si hormonet luteale. Përveç progestineve, estrogjenet përfaqësojnë grupin e dytë të hormoneve seksuale femërore. Blloku themelor ndërtues i progesteronit dhe të gjitha hormoneve seksuale është kolesteroli. Progesteroni ka shumë funksione të rëndësishme.
Nga njëra anë, përgatit trupin për një shtatzëni të mundshme dhe mbështet mirëmbajtjen e saj. Ai liron rreshtimin e mitrës dhe kështu krijon një mjedis optimal për implantimin e një qelize vezë të fekonduar. Gjatë shtatzënisë, nivelet e progesteronit rriten ndjeshëm pasi vazhdon të prodhohet si në placentë ashtu edhe në vezore. Kjo parandalon maturimin e mëtejshëm të qelizave vezë. Progesteroni gjithashtu ndihmon në ndërtimin e kockave dhe muskujve.
Çfarë bëjmë ndryshe kur kemi të bëjmë me menstruacionet tek fëmijët tanë
Në gjysmën e parë të ciklit menstrual dominon faza folikulare, hormoni estradiol, i cili është një nga estrogjenet. Në këtë fazë, përqendrimi i progesteronit në gjak është i ulët. Por në gjysmën e dytë, faza luteale, rritet. Estradioli dhe progesteroni punojnë së bashku për të reduktuar kancerin e mitrës ndërton mukozën dhe përgatitet për një shtatzëni të mundshme. Në fund të fazës luteale, nivelet e progesteronit bien përsëri. Kjo hedh mukozën e mitrës dhe fillon gjakderdhja menstruale. Megjithatë, kur ndodh shtatzënia, nivelet e progesteronit vazhdojnë të rriten. Pas një kohe, progesteroni prodhohet kryesisht nga placenta.
Leptin: Një hormon i prodhuar kryesisht nga qelizat yndyrore që luan një rol të rëndësishëm në rregullimin e oreksit. Ai sinjalizon trurin kur jemi të ngopur dhe ndihmon në kontrollin e peshës trupore dhe metabolizmit. Kjo është arsyeja pse shpesh quhet hormoni i ngopjes.
Nivelet e leptinës në gjak lidhen drejtpërdrejt me përqindjen e yndyrës në trup. Kur kemi më shumë yndyrë në trup, nivelet e leptinës rriten, dhe kur yndyra e trupit zvogëlohet, nivelet e leptinës gjithashtu ulen. Megjithatë, ndonjëherë truri mund të bëhet i desensibilizuar ndaj leptinës, duke rezultuar në rezistencë ndaj leptinës. Kur kjo ndodh, trurit nuk i sinjalizohet më se stomaku është plot dhe ju ndiheni të uritur gjatë gjithë kohës, edhe pasi të keni ngrënë mjaftueshëm.
Oksitocina: Oksitocina, e njohur gjithashtu si hormoni i përqafimit, i kënaqësisë ose hormoni i lidhjes, ka efekte pozitive në mirëqenien tuaj. Ai lëshohet kur ju përkëdhelin nga një person i njohur ose kur përqafoheni me kafshën tuaj shtëpiake. Kjo molekulë endogjene përbëhet nga nëntë aminoacide dhe prodhohet në tru. Hipotalamusi është përgjegjës për prodhimin e tij, ndërsa hipofiza (gjëndra e hipofizës) e sekreton atë në gjak.
Oksitocina vepron si një neurotransmetues direkt në tru dhe si hormon hyn në trup përmes qarkullimit të gjakut. Ai luan një rol qendror në formimin e marrëdhënieve ndërpersonale dhe rrit besimin në partneritete si dhe zgjimin seksual.
Oksitocina njihet më së shumti si hormoni nënë-fëmijë, shkakton kontraktime gjatë lindjes dhe nxit prodhimin e qumështit. Prandaj, përdoret dhe mbështetet edhe në obstetrikë. Përveç kësaj, oksitocina luan një rol të rëndësishëm në lidhjen midis nënës dhe fëmijës.
Një funksion tjetër i oksitocinës është në menaxhimin e stresit. Ai rregullon presionin e gjakut dhe nivelet e kortizolit. Prodhimi i tepërt ose lirimi kronik i kortizolit mund të shkaktojë probleme shëndetësore. Oksitocina mund ta kundërshtojë këtë dhe të sigurojë relaksim.
Adrenalina dhe noradrenalina: Këto dy hormone janë substanca të rëndësishme informuese që ju vënë në gatishmëri menjëherë. Në situata stresuese, trupi i lëshon këto hormone për të shkaktuar reagime që janë thelbësore për mbijetesën. Ata gjithashtu shërbejnë si neurotransmetues në tru, duke transmetuar sinjale.
Funksioni kryesor i këtyre substancave është përgatitja e trupit për një përgjigje “lufto ose largohu”. Në kohët e lashta, kjo mund të nënkuptojë ndryshimin midis jetës dhe vdekjes, për shembull kur përballeni me një kafshë të egër. Edhe pse rrallë hasim situata të tilla, faktorët stresues si afatet e ngushta, problemet e marrëdhënieve ose sportet ekstreme mund të shkaktojnë një përgjigje stresuese dhe të nxisin lirimin e adrenalinës dhe norepinefrinës.
Adrenalina kryesisht merr rolin e hormonit ndërsa noradrenalina vepron si një neurotransmetues.
Norepinefrina transmeton sinjale në tru dhe ju përgatit për performancë duke nxitur, ndër të tjera, prodhimin e adrenalinës në medullën e veshkave. Adrenalina aktivizohet si një hormon stresi afatshkurtër. Ka një efekt aktivizues, i njohur gjithashtu si nxitimi i adrenalinës që përjetohet kur hipni në një slitë rul ose hidheni me parashutë. Megjithatë, sipas një studimi, hormoni gjithashtu mund të shkaktojë ankth dhe shqetësim.
Në përgjithësi njohja e trupit tonë, hormoneve të shumta, të cilat janë shumë të rënrësishme qe organizmi jonë të funksionoj dhe në të ndihemi të shëndoshë, është primare për një jetë të përmbushur me të gjitha kënaqësit e saj.
Prof. Dr. Dr. Halil Krasniqi, expert i shëndetësisë
